شهرستان دیر

شهرستان دیر

شهرستان دَیّر یکی از شهرستانهای استان بوشهر در جنوب ایران و در ساحل خلیج فارس قرار دارد. دارای دو بخش مرکزی و بردخون است.

مرکز این شهرستان بندر دیر (به فتح اول و کسره یاء مشدد) است.

جغرافیای سیاسی

شهرستان دیر از شمال به شهرستان‌های دشتی و تنگستان و از طرف مشرق به شهرستان‌های گنگان و جم و از ناحیه جنوب به و غرب به آب‌های نیلگون خلیج فارس منتهی می‌گردد.

طول نوار مرزی شهرستان دیر ۹۵ کیلومتر است که از خور بردستان حد فاصل شهرستان دیر و کنگان شروع می‌شود و تا خور زیارت حد فاصل شهرستان دیر و شهرستان دشتی ادامه دارد. این شهرستان از دو بخش: مرکزی دیر و بخش بردخون تشکیل شده‌است. دارای ۳ شهر شامل بندر دیر، آبدان و بردخون و همچنین تعداد ۴ دهستان است که آبدان و حومه در بخش مرکزی و بردخون و آبکش در بخش بردخون قرار دارند. تعداد ۸ دهیاری نیز در روستاهای: اُلی شمالی،اُلی جنوبی، بردستان، لمبدان پایینی، لمبدان بالایی، لمبدان حاجی آباد، دوراهک و سرمستان در بخش مرکزی و آبکش و شهنیا، بردخون کهنه و مغدان در بخش بردخون دایر و فعالند.

تقسیمات کشوری

•        بخش مرکزی شهرستان دیر

o        دهستان آبدان

o        دهستان حومه

شهرها: بندر دیر و آبدان.

•        بخش بردخون

o        دهستان بردخون

o        دهستان آبکش

شهرها: بردخون‎

راههای ارتباطی

•        جاده ارتباطی مرزی که از مرکز شهرستان تا بو شهر ادامه دارد به طول ۲۰۰ کیلو متر.

•        جاده ارتباطی مرکز شهر ستان دیّر به جاده ارتباطی بو شهر _ بندر عباس که آسفالته می‌باشد ۱۵ کیلو متر.

•        جاده ارتباطی مرکز بخش بردخون به جاده اصلی بو شهر _ بندر عباس که آسفالته می‌باشد ۴۰ کیلو متر.

•        جاده ارتباطی رو ستای میانی که از روستای بردستان تا آبدان امتداد دارد و شو سه می با شد به طول ۳۶ کیلو متر.

جغرافیایی طبیعی

گسلها، شکستگیهای دامنه کوه‌ها و وجود صدف‌های دریایی در شیارها حکایت از پایین رفتن سطح آب دریا، حرکات زمین و مدفون شدن مواد آلی با گل‌های آهکی در ته دریا می‌باشد.

جنس خاک منطقه قلیایی است و به همین علت گیاهان نمیتوانند مواد مورد نیاز خود را جذب نمایند. کمی رطوبت زمین، حرارت زیاد هوا و کمبود مواد آلی نیز مزید بر علت شده‌است. وجود توده‌های نمکی سبب شور شدن آبهای روان گردیده‌است. ناهمواریهای این منطقه جزء نواحی پست زاگرس جنوبی‌اند که ارتفاع آنها نسبت به زاگرس بلند، کمتر و قوس و چین‌ها نیز بسیار ملایم و به تدریج به طاقدیس و ناودیس‌ها ختم می‌شود.

قله درنگ با ارتفاع ۱۲۲۳ متر در میانه شهرستان واقع است. رود مند که از انار واقع در ۲۸ کیلومتری شمال شرقی کازرون سرچشمه می گیرد در منطقه «زیررود» بخش بردخون به دریا می ریزد. در منطقه آّبدان و لمبدان سفره‌های آّب‌های زیرزمینی وجود دارد که بارندگی فصل زمستان نیز بستگی دارد و با کم و زیاد آمدن باران نوسان پیدا می‌کند. چشمه آب گرم در کوه‌های «گنوی» و چشمه‌های دیگر نیز «لوحک»، «تنگ دوراهک»، «تنگ هیخ» و «گرگم» وجود دارد.

