مقامات بلندپایه سیاسی و نظامی آمریکا ضمن بازدید از کشورهای آسیای مرکزی به اهمیت استثنایی مسیر شمالی در پشتیبانی از نیروهای غربی در افغانستان اشاره کرده و حال در کنار بحث خروج نیروهای خود در سال 2014 از طریق این مسیر، موضوع واگذاری بخشی از تجهیزات نظامی به کشورهای منطقه را مطرح کرده‌اند.
حساس شدن روس‌ها نسبت به این موضوع که از طریق بیانیه‌های شخصیت‌های سیاسی و رسانه‌های گروهی همسو با کرملین بازگو می‌شود، نشان می‌دهد که مسکو نسبت به این قضیه بی تفاوت نیست.
بنا به نوشته نشریه‌های چاپ مسکو، آمریکا بخشی از تجهیزات نظامی نیروی بینالمللی کمک به امنیت افغانستان موسوم به آیساف را به صورت رایگان در اختیار کشورهای آسیای مرکزی قرار داده و بخش دیگری را جهت نگهداری در انبارهای موقت (با حساب تبدیل آنها به پایگاههای دائمی) خود در این کشورها باقی خواهند گذاشت.
هرچند مقامات رسمی کشورهای آسیای مرکزی بحث وجود مذاکرات با آمریکا برای ایجاد پایگاههای جدید در منطقه را تکذیب میکنند، اما مسلم است که "هیچ گربه‌ای برای رضای خدا موش نمی‌گیرد".
یعنی چنانچه آمریکا میخواهد برای ارتشهای ملی این کشورها تجهیزاتی را اختصاص دهد، این پرسش منطقی خواهد بود که چنین کاری را در عوض چه امتیازی انجام خواهد داد؟
البته تنها بیشکک است که به نحوی وجود مذاکرات با واشنگتن در رابطه به دریافت تجهیزات نظامی آمریکا را تائید کرده است.
بنابر اعلام روزنامه "کامرسانت" چاپ مسکو، یکی از مسئولین وزارت دفاع قرقیزستان ضمن تائید وجود مذاکرات با پنتاگون، گفته است که پیشنهاد واگذاری تجهیزات نظامی برای ارتش این کشور در 13 مارس سال جاری میلادی ضمن بازدید وزیر دفاع آمریکا از بیشکک مطرح شده است.
آمریکا در پی فروپاشی شوروی با بیشتر کشورهای منطقه و بخصوص نهادهای نظامی، انتظامی و امنیتی آنها ارتباط و همکاری برقرار کرد که به بهانه حضور نظامی در افغانستان زمینه توسعه این نوع ارتباط و همکاری بیشتر فراهم شد.
اگر اقدامات نهادهای سیاسی و اجتماعی آمریکا را به حساب نیاوریم، در یک دهه گذشته فرماندهی مرکزی نیروهای مسلح این کشور در آسیای مرکزی صد‌ها برنامه پیاده کرده‌است که به عنوان مثال به ساخت پایگاههای نظامی، پاسگاه‌های مرزبانی، ایجاد سیستم مخابرات نهادهای دولتی، مراکز ملی آماده‌سازی رزمی نظامیان، آموزش و تمرینات پرسنل نهادهای انتظامی و امنیتی چه در خود این کشورها و چه در آمریکا و دیگر کشورهای غربی و ده‌ها مورد دیگر می‌توان اشاره کرد.
در حالی که بودجه نظامی آمریکا برای سال جاری میلادی یک مقدار کاهش پیدا کرده است، جهت برنامه‌های مربوط به کشورهای آسیای مرکزی رشد 73.8 درصدی سرمایه‌گذاری واشنگتن به نظر می‌رسد که تنها برای برنامه مبارزه با مواد مخدر 109.5 میلیون دلار در نظر گرفته است که به صورت طبیعی موجب تقویت علاقه خیلی از مقامات فاسد این کشورها به تعاملات نزدیکتر با کاخ سفید خواهد شد.
مسلم است که در ازای این هزینه‌ها و واگذاری بخشی از تجهیزات نظامی موجود در افغانستان به کشورهای آسیای مرکزی، آمریکا میخواهد حضور سیاسی و نظامی خود را بیشتر تقویت نماید و از این منطقه به عنوان پایگاه فشار و اقدامات تخریب‌کارانه علیه روسیه، چین و ایران بهره‌برداری به عمل بیاورد. ایجاد موانع برای استفاده روسیه و چین از منابع طبیعی آسیای مرکزی یکی از اهداف حضور نظامی آمریکا در منطقه دانسته می‌شود.
