شاید تا به حال این گونه به نظر رسیده باشد که دنیای فناوری‌های نوین و آی‌تی بیشتر به آن سمت پیش رفته است که نیازهای مردان را برآورده کرده یا شاید بیشتر به کار آن‌ها بیاید و همچنین نقش مردان در پیشبرد و هموار کردن راه در این جهان بیشتر به چشم آمده است.
مجله بایت، اما مسلما این گونه نخواهد بود که زنان به کناری نشسته و هیچ تلاشی برای استفاده از این فناوری‌های نوین و پیشرفت این جهان نکنند. امروزه فناوری‌های بسیاری طراحی شده‌اند که به صورت اختصاصی مورد استفاده زنان قرار می‌گیرند و همچنین تعداد مدیران خانمی که در شرکت‌های آی‌تی مشغول به کار هستند هم بسیار بیشتر از گذشته شده است و شاید بتوان گفت که همه تصمیم گرفته‌اند که در جهان فناوری‌ها هم به نوعی تعادل را برقرار کرده و به هر دو جنس فضایی برای فعالیت و بهره بردن از این امکانات بدهند. شاید شما هم اطلاع داشته باشید که روز جهانی مخابرات ۲۷ اردیبهشت ماه بود و دبیر کل اتحادیه بین المللی مخابرات موضوع انتخابی امسال این اتحادیه را « زنان و دختران در فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی» انتخاب کرد و بیان کرد که این شعار نشان دهنده این امر است که زنان که نیمی از جمعیت جامعه را تشکیل می‌دهند باید با رعایت تساوی پیشرفت کنند و به همین دلیل دبیر کل آی‌تی‌یو سال ۲۰۱۲ را به نام زنان و دختران در ICT نامگذاری کرد.
همچنین وی در پیامی نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات را در خلق فرصت برای مردم در تمامی مراحل زندگی آن‌ها و مخصوصا برای افراد آسیب پذیر و محروم تسهیلگر عنوان کرد و اعتقاد دارد که این موضوع می‌تواند به چارچوبی برای توسعه پایدار در بلند مدت تبدیل شود.
هدف امسال این اتحادیه بهره برداری از قابلیت‌های کامل فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی در جهت تامین تمامی منافع و نیازهای زنان و دختران از راه حذف نابرابری‌هایی که در زمینه جنسیتی وجود دارد، می‌باشد.
با توجه به این که مدیران این اتحادیه تشخیص داده‌اند که زنان نقشی اساسی در جامعه دارند اما باز هم تبعیض جنسیتی وجود دارد و زنان و دختران در بسیاری از موارد از حق دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی پایه و آموزش و فرصت اشتغال برابر محروم شده‌اند.
با توجه به این که فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی به یکی از مهم‌ترین ابزارهای جامعه تبدیل شده‌اند، به همین دلیل شورای اتحادیه بین المللی تصمیم گرفته است که با استفاده از قدرت ICT، تلاش کند تا فرصت‌های دیجیتالی جدیدی را برای خاتمه دادن به تبعیض‌ها و توانمندسازی زنان و دختران در رسیدن به جایگاه مناسب در جهان آی‌تی فراهم آورد.
مدیر این اتحادیه از کشورهای عضو اتحادیه، اعضای بخش، انجمن‌ها و همچنین دانشگاهیان و شهروندان خواسته است که تمامی منابع متصور را برای تضمین دسترسی تمامی زنان و دختران جامعه در سراسر جهان به فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی به کار ببرند تا به این وسیله آن‌ها بتوانند مهارت‌های اطلاعاتی و دانش مورد نیاز را به دست آورده و از تمامی فرصت‌های دیجیتال موجود در جامعه استفاده کنند.
با توجه به این موضوع در این هفته تصمیم گرفته‌ایم که موضوع ویژه را به آی‌تی و زنان اختصاص داده و جایگاه زنان را در جهان فناوری‌ها بررسی کنیم.