آب و هوا

آب وهوای منطقه در بیشتر ایام سال گرم ومرطوب در کنار ساحل گرم وخشک در فواصل دور تر از ساحل می با شد. زمستان این شهرستان مشابه هوای بهاری استانهای سردسیر کشور می باشد.

در فصل تابستان بادی معروف به باد یکصد و بیست روزه که خشک و سوزان است در منطقه می وزدوبه اصطلاح محلی به ((تش باد)) یا((باد گرم)) معروف است .میزان بارندگی کم وبارندگی‌ها متو سط سالانه ۲۱۵ میلی متر در ماههای آذر تا اسفند می باشد.

تنها رود خانه دایمی که از شهرستان عبور می‌کند رودخانه مند است که در مرز شمالی شهرستان دیر با دشتی جریان دارد. دیگر رودخانه‌ها فصلی بوده ودرهنگام بارند گی جریان دارند.

درجه حرارت درشهرستان دیّر حداکثر میانگین دما ۴۷ درجه سانتی گراد و کمترین معدل حداقل دمای سالانه ۲۲ درجه‌است. در فصل تابستان ودر زمان وزش بادهای گرم ((تش باد)) دما به پنجاه درجه سانتی گراد نیز می رسد. سردترین هوا در اواخر دی و اوایل بهمن و گرمترین زمان در تیر و مرداد ماه است .

رطوبت : در این منطقه به لحاظ نزدیکی به دریا رطوبت زیاد که حداکثر مطلق ۱۰۰٪ و متو سط میزان رطوبت به ۵۶ نیز می ر سد.

جزایر واقع در شهرستان

بیشتر جزایر شهرستان در حوزه بخش بردخون قرار دارند.

•        جزیره جزیره ام سیله با خان به طول ۳ کیلو متر وعرض ۵۰۰ در بخش بردخون واقع شده‌است .ودر هنگام مد دریا به زیر آب می رود و قابل استفاده نمی باشد.

•        جزیره تهمادون به طول ۱۲ کیلو متر و عرض ۱۰۰۰ متر در بخش بر دخو ن واقع شده و دارای یک سری تپه‌های شنی می‌باشد که برای اسکان موقت و امور نظامی مناسب می باشد.

•        جزیره نخیلو دارای پوشش گیاهی است . قسمت جنو ب شرقی آن بصورت اسکله طبیعی است که متور لنج‌های صیادی وباری وهمچنین قایقهای صیادی می توانند پهلو بگیرندوبرای حمل ونقل مناست است. این محل نزدیک‌ترین محل به راس التنوره عربستان و امیر نشینان قطر و بحرین می‌باشد .

•        جزیره گرم : در نزدیکی جزیره نخیلو واقع شده و پناهگاه خوبی برای شناورهای کو چک بو یژه قایق‌های صیادی است .

•        راس المطاف یا جزیره زیر آب : حساسترین منطقه در مسیر شناورهای بزرگ و کوچک است که در ۲۰ مایلی شهر دیّر و با فاصله ۲۰۰ متری روستای چاه پهن واقع شده‌است. طول این منطقه ۴ کیلو متر وعرض آن ۲۰ متر است . در این محدوده آب دریا حالت گردشی و بصورت گرد آب بوده و سالانه تعداد زیادی از شناورها به جهت نا آ گاهی با آ ن بر خورد کرده و به گل می نشینند و غرق می شوند . در همین راستا تعداد زیادی از انسانها و ملوانهای شناورها تلف شده و از بین می روند .

