کشت هیدروپونیک

سیر تکاملی

انواع روشها

کشت مستقیم در محلول غیر متحرک

کشت در مه

کشت در ماده جامد با مدار باز از نظر محلول غذایی

روش کشت در ماده جامد با مدار بسته از نظر محلول غذایی

مزیت عمده این روش در مقایسه با روش مدار باز امکان صرفه جویی در مصرف آب به مقدار زیاد بوده و با مقدار قابل ملاحظه‌ای نیز در مصرف مواد غذایی صرفه‌جویی می‌شود. بدیهی است از نظر کنترل کیفیت و کمیت محلول غذایی مراقبت و دقت بیشتری لازم خواهد بود. به علاوه هزینه تاسیسات اولیه به مراتب بیشتر می‌باشد . در این گلخانه‌ها مورد توجه باشد ، استفاده از سیستم تغذیه و آبیاری با مدار بسته توصیه و تاکید می‌گردد.

موارد استفاده

• محدودیت اراضی
• تولید برخی محصولات خاص
• تولید محصول در غیر فصل طبیعی

مزایا

• کنترل محیط از نظر عناصر غذایی
• یکی از مزیت‌هایی که در ارتباط با تغذیه گیاه در کشت بدون خاک مطرح بوده کنترل محیط از نظر عناصر غذایی است. فرمول محلول غذایی تهیه شده قابل دسترسی است. به عبارت دیگر می‌توان هر ماده‌ای با هر نوع غلظتی تهیه و در محلول قرار داد. نسبت بین یون‌ها را به خوبی می‌توان حفظ کرد. مثلا می‌توان در محلولی نسبت یون آمونیوم بهنیترژون را تنظیم کرد. ولی در محیط خاک این مسأله قابل کنترل نیست.

معایب

• مشکل تهویه
• عدم وجود خاصیت تامپونی
• سرمایه‌گذاری زیاد اولیه

مواد غذایی مورد نیاز در کشت هیدروپونیک

در سیستم‌های بدون خاک در تغذیه گیاه از محلول‌های غذایی استفاده می‌کنند لذا برای تهیه محلول‌های غذایی از نمک‌های عناصری مانند نیترات پتاسیم و سولفات پتاسیم استفاده می‌کنند. معمولا برای تهیه این محلول‌ها ، فرمول‌های غذایی متعددی پیشنهاد شده است. برای هر گیاه خاص با توجه به نیاز غذایی آن گیاه ، فرمول غذایی خاصی تنظیم می‌شود. یعنی غلظت لازم در محلول غذایی کنترل می‌شود. بطوری که تمامی عناصر غذایی مورد نیاز در آن به مقدار کافی وجود داشته باشند.

کشت هیدروپونیک :

مقدمه : کشت بدون خاک شامل انواعی از روشهای غیر متعارف کاشت گیاهان است . مانند کشت آبی و کشت در ماسه و کشت در سنگریزه و کشت هوایی و کشت داخل لوله و ...

کلمه هیدروپونیک برای اولین بار در آمریکا استفاده شد و مترادف با کشت بدون خاک است . ولی در آلمان و انگلیس کشت آب برای این روش نام گذاری می شود .

روش کشت گیاهان بدون خاک از سالها قبل در فلسطین اشغالی استفاده می شده است . در این منطقه به دلیل کمبود آب و خاک این روش جایگزین مناسبی برای زراعت روشهای متداول است .

اهداف کشت هیدروپونیک :

1- تولید میوه و سبزی تازه در زمینهای خشک، سنگی، باتلاقی و زمینهایی که به هر دلیل غیر قابل کشت هستند.                                                                                                                                                            
2-بهرهبرداری از اماکن متروکه مثل انبار، گاراژ و غیره                                                                                                 
3- کشت گیاهان علوفه ای بطور متوالی برای واحدهای کوچک دامداری                                                                         
4- صرفه جویی قابل ملاحضه در مصرف آب در مناطق که آب کمیاب است.   

5 - بازده بیشتر در تولید سبزیجات و گلهای خارج از فصل درگلخانه                                                                                  
6-سهولتپیش بینی میزان عملکرد                                                                                                                       
 7- کیفیت بهتر محصولات                                                                                                                                      
                   8- کاهش میزان ابتلا به بیماریهای ارگانیک و انگلی گیاهان   

9-  کاهش هزینه نیروی انسانی به علت حذف عملیاتی که به خاک مربوط می شود.                

