مقالات اقتصاد کشاورزی و توسعه

از سال 1381 خدمات بيمه اي صندوق بيمه محصولات کشاورزي از راه کارگزاري خصوصي به بيمه گزاران بخش کشاورزي ارايه شده است. اکنون پس از گذشت 5 سال، بيمه گزاران به خوبي مي توانند فعاليت هاي کارگزاري خصوصي را ارزيابي نمايند. در اين پژوهش از نگرش به عنوان معيار ارزيابي عملکرد کارگزاري خصوصي استفاده شد. هر چه ميزان اين ارزيابي مثبت تر باشد، بيمه گزاران تمايل بيشتري به ادامه وضع موجود دارند و ارزيابي منفي آنها به مفهوم مخالفت با کارگزاري خصوصي است. هم کسب اطلاع از چگونگي قضاوت بيمه گزاران نسبت به کارگزاري خصوصي و هم شناخت همزمان سازه هاي موثر بر قضاوت ارزشي آنان از اهميت فراواني برخوردار است. به همين دليل، اين پژوهش با هدف واکاوي سازه هاي موثر بر نگرش بيمه گزاران نسبت به کارگزاري خصوصي به انجام رسيد. داده هاي اين پژوهش توصيفي با بکارگيري فن پيمايش جمع آوري گرديد و براي انتخاب آزمودني ها، از روش نمونه گيري طبقه اي در حوزه جغرافيايي پژوهش يعني استان فارس استفاده شد. ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته اي بود که پس از تاييد روايي و پايايي، مورد استفاده قرار گرفت. اثرهاي مستقيم و غير مستقيم سازه هاي گوناگون بر نگرش با استفاده از روش تحليل مسير سنجيده شد. بر اساس يافته هاي پژوهش، از ميان 9 سازه مورد مطالعه، 3 سازه يعني ميزان برآورده شدن انتظارات بيمه گزاران، ديدگاه آنها نسبت به بيمه و ميزان بهره مندي از امکانات، داراي اثر مستقيم مثبت و معني دار بر نگرش بود و اثر 2 سازه ديگر شامل سن و سابقه بيمه گزاري به گونه غير مستقيم بر نگرش موثر شناخته شد. در پايان بر اساس يافته ها و به منظور ايجاد و حفظ نگرش بهينه نسبت به کارگزاري خصوصي، توصيه هايي به اين ترتيب ارايه گرديد: توجه جدي به موضوع برآوردن انتظارات بيمه گزاران، تاکيد بر انجام فعاليت هاي آموزشي و ترويجي بيمه کشاورزي و استفاده بهينه از رسانه هاي ارتباط جمعي، بويژه راديو و تلويزيون.

 نسخه قابل چاپ

تجزيه و تحليل قيمت كالاهاي كشاورزي از نظر اقتصادي و سياسي داراي اهميت است. انتقال نامتقارن قيمت با افزايش حاشيه بازار، سودمندي هايي براي عوامل بازاريابي كالا ايجاد مي كند و بر رفاه توليد كنندگان و مصرف كنندگان اثر مي گذارد. به دليل اهميت گوشت مرغ در تامين نياز غذايي خانوار و شمار قابل توجه توليد كنندگان اين فرآورده در كشور و تاثير آن از ديدگاه سياست گذاران و برنامه ريزان بخش كشاورزي، هدف اين پژوهش، بررسي چگونگي انتقال قيمت بين سطوح گوناگون بازار گوشت مرغ ايران است. در اين پژوهش با استفاده از آمار هفتگي قيمت ها در مرغداري، كشتارگاه و خرده فروشي گوشت مرغ در سال هاي 1381-84 و به كارگيري الگوي تصحيح خطا، چگونگي انتقال قيمت گوشت مرغ از مرغداري تا كشتارگاه، از كشتارگاه تا خرده فروشي و از مرغداري تا خرده فروشي بررسي شده است. نتايج نشان مي دهد كه انتقال قيمت در تمام سطوح بازار گوشت مرغ كشور در بلند مدت متقارن و در كوتاه مدت از مرغداري تا خرده فروشي و از مرغداري تا كشتارگاه نامتقارن است. كشش هاي انتقال قيمت نشان مي دهند كه افزايش قيمت مرغ زنده در مرغداري با شدت بيشتري به سطح خرده فروشي منتقل مي شوند در حالي كه كاهش قيمت، به كندي به سطوح بالاتر بازار انتقال مي يابد. در نتيجه عدم تقارن در انتقال قيمت در بازار گوشت مرغ، مصرف كنندگان قيمتي بيش از هزينه تمام شده فرآورده پرداخته و عوامل بازاريابي از نوسانات قيمت، سود بدست مي آورند. بنابراين دولت با اجراي سياست تنظيم بازار و رفتار عوامل بازاريابي مي تواند نوسانات قيمت گوشت مرغ را كاهش و رفاه مصرف كنندگان را افزايش دهد. حضور به موقع دستگاه مباشر در بازار خريد مرغ زنده و فروش گوشت مرغ در سراسر كشور، به اجراي بهتر سياست هاي تنظيم بازار كمك مي كند. گسترش امكانات كشتارگاهي متناسب با ميزان جوجه ريزي در مناطق گوناگون كشور نيز از ميزان قدرت بازاري كشتارگاه ها كه ناشي از ساختار انحصاري بازار خدمات كشتارگاهي است، مي كاهد.