منطقهٔ حفاظت شدهٔ مند

منطقه مند با مساحت ۴۶۴۰۰ هکتار، منطقه‌ای جلگه‌ای و کویری است که در بخش بردخون از توابع شهرستان دیر در 130 کیلومتری جنوب بوشهر واقع گردیده و یکی از زیستگاه‌های مهم آهو در استان بوشهر به شمار می‌رود. این منطقه درسال ۱۳۵۵ به عنوان منطقه حفاظت شده تحت پوشش اداره کل حفاظت محیط زیست بوشهر قرارگرفت. رودخانه مند که ازکوههای استان فارس سرچشمه گرفته و در خور زیارت به خلیج فارس می‌ریزد، مرز شمالی منطقهٔ مند را تشکیل می‌دهد. آب این رودخانه به دلیل عبورازکوه نمک واقع در جنوب خور موج شور و تلخ‌مزه گردیده، درفصل تابستان و پاییز به دلیل پایین آمدن سطح آب و تبخیر شورتر، و درفصل زمستان و بهار اندکی شیرین می‌شود و روی هم رفته مهمترین آبشخور منطقه راتشکیل می‌دهد. در مرز غربی منطقه و درحاشیه سواحل خلیج فارس جزایر کوچک ام سلیه (خان)، جزیره تهمادو، نخیلو و گرم واقع گردیده‌اند. این جزایر و آبهای اطرف آن‌ها که بخش قابل توجهی از منطقه حفاظت شده مندرا شامل می‌گردد، زیستگاه مهمی جهت زمستان گذرانی پرندگان مهاجرآبزی و تخم‌گذاری پرندگان و لاک پشتان دریایی محسوب می‌شوند. مرزجنوبی منطقه از پوزه گرم (پوزه ماشه) در ساحل خلیج فارس تا روستای مل گنزه واقع درحاشیه جاده ساحلی و مرز شرقی منطقه را جاده ساحلی تشکیل می‌دهد که پس از عبور از روستای مل گنزه، درواحمد، زکوه، گزخون، شیبرم، بردخون کهنه، بردخون نو و مخدان به رودخانه مند می‌پیوندد.

پوشش گیاهی منطقه مند

منطقه منداز نظر پوشش گیاهی به سه قسمت متمایز تقسیم می‌گردد:

•        بخش شمالی آن شامل گزدان‌های حاشیه رودخانه مند و نوار باریکی به طول تقریبی۱۴ کیلومتر وعرض۵ کیلومتر با وسعتی در حدود ۷۰ کیلومتر مربع در حاشیه جنوبی رودخانه مند دارای پوشش گیاهی مناسب از انواع گرامینه و درختان گز و اشک و کهور بوده و به دلیل وجود مراتع خوب و پناهگاه و آبشخور مناسب مهمترین زیستگاه آهوان در منطقه محسوب می‌گردد.

•        ناحیه غربی و جنوب غربی که بر روی هم بیش ازکل مساحت منطقه را شامل می‌گردد، به دلیل مجاورت با دریا به صورت لجن زار و پوشیده از گل‌ولای می‌باشد. اجتماعاتی از درختچه‌های گز و بوته‌های شور به صورت پراکنده دراین ناحیه دیده می‌شوند که پناهگاه وحوش منطقه می‌باشند. درحاشیه شرقی جزیره ام الگرم و حاشیه غربی پوزه ماشه (درمنتهی الیه جنوب غربی منطقه) اجتماعات کوچکی از درختان ماندابی (حرا) گونه Avicennia Marina دیده می‌شود.

حیات وحش منطقه مند

•        پستانداران: مهمترین پستاندار منطقه آهو است. منطقه مند از زمان‌های گذشته یکی از زیستگاه‌های مهم آهو در استان بوشهر بوده‌است. در سال ۱۳۶۵ طغیان رودخانه مند و نفوذ آب به داخل منطقه امن باعث از بین رفتن بخش اعظم جمعیت آهوی این منطقه گردید به طوری که پس از فرو نشستن آب رودخانه لاشه ۲۰۰ راس آهو توسط محیط بانان درسواحل دریا و جزایر منطقه شمارش شده‌است. براساس سرشماری به عمل آمده درسال ۱۳۷۷ جمعیت آهوی منطقه مند ۳۰۵ راس است. از سایر پستانداران منطقه می‌توان به گرگ، روباه،سیاه گوش و کفتار اشاره کرد.