در زیر انواعی از کشت های هیدروپونیک توضیح داده می شوند : 

کشت آبی یا مایع : ریشه گیاه به طور مداوم در محلول غذایی قرار دارد و گیاه از قسمت طوقه ( حد فاصل ریشه و ساقه ) بیرون از مایع است و با پلاستیک و مقوا و ... بالا نگه داشته شده است . کشت درون لوله هم نوعی از کشت مایع است .

کشت در ماسه : ریشه گیاهان در داخل مواد جامدی که دارای قطر کوچکتر از 3 میلی متر باشند قرار دارد و این مواد مانند پلاستیک و پشم سنگ و یا هر ماده دیگری که آلی نباشد ممکن است .

کشت در سنگریزه : ریشه گیاهان در موادی که قطری بیشتر از 3 میلی متر دارند قرار گرفته مثل سنگ خارا و گدازه آتشفشانی و بازالت و هر ماده غیر آلی دیگر .

در این روش آبیاری به دو صورت آبیاری لوله ای ( زیرزمینی ) که مواد غذلیی در مخزنی بوده و به بستر رشد گیاه پمپ می شود و آبیاری سطحی که محلول غذایی رقیق در سطح محیط رشد توسط لوله سوراخداری پخش می شود ( کود مایع به آب مصرفی گیاه در هنگام آبیاری اضافه شده است )

کشت در هوا : در این روش ریشه گیاهان در محیطی قرار گرفته که به وسیله قطراتی آب که حاوی مواد غذایی لازم است اشباع شده است . این روش به تجهیزات پیشرفته نیاز دارد .

کشت در ورمی کولیت : ریشه گیاه در ورمی کولیت که با موادی معدنی مخلوط شده است قرار دارد

کشت در پشم سنگ : ریشه گیاه در داخل پشم سنگ و مواد معدنی که خصوصیاتی شبیه به پشم سنگ دارند قرار می گیرد

کشت آبی : این کشت بیشتر برای گیاهان زینتی به کار می رود .

کشت در پلاستیک : ریشه در داخل کیسه های پلاستیکی قرار داشته و مواد اطراف ریشه هم شامل کمپوست یا پیت یا خاک اره و ... می باشد .

به طور کلی کشت بدون خاک از دو سیستم پیروی می کند :

1-     سیستم باز : محلول غذایی مججد استفاده نشده مثل کشت در پشم سنگ و کشت کیسه ای و کشت در سنگریزه

2-    سیستم بسته : محلول غذایی مجدد مورد استفاده قرار می گیرد و به عبارت دیگر محلول در یک چرخه قرار دارد و به آن فقط مواد غذایی که کاهش می یابند و آب اضافه می شود .

  اما این روش کشت بدون خاک یک سری مزایا و معایبی نسبت به دیگر روشهای متداول کشت گیاهان دارد که در زیر بیان می شوند :

1-   چون محلول غذایی مایع است به راحتی می توان آن را کنترل کرد و تنها مواد غذایی که کاهش یافته است را به محلول اضافه کرد در حالی که در خاک این کار غیر ممکن است ( هزینه زیادی دارد ) .

2-      گیاهان را می توان در مناطقی پرورش داد که در حالت عادی رشد نمی کنند

3-      مصرف آب در این روش به طور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد و این یک مزیت برای نواحی خشک است .

4-   در این روش ضد عفونی کردن محیط رشد بسیار شده و کم هزینه است در حالی که ضد عفونی کردن خاگ گران قیمت و غیر ممکن است . پس در این روش آلودگیهای ریشه بسیار کم دیده می شود .

5-       در این روش می توان از آبهای شور هم استفاده کرد .

6-   در این روش محصول بسیار بیشتر و کیفیت عالی داشته چون مواد غذایی به راحتی در اختیار گیاه قرار داشته است پس در حقیقت کیفیت و کمیت محصول در واحد سطح افزایش چشمگیری دارد .

7-   در این روش از حجم ریشه ها به شدت کاسته می شود و بزرگ شدن ریشه ها در حد میکروسکوپی است و چون ریشه ها نسبت به کشت خاکی کم شده کمتر هم دچار بیماری می شوند .

8-      مهمترین عیب این روش این است که به سرمایه گذاری بالایی نیاز دارد زیرا تمام سیستمها باید اتوماتیک باشد .

9-      برای کشت گیاهان با این روش به افرادی نیاز است که در این زمینه تخصص و آگاهی داشته باشند .

10-   آلودگی آبهای زیر زمینی هم در اثر مخلوط شدن با محلول های غذایی مشکلی دیگر است .

11-   دفع ضایعاتی مثل پشم سنگ که به عنوان محیط رشد هستند هم مشکل است .

