رهیافتی بر نگرش توحیدی امام خمینی(ره)
این حقیقت، دیگر برای همگان مسجّل شده است که امام راحل ما، عارفی واصل بود؛ جز به اعتلای کلمهالله نمیاندیشید؛ «همه چیز را از خدا مى‌دانست؛ هضم در ارادة خدا بود؛ حل در حکم الهى بود ــ انقلاب را خدا پیروز کرد؛ خرمشهر را خدا آزاد کرد؛ دل‌هاى مردم را خدا جمع کرد ــ او همه چیز را از منظر الهى مى‌دید».[1] بنابراین باید او و تمام زندگی و افعالش را توحیدی و عرفانی فهمید و تفسیر کرد. پس قیام و نهضت او را نیز باید حرکتی توحیدی دانست و آن را بر اساس این حقیقیترین حقیقت هستی، تبیین کرد.
اگر انقلاب اسلامی، نهضتی توحیدی برای موحد ساختن عالم و آدم است، نخستین ویژگی انسان انقلاب اسلامی را نیز باید همین امر دانست. او اگر حقیقتاً اهل توحید نباشد، هیچ تناسبی با عالَم انقلاب اسلامی، نخواهد داشت. اما آنچه این نوشتار درصدد بیان آن است، ویژگی خاص نگرش توحیدی امام خمینی(ره) است که از او، عارفی مبارزهجو ساخته است؛ عارفی که در قامت یک رهبر انقلابی، بنا دارد پرچم لاالهالااللَّه را بر قلل رفیع کرامت و بزرگوارى به اهتزاز درآورد و خود را در هر عرصهای که کفر و شرک هست، برای مبارزه، حاضر میداند.[2]
و در این راه، بر یاری هیچ یاریکنندهای، اتکا نمیکند: «اگر خمینى یکه و تنها هم بماند به راه خود، که راه مبارزه با کفر و ظلم و شرک و بتپرستى است، ادامه مىدهد».در حد تفحص و فهم ناقص نگارنده، به نظر میرسد تفسیر امام(ره) از آیین حج ابراهیمی، بهترین عرصه برای تبیین ویژگی نگرش توحیدی ایشان است و چهبسا بتوان ادعا کرد که این عارف واصل، اختصاصات این نگرش را با الهام از حقایق و اسرار حج، دریافتهاند و نیز پیام‌هایی را که برای حجاج و مراسم برائت از مشرکان صادر نموده را محمل مناسبی برای شرح این دیدگاه، دانسته است.
اما نکات کلیدی، که از خلال کلمات ایشان استنباط میشود، به شرح زیر است:
1 . نفی کلیه مظاهر طاغوت، همان لبیک به حق و هجرت به سوی اوست: در فریضة حج که لبیک به حق است و هجرت به سوى حق تعالى به برکت ابراهیم و محمد است، مقام «نه» بر همة بت‌ها و طاغوت‌هاست و شیطان‌ها و شیطانزادههاست. … در لبیک، «نه» بر همة بت‌ها گویید و فریاد «لا» بر همه طاغوت‌ها و طاغوتچهها کشید».
2 . برائت از مشرکان و نبرد با کفر و شرک، از اصول اولیة توحید است. «اعلان برائت در حج، تجدید میثاق مبارزه و تمرین تشکل مجاهدان براى ادامة نبرد با کفر و شرک و بتپرستها است و به شعار هم خلاصه نمىشود که سرآغاز علنى ساختن منشور مبارزه و سازماندهى جنود خداى تعالى در برابر جنود ابلیس و ابلیس‌صفتان است و از اصول اولیة توحید به شمار مىآید».
3 . مبارزه با کفر و شرک، همزمان و مقارن با خودسازی و جهاد با نفس است نه در مرحلة بعد از آن. «مسلماً روح و پیام حج چیز دیگرى غیر از این نخواهد بود که مسلمانان، هم دستور‌العمل جهاد با نفس را بگیرند و هم برنامة مبارزه با کفر و شرک را».
4 . فرصت خلوت عرفانی با خدا و توجه به خویش، باید همراه با تفکر و دعا برای نجات مسلمین باشد. «با حال شعور و عرفان به مشعر‌الحرام و عرفات روید و در هر موقف به اطمینان قلب بر وعدههاى حق و حکومت مستضعفان بیفزایید و با سکوت و سکون، تفکر در آیات حق کنید و به فکر نجات محرومان و مستضعفان از چنگال استکبار جهانى باشید و راه‌هاى نجات را از حق، در آن مواقف کریمه طلب کنید».
5 . شرط رسیدن به آرزوهاى فطرى و آمال انسانى، عبادت و مبارزة جمعی است. «شرط همة مناسک و مواقف براى رسیدن به آرزوهاى فطرى و آمال انسانى، اجتماع همة مسلمانان در این مراحل و مواقف و وحدت کلمة تمامى طوایف مسلمین است … و هماهنگ خروشیدن بر دشمن مشترک است که دشمن اسلامِ عزیز است».
6 . نفی طاغوت، نفی مصادیق معاصر هر زمان است نه نفی مفهومی و کلی«کدام بت از شیطان بزرگ امریکاى جهانخوار و شوروى ملحد متجاوز بزرگ‌تر و کدام طاغوت و طاغوتچه از طاغوت‌هاى زمان ما بالاترند؟ … به موازات عشق به حق، از بت‌هاى بزرگ و کوچک و طاغوت‌ها و وابستگانشان برائت جویید».
پس در مکتب عرفانی امام خمینی(ره)، سالک همزمان و در کنار شروع حرکت باطنی به سمت خدا، زدودن مظاهر و آثار شرک، در هم شکستن تمام محدودیتها و تعیّنات درونی، و کسب آمادگی برای لقای وجود محض و بیتعیّن خدای متعال، حرکتی بیرونی را نیز آغاز میکند و با تمام مظاهر شرک و طاغوت در عالم، درگیر میشود و به نفی زبانی و عملی آنها همت میگمارد. به تعبیر دقیقتر، این سیر، دو سیر موازی در درون و بیرون نیست، بلکه یک حرکت است که با دو لحاظ درونی و بیرونی، دو جلوه پیدا کرده است. اینجاست که خودسازی و جامعهسازی، به هم می‌پیوندند و عرفان انقلابی و اجتماعی امام خمینی، رخ مینماید.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. بیانات مقام معظم رهبری در سالگرد ارتحال امام خمینی(ره)، 1378 .
[2]. رک: صحیفه امام، ج20و 21؛ «تا شرک و کفر هست، مبارزه هست. و تا مبارزه هست، ما هستیم».
علی اکبرپور
منبع:ماهنامه زمانه شماره 21-22