•        پرندگان بومی منطقه شامل اگرت ساحلی، حواصیل خاکستری، باکلان، انواع کاکایی، چکاوک، کاکلی، قمری، فلامینگو، درنا، هوبره و انواع بازهای شکاری می‌باشد.

جزایر منطقه مند

درآب‌های ساحلی غرب منطقه مند چهار جزیره بانام‌های ام سلمه (خان)، تهمادو، نخیلو و ام الگرم وجود دارد که به علت نداشتن سکنه، محیط امنی جهت لانه‌سازی وتخمگذاری پرستوها و لاک پشت‌های دریایی و دیگر پرندگان ازجمله اگرت‌های ساحلی و سلیم خرچنگ خوار می‌باشند. این جزایر به فاصله متفاوتی از ساحل و در امتداد یکدیگر قرار دارند، بزرگترین آنها ام سلمه با مساحت ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ هکتار و کوچکترین آن‌ها جزیره نخیلو با مساحت تقریبی ۷۵ هکتار است.

جزیره‌جزیره ام سیله (خان)

جزیره ام سیله درنزدیکی مصب رودخانه مند در امتداد شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده و وسعت آن حدود ۱۰۰ هکتار است. این جزیره کاملاً مسطح است به طوری که تحت تاثیر جزر ومد نیمه ماه بخش اعظم آن را آب دریا فرا می‌گیرد. سواحل ماسه‌ای این جزیره محل تخم گذاری لاک‌پشتان دریایی است و قسمت‌های مرکزی آن که پوشیده از گیاهان شور دوست با حداکثر ارتفاع ۸۰ سانتیمتر است پناهگاه مناسبی جهت لانه‌سازی و زادآوری تعدادی از انواع پرستوها است. این جزیره غیرمسکونی است وفاقد هرگونه درخت و درختچه می‌باشد. پرندگانی که در جزیره خان تخم گذاری وجوجه آوری می نمایند عبارتند از: پرستوهای دریایی، گلرابی، کاکلی کوچک، پرستوی دریایی پشت دودی، و سلیم.

جزیره نخیلو

جزیره نخیلو با مساحت تقریبی ۷۵ هکتار به فاصله ۱۰ کیلومتری ساحل گزخون واقع شده‌است. شکل جزیره بیضوی است و دامنه‌های غربی و شمال غرب و جنوب غربی آن صخره‌ای می‌باشد. مناطق مرکزی این جزیره دارای پوشش بوته‌ای انبوه و مناطق مجاور ساحل آن درقسمتهای شمال و شرق ،شنی توام با انبوه بقایای صدفهای دریایی و در سایر قسمت‌ها ماسه‌ای است و محیط مناسبی را جهت زادآوری لاک پشتان و انواع پرندگان دریایی فراهم آورده‌است. دراین جزیره سه گونه پرستوی دریایی پشت دودی وکاکلی و پرستوی دریایی پشت دودی مناطق مرکزی با پوشش بوته‌ای و دوگونه دیگر مناطق باز و بدون پوشش گیاهی را جهت تخم گذاری انتخاب می‌نمایند.

جزیره ام‌الگرم و تهمادو

جزیره‌های ام‌الگرم و تهمادو به مساحت تقریبی ۵۰۰ هکتار و ۱۰۰ هکتار از دیگر جزایر منطقه هستند، جزیره‌ام الگرم دارای بافت ماسه‌ای صدفی شبیه به جزیره نخیلو است، اما جزیره تهمادو از نظر بافت رسوبات با دو جزیره ذکر شده متفاوت است. پرستوهای دریایی پشت دودی، کاکلی و کاکلی کوچک و هم چنین سلیم خرچنگ خوار و لاک پشت‌های دریایی عقابی از جمله گونه‌هایی هستند که در این جزایر تخم گذاری می‌نمایند.