نقش زنان در آینده فناوری اطلاعات
پس از صحبت‌هایی که ”حمدون توره” دبیر کل اتحادیه جهانی مخابرات انجام داد و سازمان‌های مختلف را موظف به همکاری در زمینه بالاتر بردن نقش زنان در جامعه آی‌تی، کرد جامعه بین المللی زنان هم در این رابطه عکس العمل نشان داد. خبرگزاری بین المللی زنان بیانیه‌ای را در این رابطه منتشر کرده است که در آن معتقد است فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در حال حاضر قادر هستند که نوع جدیدی از ارتباطات را به وجود آورند که در آن زنان بتوانند فرصت‌های مناسبی را برای فعالیت‌های مطالعاتی و پژوهشی، اقتصادی و اجتماعی و حتی فردی‌شان به دست آورند و بر همین اساس هم تمامی کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که زنان در صورتی که فرصتی در اختیارشان گذاشته شود، می‌توانند آینده جهان فناوری اطلاعات را در دست بگیرند. با توجه به این که در گذشته قانون‌هایی که وجود داشت فعالیت زنان را در اماکن عمومی محدود کرده و امکان حضور آن‌ها را در واحدهای تحقیقاتی کمرنگ می‌کرد، نقش زنان در مجامع علمی و تحقیقاتی با محدودیت‌های ویژه‌ای مواجه بود اما اکنون افزایش توانایی موثر زنان در استفاده مناسب از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی به اثبات رسیده است. اما کارشناسان معتقدند که اگر فضای بیشتری به زنان داده شود آن‌ها قادر خواهند بود که حضور خود را در تمامی عرصه‌های فناوری به اثبات رسانده و در این عرصه با قدرت بیشتری گام بردارند. این روزها تعداد زنانی که در رشته‌های علمی فعالیت دارند بسیار بیشتر از گذشته شده است، طبق آماری که در این رابطه منتشر شده است از ۱۰ سال قبل تا به حال میزان حضور زنان در علم و فناوری تا ۷۰ درصد افزایش پیدا کرده است و اکنون زنان بیشتر از ۱۵ درصد کل مهندسان کشور پیشرفته‌ای ماند آمریکا را تشکیل داده‌اند. با توجه به همین آمار کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند که با گسترده‌تر شدن شبکه‌های ارتباطی، محدودیت‌های زبانی، فرهنگی و جنسیتی به تدریج از میان برداشته خواهد شد و به این ترتیب زنان قادر خواهند بود که در زندگی و کار در اجتماعات بومی و جهانی نقش موثری داشته باشند و به این ترتیب فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی باعث خواهند شد که شرایط جنسیتی برابری در افزایش توانمندی‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به وجود آید.
زنان، نیمی از کاربران فناوری اطلاعات
در بیشتر کشورها به دلیل این که زنان همیشه درگیر مشغله‌هایی چون نگهداری از فرزندان و خانه داری بوده‌اند، کمتر این فرصت برایشان فراهم می‌شده است که در اجتماع حضوری موفق داشته و در رشته‌هایی که دوست دارند، فعالیت داشته باشند.
اما اکنون شرایط فرق کرده است و زنان به صورت بالقوه ۵۰ درصد مصرف کنندگان تولیدات و خدمات بوده و حتی در بسیاری از شاخه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان نیروی کاری هم فعالیت دارند.
آن‌ها می‌توانند ایده‌های مفیدی را در رابطه با تولید محصولات جدید، خدمات و روش‌های نوین مدیریتی ارائه کنند. اما نکته‌ای که در این میان به چشم می‌خورد این است که این موضوع در تمامی نقاط جهان به شکلی ثابت نیست و در سطح کشورهایی مانند مناطق آسیایی و اقیانوسیه تفاوت‌هایی به چشم می‌خورد و شرایط مانند دیگر نقاط جهان نیست که زنان و مردان به صورتی برابر از گستره و رشد کاربرد فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برخوردار شوند و در این کشورها زنان همیشه با مشکلات بسیاری درگیر بوده‌اند.
طبق آماری که ارائه شده است، در کشورهای آسیایی و اقیانوسیه به دلیل شکاف جنسیتی که وجود داشته است تعداد زنانی که دارای سواد در زمینه علوم کامپیوتر بوده‌اند به دلیل عدم آموزش و فقر در دسترسی زنان به فناوری‌ها بسیار کمتر از تعداد مردان بوده است اما در کشورهایی که زنان آموزش دیده و به فناوری‌های مورد نیازشان دسترسی پیدا کرده‌اند، توانسته‌اند که نقش مناسبی در ایجاد فرصت‌های شغلی و اقتصادی برای خود و دیگر زنان به وجود آورده و حتی در مواردی به مشاغل مدیریتی برسند. کارشناسانی که در این رابطه تحقیق می‌کنند به این نتیجه رسیده‌اند که نباید توانایی‌های فناوری اطلاعات در توانمند سازی اقشار مختلف جامعه به خصوص زنان، دست کم گرفته شوند و از طریق این ابزارها می‌توان به راه‌های آموزشی مناسبی در این رابطه دست پیدا کرد و ICT قادر است که نوع جدیدی از ارتباطات را به وجود آورد که در آن زنان بتوانند از شرایط اجتماعی که در گذشته داشته‌اند رها شده و به فکر کسب مهارت‌های جدیدی برای خود باشند.