 نسخه قابل چاپ

امروزه صادرات فرآورده هاي صنايع غذايي به عنوان صنايعي وابسته به بخش كشاورزي، نقش مهمي در ارزآوري كشور ايفا مي كند. لذا بررسي عامل هاي كارآمد بر عرضه صادرات صنايع غذايي، امري ضروري به نظر مي رسد. هدف اصلي اين مطالعه بررسي عامل هاي كار آمد بر عرضه صادرات صنايع غذايي با استفاده از تحليل سري هاي زماني و مدل خود توضيح با وقفه هاي توزيعي مي باشد. داده هاي مورد استفاده در اين مطالعه براي دوره ي زماني 1360 تا 1383 از منابع گوناگون از جمله سالنامه هاي آماري و بانك مركزي جمع آوري شده است. مدل مورد استفاده شامل مقدار صادرات فرآورده هاي صنايع غذايي، سرمايه گذاري در صنايع تبديلي غذايي، شاخص قيمت كالا صادراتي، شاخص قيمت مواد خوراكي، توليد ناخالص ملي، نرخ ارز واقعي و متغير مجازي جنگ مي باشد. نتايج بدست آمده از اين مطالعه نشان داد كه رابطه اي بلند مدت بين عرضه صادرات فرآورده هاي صنايع غذايي و ساير متغيرها وجود دارد. در اين رابطه، سرمايه گذاري در صنايع تبديلي غذايي، شاخص قيمت مواد غذايي، تاثير مثبت و توليد ناخالص ملي و متغير مجازي جنگ، اثر منفي بر عرضه صادرات محصولات صنايع غذايي دارند.

 نسخه قابل چاپ

جهت بررسي اثر مصرف نهاده ها بر ريسك توليد محصول برنج در شهرستان شفت استان گيلان در سال 1384 از مدل ارايه شده توسط جاست و پاپ و تابع تولدي خطي درجه ي دوم استفاده شد. تابع ميانگين توليد نشان دهنده بازدهي صعودي نسبت به مقياس مي باشد و تابع ريسك توليد نيز نشان داد كه افزايش سطح زير كشت و مصرف كود شيميايي باعث افزايش ريسك توليد محصول برنج مي گردد. بر اين اساس كاهش يارانه اي كود شيميايي پيشنهاد شده است.