جزایر فارسی و خارگو

جزیره‌های فارسی و خارگو از امنیت بیشتری برخوردارند و محل گونه‌های بسیاری از پرندگان مهاجر دریایی ولاک پشت‌ها هستند. این دو جزیره ماسه‌ای و تقریباً بدون پوشش گیاهی هستند. جزایر ماسه‌ای، عباسک، خرو، مولیات و سه‌دندون به علت داشتن ماسه‌های نرم و پوشش ناچیز علفی، محل مناسبی جهت تخم گذاری لاک‌پشت‌های دریایی و پرندگان مهاجر هستند.

مناطق مهم اقتصادی و نظامی

•        پل‌ها : پل موجود بر روی رود خانه بردستان بطول ۱۰۵ – پل موجود بر روی رودخانه مند بطول ۱۳۰۰ متر

•        ارتفاعات مهم : کوه در نگ بارتفاع ۱۲۰۰ متر ، قله برد افتاده در منطقه برد خون به ارتفاع ۸۰۰ متر - کوه احمد سلیمان مشرف به روستای دوراهک به ارتفاع ۱۰۰۰ متر

•        مراکز نظامی و انتظامی : ناحیه مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در مرکز شهر دیّر واقع شده‌است .

•        پادگانها : پادگان آموزشی انصار المجاهدین که در نزدیکی سه راهی دیّر واقع شده‌است .

•        تاسیسات پتروشیمی: متانول در چند کیلومتری شمال بندر دیر.

بررسی‌های تاریخی

پیشینه و وجه تسمیه

رضا طاهری محقق تاریخ جغرافیایی خلیج فارس در کتاب از مروارید تا نفت ( تاریخ خلیج فارس) با بررسی زندگی در هزاره تاریکی تاریخ قوم ایرانی در کنار جلگه‌ها ی خلیج فارس و نخچیرگاه ( جغرافیای طبیعی شکار حیوانات) این شهرستان را از قدیمی‌ترین آبادی جغرافیای تاریخی اقوام ایرانی می داند و بخش بیشتر جغرافیایی اجتماعی - سیاسی دیر را در قرن‌های ساسانی و اسلامی زیر مجموعه سیراف ( و تابع ایالت فارس)می داند و بعدها در ماندستان و سپس دشتی بررسی می‌کند . بنای بندر دیر جدید را بر خرابه‌های بنادر کهن دوران سلوکی و اشکانی تصویر می‌کند و وجه تسمیه بندر دیر را در مهاجرات بحرینی‌های از محله دیر در بحرین (در دو قرن پیش ) می داند.[۱]

رضا طاهری با استناد به به‌گفته حمدالله‌مستوفي در كتاب نزهه‌القلوب ( هشتم هجري): ماندستان بياباني است سي‌فرسنگ برساحل دريا و در آن‏جا ديرهاست و هيچ آب روان و كاريز ندارد و حاصلش جز غله و پنبه ديمي ندارد. و همچنین با استناد به نوشته‌های گریشمن و آرتورکریسنسن و ایجاد شهرک‌های سلوکی نشین در خلیج فارس و گمانه‌های احمد اقتداری درباره نام بتانه در کتاب شهرهای باستانی خلیج فارس، در ذکر بلوک ماندستان ، كلمه ماندستان را در كلمه «مند» را اسم قسمت سفلاي رود سكان (ثكان) و ماندستان قديم و سيف مظفر را در بلوك دشتي بررسی می کند. و می گوید: اما آن‏چه از پيشينه اين منطقه و آثار باستاني موجود در منطقه برمي‏ آيد از آبادي‏هاي كهن‌تر از سيراف اسلامي يادوران پس از سيراف هخامنشي است.