این موضوع نمی‌تواند موجب نگرانی کشورهای یادشده نباشد. به‌خصوص اظهار نظرهای مقامات سیاسی و امنیتی روسیه و همچنین برخی از رسانه‌های این کشور نشان می‌دهد که مسکو از شرایط پیش آمده ناراحت است.
کارشناسان معتقدند که هر مقدار که واشنگتن در عرصه‌های نظامی و امنیتی منطقه فعال شود، به همان مقدار نقش مسکو کمرنگ‌تر خواهد گردید. جدا از بحث روابط 2 جانبه روسیه با این کشورها، تشدید فعالیت‌های آمریکا در منطقه موجب کمرنگ شدن نقش و نفوذ مسکو در سازمان‌های موجود در فضای شوروی سابق و به ویژه سازمان پیمان امنیت جمعی خواهد شد.
روسیه از آن نگران است که راه یافتن تجهیزات نظامی آمریکا به کشورهای آسیای مرکزی از یک سو وابستگی ارتشهای منطقه به تولیدات نظامی روسیه را کاهش داده و از سوی دیگر به تدریج ضرورت آموزش متخصصین این کشورها از سوی کارشناسان آمریکایی برای استفاده از این تجهیزات را پیش می‌کشد. در این راستا با حمایت و هدایت آمریکا در آسیای مرکزی، فعال شدن گروه‌های تروریستی با ریشه‌های منطقه‌ای بعید دانسته نمی‌شود.
هنوز در ماه سپتامبر سال 2009 پنتاگون به بهانه حمله گروه‌های تروریستی به آسیای مرکزی، استقرار نیروی ویژه خود در کشورهای منطقه را امکان‌پذیر عنوان کرده بود. اجرای این طرح به چگونگی اقدامات گروه‌های تروریستی موجود در منطقه و بخصوص افغانستان و پاکستان بستگی دارد و احتمال می‌رود که در صورت لزوم برخی از آنها به دستور واشنگتن در کشورهای آسیای مرکزی اقداماتی را پیاده کنند.
کارشناسان مسائل امنیتی بر این باورند که آمریکا با استقرار پایگاههای نظامی خود در افغانستان و عمدتا در شمال این کشور، انگیزه برای حرکت گروه‌های تروریستی به شمال افغانستان و سپس به کشورهای آسیای مرکزی را فراهم می‌کند که در ادامه همکاری آمریکا با این کشورها با توجه به حضور پایگاههای نظامی آن در افغانستان (در زمینه هماهنگی اقدامات مشترک امنیتی و نظامی) بسیار طبیعی به نظر می‌رسد.
همانگونه که اشاره شد، عده‌ای از سیاستمداران و کارشناسان نزدیک به دولت روسیه از وجود معاملات پشت پرده کشورهای آسیای مرکزی با آمریکا در رابطه با استفاده از تجهیزات نظامی غربی موجود در افغانستان و همچنین احتمال ایجاد پایگاههای نظامی کشانده شدن این همکاری‌ها، ابراز نگرانی کرده‌اند.
اما نگرانی‌های روسیه با اقداماتی که در زمینه همکاری با آمریکا انجام می‌دهد، چندان متناسب به نظر نمی‌رسد.
به عنوان مثال مسکو تصمیم گرفته است در فرودگاه "باروتایوکو" که در 9 کیلومتری شهر "اولیانوسک" این کشور قرار دارد، برای پذیرش نیرو و تجهیزات آمریکا و ناتو شرایط لازم را فراهم کند تا از طریق راه آهن به مسیر خود ادامه دهند.
موقعی که روسیه این نوع همکاری کشورهای آسیای مرکزی با آمریکا را در راستای خدشه دار شدن منافع خود می‌داند، ولی در اولین فرصت خود به اقدامات مشابهی دست می‌زند تا به نحوی ارتباط و همکاری‌های مربوطه این کشورها با واشنگتن را توجیه کند.
حتی حالا برخی از شخصیت‌های سیاسی کشورهای آسیای مرکزی این بحث را مطرح میکنند که چرا روسیه به عنوان یک کشور مستقل به خود اجازه معامله با آمریکا را می‌دهد ولی در مورد کشورهای آسیای مرکزی این نوع ارتباط را مغایر منافع ملی آنها می‌داند؟
در کنار سایر عوامل، این دوگانگی رفتار روسیه با آمریکا است که منجر به افزایش فاصله میان کشورهای آسیای مرکزی با مسکو شده است و چنانچه رئیس جمهور روسیه به این موضوع به طور جدی توجه نکند، در سال‌های آینده شاهد تقویت نقش واشنگتن و در مقابل تضعیف جایگاه مسکو خواهیم شد.