گذشته از تمامی این موارد فناوری اطلاعات این امکان را نیز در اختیار زنان قرار می‌دهد که بتوانند در مسئولیت‌هایی که دارند به گونه‌ای بهتر عمل کنند به عنوان نمونه نکات جدیدی را در رابطه با مسئولیتی که در قبال نگهداری از کودکانشان دارند، بیاموزند.
علاوه بر این برای زنانی که درگیر کارهای خانه و نگهداری از فرزندان هستند این امکان اکنون به وجود آمده است که از مزایای دورکاری استفاده کنند و از امکاناتی که فناوری‌های مدرن در این رابطه در اختیارشان قرار می‌دهد، بهره ببرند. فناوری‌های نوین می‌توانند برای زنانی که پا به عرصه فعالیت‌های تجاری و اقتصادی گذاشته‌اند، امکان افزایش بهره وری، پیشرفت کاری و رشد شخصیت اجتماعی را به همراه داشته باشند.
زنان و تلفن همراه
جدیدترین تحقیقاتی که توسط یکی از موسسات جهانی انجام شده است، نتایج جالبی را به همراه داشته است. این تحقیقات نشان دهنده این موضوع هستند که یک ارتباط بسیار قوی بین احساس خوشبختی که زنان دارند و دسترسی آنان به تلفن همراه وجود دارد. این تحقیقات توسط موسسه mWomen انجام گرفته است و بر طبق آن بیش از ۹۳ درصد از زنان با تلفن همراه احساس امنیت بیشتری دارند و در حدود ۸۵ درصد از زنان اگر به تلفن همراه دسترسی داشته باشند، احساس استقلال بیشتری دارند و چیزی در حدود ۴۱ درصد از آن‌ها خودشان صاحب تلفن همراه هستند و به این دلیل توانسته‌اند که حقوق بیشتر و فرصت‌های کاری بیشتری را به دست آورند.
همچنین این تحقیقات نشان دهنده این امر است که در حال حاضر تعداد زنانی که در روستاها و اقشار کم درآمد به تلفن همراه دسترسی پیدا کرده‌اند افزایش چشم گیری داشته است و در تمامی کشورهای جهان به طور میانگین، زنان ۲۱ درصد کمتر از مردان احتمال دارد که یک تلفن همراه برای خودشان داشته باشند و پیش‌بینی شده است که در ۵ سال آینده بیش از دو سوم مشترکان جدید تلفن همراه را زنان تشکیل دهند. با توجه به این که امروزه تلفن همراه به یکی از مهم‌ترین ابزارها در جهان فناوری تبدیل شده است و با استفاده از آن دسترسی به اینترنت هم به آسانی میسر شده است، داشتن یک گوشی تلفن هوشمند در بسیاری از موارد می‌تواند باعث پیشرفت یک انسان شود.
اکنون در بسیاری از کشورهای در حال توسعه زنان به تلفن همراه دسترسی کمی دارند و چیزی در حدود ۲ سال است که شرکت نوکیا با همکاری GSMA تصمیم گرفته است که از تمامی برنامه‌های موسسه mWomen پشتیبانی کند و به نوعی موفق به از بین بردن شکاف جنسیتی که در بین زنان و مردان در دسترسی به تلفن همراه وجود دارد، شود.
زیرا این موضوع باعث شده است که در این دسته از کشورها توسعه کمتری برای زنان در بهبود شرایط اجتماعی، اقتصادی، سلامت، تحصیلی و حتی مالی‌شان مشاهده شود. شاید شما هم تا به حال به این موضوع فکر نکرده باشید که دسترسی به فناوری‌های مدرن و ابزارهای وابسته به آن می‌تواند زندگی یک انسان را دگرگون کند و تاثیرات مثبتی را در این رابطه داشته باشد.