بعضی از مورخین معتقدند که بندر دیر در اصل یهودی نشین بوده‌است که احتمالا به علت تفوق آنها بر دیگر نحله‌های مذهبی و نیز احداث کنیسه‌هایی به نام دیر، این منطقه را دیر نامیده‌اند که با گذشت زمان در تلفظ کتابت به دیر مبدل گردیده‌است.

از آثار و ابنیه بر جای مانده مثل قلعه‌ها، سدها و قناتهایی که از قدمت تاریخی برخوردارند، نشان از گذشته‌ای پر رونق و عصری طلایی و نیز ارتباطات بازرگانی و تجارتی با سرزمین‌های دوردستی همچون هند و چین و بین‌النهرین و حتی بخش‌هایی از آفریقا را دارد.

تاریخچه و آثار باستانی

بندر دیر، بتانه و بی خاتی (بی‌بی‌خاتون) و بردستان از بنادر قدیمی سواحل خلیج فارس محسوب می شوند. بنابر عقیده بسیاری از مورخین، قدمت آن به دوران ساسانیان می رسد. دیر آباد زمان ساسانیان در دامنه تپه‌ها و پیرامون تلی به نام «تل‌سوز» بوده که اکنون آثار و بقایای آن برجاست. «... در عصر ساسانیان محمود آباد بوده‌است و آثار برجای مانده در دیر آباد زمان ساسانیان در منطقه، تپه‌ها و اطراف تلی به نام تل سوز ( تل سبز ) اکنون به عنوان یکی از آثار تاریخی منطقه محسوب می گردد. » همچنین «...آثار و بقایای شهرها و آبادی‌های کهن بسیاری وجود دارد که بردستان، دیر، بتانه ( بتخانه ) و بی خاتی ( بی‌بی‌خاتون) از آن جمله هستند.»

مولف فارسنامه ناصری، قصبه این ناحیه بردستان می نامد که سپس از دیر به عنوان قصبه منطقه نام می برد. مولف فارسنامه ابن بلخی نامهای قدیمی بندر دیر را «نجیرم» و «نجیرام» ذکر می‌کند. در نقشه‌های قدیمی بویژه در نقشه‌ای که در کتاب جغرافیای تاریخی سیراف درج گردیده، محل کنونی بندر دیر بنام نجیرم ثبت شده‌است. نامهای «دیّر» و «دایر» در السنه سالخوردگان بگوش می‌خورد.

وجود ناحیه بردستان و بندر بتانه در اطراف دیر و آثار تار یخی باقی مانده حکایت از سوابق تاریخی این شهر دارد. در عصر عیلامی‌ها نیز بتانه را بتنه می خوانده‌اند که هر سال در این شهر بازار بزرگی بر پا می شده‌است . و همچنین کاربرد واژه بتخانه واینکه بقول مستوفی ، دیریهای فراوانی در این منطقه قرار داشته ، این نقطه را تایید می نماید که معابد و پرستشگاههای ادیان مختلف در بطانه فراوان بو ده‌است . بنادر دیّر ، بتون و بردستان در عصر ساسانیان معمور و آباد بو ده‌اند. در کتاب تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس تالیف محمد ابراهیم کازرونی آمده‌است که : «دیر» چهار برجیست در کنار دریا و بقدر پنجاه، شصت خانه چوب نخل و آن قلعه منجمله بلوک بردستان است. رضا طاهری مولف از مروارید تا نفت/ تاریخ خلیج فارس پیشینهٔ دوران قرن‌های اولیه اسلامی دیر را در بندر نجیرم جستجو می‌کند و نجیرم را با بردستان کنونی یکی می داند.

مسجد بردستان

مسجد بردستان بر روی تپه ای در کنار روستای بردستان از توابع شهرستان دیر واقع شده‌است . این مسجد از یک عمارت مربع مستطیل با یک مدخل کوچک و شبستان وسیع تشکیل شده‌است. شبستان برای روشنایی و هواگیری، فضاهای درگاه مانندی دارد که از داخل و خارج با گچ بری‌های زیبایی تزیین شده‌اند.