به طور کلی دوستان این روش یکی از روشهای نوین در کشاورزی بوده که بسیار جای کار دارد و در حالی که بسیاری از کشورها این کار را انجام می دهند لااقل در ایران جای کار کردن زیاد دارد و علارقم اینکه سرمایه و دانش زیادی لازم دارد ولی به عنوان یکی از رشته هایی است که آینده ای درخشان در دنیای کشاورزی دارد .

10- امکان کشت مداوم یک گیاه معین در یک زمین ثابت بدون اینکه احتیاج به آیش باشد.                   11- سهولت کشت گیاهان زینتی آپارتمانی چه در منزل و چه در گلخانه به علت یکی شدن عمل      آبیاری و کود دهی و همچنین به علت کاهش فضای لازم                                 

چگونه نیاز غذایی هر گیاه را به دست می آورند :

دانشمندان با سوزاندن گیاه و وزن کردن خاکستر آن و همچنین با استفاده از تجربیات زراعی خود می توانند میزان تقریبی نیاز گیاه به عناصر معدنی را تخمین بزنند . مثلا گیاهان جالیزی برای رشد خود نیاز به پتاس زیادی دارند و گیاهان زینتی و سبزیجات به ازت بیشتری نیاز دارند و گیاهان دانه دار فسفر بیشتری در خود ذخیره می کنند . علاوه بر آن گیاهان لیفی مانند کنف به کمک فسفر تنومندتر می گردند . خاکستر گیاهان همیشه حاوی درصد زیادی از عناصر یا عناصر اولیه، پتاسیم، کلسیم، منیزی، فسفر ، گوگرد و آهن است که جزیی از ترکیب ماده آلی به شمار می روند . بعضی از عناصر مثل فسفر و گوگرد جزیی از ساختمان سلول هستند. منیزیم در ساختمان سبزینه موجود است. بر ، مس، منگنز و روی به مقدار بسیار کم در گیاه موجوند و عناصر کمیاب یا میکروالمنت نام دارند. 
در یک محلول مناسب غذایی باید نسبت به عناصر مختلف با در نظر گرفتن احتیاجات هر گیاه و مراحل مختلف زندگی آنان تعیین می شود. که در این محاسبات باید شرایط محیطی را نیز به حساب آورد و چون تاثیر فزاینده یا کاهنده ای بر احتیاجات دارند.

استفاده از کشت هیدروپونیک : امروزه برخی کشورها همانند آمریکا ، فرانسه ، کانادا ، آفریقای جنوبی ، هلند ، ژاپن ، استرالیا ، آلمان در زمینه های مختلف کشت هیدروپونیک فعالیت های زیادی انجام می دهند . در ایران کشت هایدروپونیک محصولات سبزی، صیفی و برخی میوه ها مانند توت فرنگی رونق قابل توجهی نیافته است. اما در برخی از نقاط ایران مانند شهرهای هشتگرد کرج، کرمانشاه، تهران و جزیره کیش تولید محصولات باغی به روش کشت هیدروپونیک و به صورت تجاری گسترش یافته است.کشت بدون خاک شامل انواعی از روشهای غیر متعارٿ کاشت 
گیاهان است . مانند کشت آبی و کشت در ماسه و کشت در 
سنگریزه و کشت هوایی و کشت داخل لوله و ... 
کلمه هیدروپونیک برای اولین بار در آمریکا استٿاده شد و 
مترادٿ با کشت بدون خاک است . ولی در آلمان و انگلیس کشت 
آب برای این روش نام گذاری می شود . 
روش کشت گیاهان بدون خاک از سالها قبل در ٿلسطین اشغالی 
استٿاده می شده است . در این منطقه به دلیل کمبود آب و خاک 
این روش جایگزین مناسبی برای زراعت روشهای متداول است .
در زیر انواعی از کشت های هیدروپونیک توضیح داده می شوند : 