نوکیا که از اولین شرکت‌هایی بوده است که در این رابطه فعالیت خود را آغاز کرده، سعی داشته است که با ارائه سرویس Nokia Life در بازارهای نو ظهوری مانند کشورهای چین، اندونزی و نیجریه، تحولی را ایجاد کند. همچنین نوکیا تحقیقات گسترده جهانی را در رابطه با کشورهایی که درآمد کم یا متوسط دارند انجام داده و به این نتیجه دست پیدا کرده است که فاکتورهایی مانند میزان درآمد خانواده، محل زندگی و میزان آموزش از مهم‌ترین عواملی هستند که در مالکیت تلفن همراه توسط زنان تاثیر دارند.
از آماری که در این راستا گزارش شده است می‌توان به موارد دیگری هم اشاره کرد، به عنوان نمونه زنان در مناطق شهری ۲۳ درصد بیشتر از زنانی که در مناطق روستایی سکونت دارند، تلفن همراه داشته‌اند و این بررسی در حالتی انجام شده است که زنان هم‌سن با درآمد و تحصیلات یکسان و همچنین موقعیت شغلی برابر در شهرها و روستاها در نظر گرفته شده و با هم مقایسه شده‌اند. میزان درآمد یک زن هم تاثیر مشابهی را در مالکیت تلفن همراه توسط زنان دارد و زنان در خانواده‌هایی که بیش از ۱۰۰ دلار درآمد اضافی در ماه دارند، ۱۳ درصد بیشتر از دیگران از امتیاز دسترسی به تلفن همراه برخوردار بوده‌اند. در حال حاضر چیزی در حدود نیم میلیارد زن در کشورهای کم درآمد یا با میزان درآمد متوسط به تلفن همراه دسترسی دراند و جالب است که بدانید بیش از ۲۵۰ میلیون زن در سراسر جهان تا به حال به تلفن همراه دسترسی نداشته‌اند.
دلایل متفاوتی برای این مورد وجود داشته است به عنوان مثال ۵۰ درصد از زنان قیمت بالای گوشی‌ها و هزینه زیاد خدمات ماهانه آن‌ها را دلیل اصلی این موضوع دانسته‌اند. این دسته از زنان عموما جزو خانواده‌هایی هستند که درآمد مازادی برای خرید تلفن همراه یا پرداخت هزینه‌های وابسته به آن را ندارند.
چیزی در حدود ۲۰ درصد از زنان هم نیازی به داشتن یک تلفن همراه احساس نکرده‌اند و این دسته از زنان بیشتر در روستاها ساکن بوده و به دلیل این که به آسانی به تمامی اعضای خانواده و دوستان خود دسترسی داشته و با آنان در ارتباط بوده‌اند نیازی به داشتن تلفن همراه حس نکرده‌اند.
نکته جالب دیگری که در این میان به چشم می‌خورد این است که چیزی در حدود ۳ درصد از این جامعه آماری از داشتن تلفن همراه می‌ترسیدند و داشتن این فناوری و پیدا کردن مهارت در استفاده از آن را برای یک زن، بد می‌دانسته‌اند. بعضی از زنان و دختران هم توسط خانواده‌شان محدود شده و اجازه دسترسی به این فناوری از آن‌ها سلب می‌شود. به طور حتم دانستن این آمار می‌تواند کمک بسیاری به جوامعی که قصد پیشرفت دارند، باشد.
چرا آی‌تی مردانه بوده است؟
در مورد ابزارهای دیگر فناوری مانند لپ‌تاپ، اینترنت و ابزارهای دیجیتالی مانند تبلت‌ها و نوت بوک‌ها هم آمارهایی در زمینه میزان استفاده زنان از این وسایل ارائه شده است. بر اساس تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده است تنها یک سوم از زنان به شرکت‌های فناوری و سرویس‌ها و محصولاتی که توسط آن‌ها تولید می‌شود علاقه دارند.
بر طبق این آمار در مورد شرکت‌های فناوری هم باید گفت که آن‌ها در طراحی محصولاتشان بیشتر به مردان توجه نشان داده‌اند تا زنان و تنها در بعضی از موارد با عوض کردن رنگ کالاهایشان سعی بر این داشته‌اند که توجه زنان را هم به خود جلب کنند. یکی از نتایجی که این قضیه به دنبال داشته است این بوده که زنان احساس کرده‌اند که در اجتماع نادیده گرفته شده‌اند و حتی در مواردی مشاهده شده است که دقیقا به همین دلیل آن‌ها تصمیم گرفته‌اند که از خرید دستگاه‌ها و ابزارهای دیجیتالی خودداری کرده و حتی تا جایی که امکان دارد از آن‌ها استفاده نکنند.
