والدین و هنجارهای گفتار و زبان کودکان
پسر شما دوساله است و هنوز حرف نمی‌زند. او كلمات كمی را می‌داند، اما به نظر می‌آید در مقایسه با همسالانش عقب‌تر است.به خاطر می‌آورید كه خواهرش در سن او می‌توانست جمله بسازد. با این امید كه او عقب‌افتادگی خود را جبران می‌كند، جست‌وجوی مشاوره تخصصی را به تعویق می‌اندازید. با خود می‌گویید بعضی بچه‌ها زود راه می‌روند و بعضی‌ها زود حرف می‌زنند، چیزی برای نگرانی وجود ندارد.
این سناریو در بین والدینی كه بچه‌هایشان در حرف‌زدن كند هستند، مشترك است. والدین جست‌وجوی كمك را به تأخیر می‌اندازند مگر این‌كه در سایر زمینه‌های رشدی نیز «كندی» را مشاهده كنند. برخی والدین ممكن است خود را با این بهانه آرام كنند كه «او این عادت را پشت‌سر می‌گذارد» یا «او فقط به فعالیت‌های جسمی بیشتر علاقه دارد».
دانستن این‌كه چه چیزی در رشد گفتار و زبان «هنجار» است، می‌تواند كمك كند كه شما بفهمید آیا باید نگران باشید یا این‌كه فرزند شما مطابق برنامه درست پیش می‌رود.
● برخی از نشانه‌های هشدار دهنده مشكلات احتمالی چیست؟
- اگر نگران رشد گفتار و زبان در كودك خود هستید، چیزهایی وجود دارد كه می‌توانید به آن توجه كنید. نوزادی كه به صدا پاسخ نمی‌دهد یا تولید آوا ندارد به‌طور خاص اهمیت دارد. بین ۱۲ تا ۲۴ ماهگی به این نشانه‌ها باید توجه كرد:
- از حركات سر و دست مانند بای‌بای با دست حدود ۱۲ ماهگی استفاده نمی‌كند.
- ترجیح می‌دهد از حركات سر و دست به‌جای تولید آوا برای برقراری ارتباط حدود ۱۸ ماهگی استفاده كند.
- در تقلید اصوات حدود ۱۸ ماهگی مشكل دارد.
برای كودك بالای دو سال باید دنبال كمك تخصصی بود اگر:
- فقط می‌تواند گفتار یا اعمال را تقلید كند و به‌طور همزمان كلمات یا عبارت‌هایی تولید نمی‌كند.
- فقط صداهایی یا كلمات خاصی را تكرار می‌كند و از زبان شفاهی برای برقراری ارتباط فقط در حد رفع نیازهای اساسی‌اش استفاده می‌كند.
- از دستورات ساده نمی‌تواند پیروی كند.
- تن صدای غیرمعمولی دارد (مثل صدای گوش‌خراش یا تودماغی).
- فهمیدن كلماتش سخت‌تر از آنچه كه از همسالانش انتظار می‌رود، است. والدین و مراقبین دایمی باید حدود نیمی از گفتار كودك خود را در سن دو سالگی و حدود سه‌چهارم از گفتار در سن سه سالگی را بفهمند. حدود ۴ سالگی باید گفتار كودك تقریباً كامل فهمیده شود، حتی توسط افرادی كه كودك آنها را نمی‌شناسد.
●چه دلایلی گفتار یا زبان را با تأخیر مواجه می‌كند؟
- دلایل زیادی برای تأخیر در رشد گفتار و زبان وجود دارد. تأخیرهای گفتاری در یك كودك با رشد بهنجار به‌ندرت به دلیل اختلالات دهانی مانند مشكلات زبان یا كام (سقف دهان) است.
تعدادی از كودكان با تأخیرهای گفتاری، مشكلات دهانی- حركتی دارند، به این معنی كه ارتباط كافی در حوزه‌هایی از مغز كه مسئول تولید گفتار است وجود ندارد. كودك با مشكلاتی در استفاده از لب‌ها، زبان و فك در تولید اصوات گفتاری مواجه است. گفتار ممكن است تنها مشكل باشد یا همراه با سایر مشكلات دهانی- حركتی مانند مشكلات تغذیه‌ای باشد. همچنین تأخیر گفتار ممكن است نشانگر یك تأخیر رشد «كلی» (یا عمومی) باشد.
مشكلات شنیداری نیز به‌طور كلی با تأخیر گفتار مرتبط است. به این دلیل هر موقع كه نگرانی در مورد گفتار وجود دارد شنوایی كودك باید توسط یك شنوایی‌شناس بررسی شود. اگر كودك مشكل شنوایی دارد، ممكن است مشكل فهمیدن، تقلید كردن و استفاده از زبان نیز داشته باشد.