کشت آبی یا مایع : ریشه گیاه به طور مداوم در محلول غذایی 
قرار دارد و گیاه از قسمت طوقه ( حد ٿاصل ریشه و ساقه ) 
بیرون از مایع است و با پلاستیک و مقوا و ... بالا نگه 
داشته شده است . کشت درون لوله هم نوعی از کشت مایع است . 
کشت در ماسه : ریشه گیاهان در داخل مواد جامدی که دارای 
قطر کوچکتر از 3 میلی متر باشند قرار دارد و این مواد 
مانند پلاستیک و پشم سنگ و یا هر ماده دیگری که آلی نباشد 
ممکن است . 
کشت در سنگریزه : ریشه گیاهان در موادی که قطری بیشتر از 3 
میلی متر دارند قرار گرٿته مثل سنگ خارا و گدازه آتشٿشانی 
و بازالت و هر ماده غیر آلی دیگر . 
در این روش آبیاری به دو صورت آبیاری لوله ای ( زیرزمینی ) 
که مواد غذلیی در مخزنی بوده و به بستر رشد گیاه پمپ می 
شود و آبیاری سطحی که محلول غذایی رقیق در سطح محیط رشد 
توسط لوله سوراخداری پخش می شود ( کود مایع به آب مصرٿی 
گیاه در هنگام آبیاری اضاٿه شده است ) 
کشت در هوا : در این روش ریشه گیاهان در محیطی قرار گرٿته 
که به وسیله قطراتی آب که حاوی مواد غذایی لازم است اشباع 
شده است . این روش به تجهیزات پیشرٿته نیاز دارد . 
کشت در ورمی کولیت : ریشه گیاه در ورمی کولیت که با موادی 
معدنی مخلوط شده است قرار دارد 
کشت در پشم سنگ : ریشه گیاه در داخل پشم سنگ و مواد معدنی 
که خصوصیاتی شبیه به پشم سنگ دارند قرار می گیرد . 
کشت آبی : این کشت بیشتر برای گیاهان زینتی به کار می رود. 

کشت در پلاستیک : ریشه در داخل کیسه های پلاستیکی قرار 
داشته و مواد اطراٿ ریشه هم شامل کمپوست یا پیت یا خاک اره 
و ... می باشد . 
به طور کلی کشت بدون خاک از دو سیستم پیروی می کند :
1- سیستم باز : محلول غذایی مججد استٿاده نشده مثل کشت 
در پشم سنگ و کشت کیسه ای و کشت در سنگریزه 
2- سیستم بسته : محلول غذایی مجدد مورد استٿاده قرار می 
گیرد و به عبارت دیگر محلول در یک چرخه قرار دارد و به آن 
ٿقط مواد غذایی که کاهش می یابند و آب اضاٿه می شود . 

اما این روش کشت بدون خاک یک سری مزایا و معایبی نسبت به 
دیگر روشهای متداول کشت گیاهان دارد که در زیر بیان می 
شوند :
1- چون محلول غذایی مایع است به راحتی می توان آن را 
کنترل کرد و تنها مواد غذایی که کاهش یاٿته است را به 
محلول اضاٿه کرد در حالی که در خاک این کار غیر ممکن است ( 
هزینه زیادی دارد ) .
2- گیاهان را می توان در مناطقی پرورش داد که در حالت 
عادی رشد نمی کنند 
3- مصرٿ آب در این روش به طور قابل ملاحظه ای کاهش می 
یابد و این یک مزیت برای نواحی خشک است . 
4- در این روش ضد عٿونی کردن محیط رشد بسیار شده و کم 
هزینه است در حالی که ضد عٿونی کردن خاگ گران قیمت و غیر 
ممکن است . پس در این روش آلودگیهای ریشه بسیار کم دیده می 
شود . 
5- در این روش می توان از آبهای شور هم استٿاده کرد 
. 
6- در این روش محصول بسیار بیشتر و کیٿیت عالی داشته چون 
مواد غذایی به راحتی در اختیار گیاه قرار داشته است پس در 
حقیقت کیٿیت و کمیت محصول در واحد سطح اٿزایش چشمگیری دارد 
. 
7- در این روش از حجم ریشه ها به شدت کاسته می شود و 
بزرگ شدن ریشه ها در حد میکروسکوپی است و چون ریشه ها نسبت 
به کشت خاکی کم شده کمتر هم دچار بیماری می شوند . 
8- مهمترین عیب این روش این است که به سرمایه گذاری 
بالایی نیاز دارد زیرا تمام سیستمها باید اتوماتیک باشد .
9- برای کشت گیاهان با این روش به اٿرادی نیاز است که 
در این زمینه تخصص و آگاهی داشته باشند . 
10- آلودگی آبهای زیر زمینی هم در اثر مخلوط شدن با 
محلول های غذایی مشکلی دیگر است . 
11- دٿع ضایعاتی مثل پشم سنگ که به عنوان محیط رشد هستند 
هم مشکل است . 
به طور کلی دوستان این روش یکی از روشهای نوین در کشاورزی 
بوده که بسیار جای کار دارد و در حالی که بسیاری از کشورها 
این کار را انجام می دهند لااقل در ایران جای کار کردن 
زیاد دارد و علارقم اینکه سرمایه و دانش زیادی لازم دارد 
ولی به عنوان یکی از رشته هایی است که آینده ای درخشان در 

دنیای کشاورزی دارد .