بر فراز شبستان، بادگیری به سبک معمول جنوب ایران ساخته شده‌است که خنکی و مطلوبیت هوای درون شبستان را تامین می کند. این مسجد در سال ۱۲۷۳ ه.ق. توسط حیدرخان دشتی تعمیر شده‌است. کتیبه ای در درون یکی از اتاق‌های مسجد وجود دارد که تاریخ تعمیر آن را در سال ۸۵۲ هجری نشان می دهد و گمان می رود از بناهای قرون اولیه اسلامی باشد.

در گورستان پیرامون مسجد بر روی قبور اسلامی سنگهای آهکی که با خط کوفی و عربی قدیم و جدید می‌باشد که دارای ارزش تار یخی است . با تو جه به بقایای خورده شده و تکه سنگهای باقی مانده قدمت این قبر ستان رامی تو ان حدود سده چهارم و پنجم هجری ، قمری دانست .

ویرانه‌های بتانه

در قسمتی از پهنه به طول ۱۰ الی ۱۲ کیلو متر و به عرض ۶ تا ۸ کیلو متر به نام بی خاتی قلعه ای بنام بتو ن و پهنه بنام بتانه و بت خانه وجود دارد .در این محل آثار ویرانه‌های شهری عظیم و حومه آن که در کنار در یا قرار داشته و جود داشته . بین بتانه و بی خاتی بر دامنه ارتفاعات سنگی آثار دیوار ، آب انبار ، پلکانی سنگی که به طرفین یک صخره وسیع از سنگ تراشیده‌اند نمایان است .و ارتفاع این تپه تا سطح زمین حدود ۳۰ تا ۴۰ متر است .در پایین تپه و به فاصله ۵۰۰ متری آن سنگ مدور بزرگی بصورت میدان وسیعی وجود دارد . احتمال می رود این محل یک استادیو م بوده که سبک معماری آن مربو ط به دوران سلوکی یا آمد و رفت فینیقیان باشد.

از دیگر آثار تاریخی دیر می توان به آثار زیر اشاره کرد:

•        قلعه گنوی

•        آثار تل سوز

•        ویرانه‌های بی‌خاتی و بتانه

•        تل ملاها

•        تل غرابی

•        تل ورزشی

•        کیچه بازار

•        پیاله پاتیل

•        قصر دختر

•        ویرانه‌های روستای بردستان

•        قبرستان قدیمی دیر و سنگ نبشته‌های آن

•        آثار آسیاب بادی در شرق روستای لوحک و سرمستان

•        آثار تاریخی موجود در روستاهای خرگونه و تل سنگ

•        خرفخانه

•        آثار باقیمانده در غرب بردستان

بررسی‌های فرهنگی

نژاد و زبان

مردم شهرستان دیر از نژادهای مختلفی از قبیل آریایی، عرب، سیاهپوست، سومری و لر ممزوج شده و به تدریج دارای نوعی نژاد خاص گردیده‌است که اصطلاحا به بوشهری مشهور شده‌اند. زبان مردم دیر، فارسی با گویش‌های محلی بردستانی، دشتی (دشتیاتی) و آبدانی است که از گویش‌های اصیل فارسی دری می‌باشد و اغلب جملات و اصطلاحات آن جنبه استعاره داشته که در سایر گویش‌های محلی فارسی بی سابقه‌است. مهاجرت گروهی از اعراب به این منطقه و نیز ارتباطات تجاری و بازرگانی با شیخ نشین‌های جنوبی خلیج فارس باعث شده که تعدادی از مردم به زبان عربی تکلم کنند. همچنین لغات هندی، زنگباری، حبشی و حتی آفریقایی و انگلیسی نیز در لهجه‌های مردم شهرستان شنیده می‌شود.

جاذبه‌های توریستی

•        قلعه بردستان

•        مسجد بردستان

•        تل سوز

•        قلعه گنوی

•        شاهزاده ابوالقاسم

•        شاهزاده محمد

•        امیر دیوان

•        سواحل دریا و جزایر پارک ساحلی