عفونت گوش، به‌خصوص عفونت‌های مزمن می‌تواند بر توانایی شنیداری اثر بگذارد. اگرچه عفونت‌های ساده گوش كه به‌طور مناسب درمان می‌شوند نباید اثری بر روی گفتار داشته باشند. توجه به این نكته مهم است كه مطابق توصیه‌های جاری پزشكی در موقعیت‌های خاص و بسته به سن كودك، عفونت‌های گوش می‌تواند مورد درمان فوری قرار نگیرد، زیرا بیشتر آنها بدون درمان برطرف می‌شوند.
ط آسیب‌شناسان گفتار- زبان چه كاری انجام می‌دهند؟
- اگر خود شما یا دكتر فرزندتان، مشكوك شدید كه كودك مشكل دارد، ارزیابی اولیه توسط یك متخصص (كه آسیب‌شناس گفتار- زبان نامیده می‌شود) ضروری است. البته اگر با وجود همه اینها مشكلی وجود نداشته باشد یك ارزیابی ترس شما را برطرف خواهد كرد. در انجام ارزیابی، آسیب‌شناس گفتار- زبان به مهارت‌های گفتاری و زبانی كودك در متن رشد كلی وی توجه می‌كند. همراه با مشاهده كودك از آزمون‌ها و مقیاس‌های استاندارد و نیز دانش خود در مورد نقاط عطف رشد گفتار و زبان استفاده می‌كند. همچنین وی ارزیابی می‌كند كه:
- چه چیزی را كودك می‌فهمد (زبان پذیرا)
- چه چیزی را می‌تواند بگوید (زبان گویا)
- آیا كودك تلاش می‌كند با سایر شیوه‌ها مثلاً اشاره كردن، تكان دادن سر، حركات سر و دست و... ارتباط برقرار كند.
- وضعیت دهانی- حركتی كودك چگونه است (دهان، زبان، كام كودك برای گفتار و نیز خوردن و بلعیدن چگونه با هم كار می‌كنند).
اگر آسیب‌شناس گفتار- زبان دریابد كه كودك نیاز به گفتار درمانی دارد، سهیم شدن شما خیلی مهم خواهد بود. می‌توانید جلسات درمانی را مشاهده كنید و یاد بگیرید در آن فرآیند مشاركت كنید. همچنین درمانگر گفتار به شما نشان می‌دهد كه چه‌طور باید با كودك در خانه كار كنید تا مهارت‌های گفتاری و زبانی وی را بهبود بخشید. البته، نتیجه ارزیابی توسط آسیب‌شناس گفتار- زبان ممكن است نشان دهد كه انتظارات شما خیلی بالا بوده است. منابع تربیتی كه مراحل رشد را مشخص می‌كند، ممكن است به شما كمك كند كه به كودك خود واقع‌بینانه نگاه كنید.
● والدین چه كاری می‌توانند انجام دهند؟
- در اینجا چند پیشنهاد كه می‌توانید در خانه به‌كار ببرید، می‌آوریم:
- زمان زیادی را برای مكالمه با كودك اختصاص دهید، حتی در دوره نوزادی حرف بزنید، آواز بخوانید و تقلید اصوات و اداها را تقویت كنید.
- برای كودك كتاب بخوانید. از نوزادی شروع كنید. یك كتاب را نباید كامل بخوانید، اما دنبال كتاب‌های تصویری نرم یا بزرگ مناسب باشید كه كودك را تشویق می‌كند. در حالی كه شما تصویر را نام می‌برید به آن نگاه كند. یا كتاب‌های برجسته‌ای كه كودك آن را لمس كند. همچنان كه كودك بزرگتر می‌شود، اجازه دهید تصاویر قابل شناسایی را نشان دهد و سعی كند آنها را نام ببرد. سپس به شعرهای مهدكودكی بپردازید كه جذابیت‌های ریتمیك دارد. بعد به كتاب‌های قابل پیش‌بینی بپردازید كه كودك در آن می‌تواند آنچه را رخ می‌دهد، پیش‌بینی كند. حتی كودك ممكن است شروع به حفظ كردن داستان‌های محبوب خود كند.
- از موقعیت‌های روزانه برای تقویت گفتار و زبان كودك استفاده كنید. برای مثال در خواربارفروشی اسم مواد غذایی را بگویید، درباره آنچه برای ناهار یا شام می‌پزید یا وقتی كه اتاق را تمیز می‌كنید، توضیح دهید. اشیای دور و بر خانه را به او نشان دهید و موقعی كه رانندگی می‌كنید به صداهایی كه می‌شنوید، اشاره نمایید. سؤال بپرسید و پاسخ‌های كودك را تشویق كنید (حتی زمانی كه فهم آنها سخت است). آسان صحبت كنید اما هیچ‌وقت از زبان بچه‌گانه استفاده نكنید.
در هر سنی از كودك، شناسایی و درمان فوری مشكلات، بهترین رویكرد برای كمك به تأخیر گفتاری و زبانی است. با درمان و زمان كافی و مناسب، كودك بهتر قادر به مكالمه با شما و بقیه دنیا خواهد بود.