این تحقیقات نشان داده که بیشتر از نصف زنانی که وارد فروشگاه‌های محصولات فناوری می‌شوند بعد از کمی چرخیدن در فروشگاه و دیدن محصولات به این نتیجه می‌رسند که آن دستگاه‌ها مطابق نیاز و سلیقه آن‌ها طراحی نشده است و به همین دلیل دست خالی از فروشگاه خارج می‌شوند. شرکت‌های معتبر و قدرتمند فناوری به تازگی توجه بسیاری به این مشکل کرده و در این زمینه به اندازه کافی به آگاهی رسیده‌اند و به همین خاطر به فکر ساخت گجت‌هایی افتاده‌اند که در آن‌ها تمامی نیازهای زنان را در نظر گرفته و توجه آن‌ها را به خود جلب کنند.
بلیندا پارمر یکی از محققانی است که در حدود دو سال است که در این زمینه به تحقیق پرداخته است و به این نتیجه رسیده که برای مردان فناوری موضوعی خصوصی و کاملا شخصی است و آن‌ها به شرایطی رسیده‌اند که گجت‌های مختلف را در جیب یا در کیفشان گذاشته و در هر زمانی که دوست داشتند از آن‌ها استفاده می‌کنند.
این در حالی است که اگر بخواهیم به فناوری‌ها از دیدگاه زنان نگاه کنیم چیزی کاملا متفاوت با این خواهیم دید و در حقیقت زنان دوست دارند که در خانه از فناوری‌ها کمک بگیرند. به عنوان نمونه برای تمیز کردن خانه از فناوری کمک گرفته یا این که بتوانند برای خانواده و خرید نیازهای روزمره خانه از اینترنت استفاده کرده و به صورت آنلاین خرید کنند.
در مورد دیگر مثلا دوست دارند که فیلم‌های آنلاین دیده یا کودکانشان را با یک برنامه کارتونی آنلاین سرگرم کنند ولی امکاناتی که در حال حاضر وجود دارد نتوانسته که به اندازه کافی به این نیازهای زنان پاسخ گوید و این قضیه می‌تواند که در آینده به یک مشکل بسیار جدی برای شرکت‌های فناوری تبدیل شود.
آقای میاکیم سولویی که سردبیر یکی از مجلات فناوری است در مقاله‌ای نوشته است که محصولات فناوری توسط مردان و تنها برای مردان طراحی شده و بعد از تولید هم توسط مردان به مردان عرضه می‌شود و این گونه خواهد بود که بسیاری از مردم به این نتیجه رسیده‌اند که آی‌تی جایی برای زنان در نظر نگرفته و کاملا مردانه است.
اما خوب است که تمامی شرکت‌های فناوری به فکر ساخت و طراحی محصولاتی باشند که بتوانند با استفاده از آن‌ها تمامی نیازهای زنان را نیز پاسخ دهند و اطمینان داشته باشند که در پایان کار به نتیجه مطلوبی می‌رسد.
وارد شدن زنان به جهان فناوری‌ها می‌تواند به نقطه عطفی در این جهان تبدیل شود و این امکان را در اختیار آن‌ها قرار دهد تا بعد از این، آن‌ها هم بتوانند هر گجتی که دوست داشتند را به همراه خود داشته و از آن استفاده کنند. علی الخصوص که به تازگی بیشتر فناوری‌های جدید به سمتی پیش رفته‌اند که قابل پوشیدن باشند و از آن‌جا که خانم‌ها علاقه ویژه‌ای به این سبک از گجت‌ها دارند، می‌توان پیش‌بینی کرد که در آینده شرکت‌هایی که در این زمینه فعال باشند، توجه خانم‌ها را بیشتر جلب کرده و به این ترتیب میزان فروش بیشتری هم داشته باشند.
در کل می‌توان با یک اقدام هوشمندانه و طبق یک برنامه ریزی منظم تمامی تبعیضات جنسیتی که در این زمینه وجود دارد را به تدریج حذف کرده و زنان را بیش از گذشته به عرصه فناوری‌ها وارد کرد.