 نسخه قابل چاپ

هدف از اين مطالعه، بررسي عامل هاي موثر بر تقاضاي واردات فرآورده هاي دامي در ايران شامل گوشت گاو، گوشت مرغ، شير و پنير مي باشد. بدين منظور داده هاي موردنياز طي دوره زماني 1360-83 مورد استفاده قرار گرفت و پس از انجام آزمون هاي گوناگون، توابع تقاضاي واردات گوشت گاو و گوشت مرغ به روش حداقل مربعات سه مرحله اي (3SLS)، و توابع تقاضاي واردات شير و پنير به روش رگرسيون به ظاهر نا مرتبط (SURE) برآورد شد. نتايج بدست آمده از برآورد تابع تقاضاي واردات فرآورده هاي گوناگون نشان داد كه رفتار واردات تمامي فرآورده ها در واكنش به تغييرات نرخ تعرفه و همچنين قيمت، درآمد نفتي و حتي تولدي داخلي يكسان نيست. در مورد واردات بيشتر فرآورد هاي مورد بررسي، در آمدهاي نفتي تاثير مثبت و معني داري داشته است. اين در حالي است كه تاثير توليدي داخلي بر واردات گوشت مرغ معني دار، ولي بر واردات گوشت گاو تاثير معني داري نداشته است. همچنين در بين فرآورد هاي دامي مورد بررسي، گوشت مرغ واكنش بيشتري نسبت به تغييرات نرخ تعرفه داشته است. اين موضوع مي تواند به دليل رقابتي بودن بازار مرغ و وجود تشكل هاي غير دولتي قوي تر در بازار گوشت مرغ باشد.

 نسخه قابل چاپ

در راستاي ايجاد شرايط لازم براي توسعه صنعت دامپروري، ضروري است ارتباط متقابل اعم از ارتباط پسين و پيشين متغيرهاي تاثيرگذار در سيستم عرضه و تقاضا، درون و بيرون آن مورد توجه قرار گيرد. ارتباط متقابل متغيرهاي كارآمد در صنعت دامپروري از راه تصريح سيستم كامل از معادلات در اين صنعت قابل دسترسي است كه در بيان ارتباط بين متغيرها از روش هاي گوناگون موجود بهره گرفته مي شود. اين مطالعه به تحليل سيستمي عرضه و تقاضاي گوشت در كشور، در فاصله ي سال هاي 1350 تا 1380 و بررسي همزماني يا ناهمزماني در اين سيستم پرداخته است. نتايج بدست آمده بيانگر ناهمزماني در سيستم معادلات گوشت در ايران مي باشد. بر اين اساس مي توان گفت هر گونه سياستگزاري بر اساس نتايج بدست آمده از سيستم معادلات همزمان، مي تواند در عمل به نتايج اشتباه بيانجامد.

 نسخه قابل چاپ

دراين مطالعه سيستم آبياري قطره اي، به عنوان يكي از كاربردي ترين روش هاي آبياري تحت فشار در استان فارس، از بعد اقتصادي بررسي و ارزيابي شده است. آمار و داده هاي موردنياز با استفاده از روش نمونه گيري تصادفي ساده و از راه تكميل 140 پرسشنامه از باغداران اين استان در سال زراعي 84-85 گردآوري شد. در اين بررسي به منظور ارزيابي اقتصادي از روش هاي ارزيابي پروژه و بودجه بندي جزيي استفاده شد. نتايج مطالعه نشان دادك ه براساس معيار ارزش حال خالص 62 درصد از سيستم ها داراي توجيه اقتصادي هستند. نتايج بدست آمده از بودجه بندي جزيي نيز حاكي از تاثير مثبت نصب اين سيستم بر سود باغ ها از راه افزايش سطح زير كشت، افزايش عملكرد و كاهش هزينه ها مي باشد. مشكلات عمده شامل گرفتگي قطره چكان، كيفيت پايين لوله ها و بالا بودن هزينه اوليه است. بر اين اساس نظارت بيشتر بر توليد كنندگان و پيمانكاران و همچنين آموزش كشاورزان از راه گسترش فعاليت هاي ترويجي از جمله راهكارهاي پيشنهادي است.

 نسخه قابل چاپ

دراين مطالعه سعي شده كه با استفاده از روش برنامه ريزي خطي و منطق فازي جيره اي براي گاوهاي شيري شركت سهامي - زراعي تربت جام در زير گروههاي گوناگون در جهت افزايش سود دهي تهيه شود. اطلاعات از راه تكميل پرسشنامه و نيز مراجعه به جداول نيازهاي غذايي توسط انجمن تحقيقات ملي آمريكا جمع آوري شد. مقايسه هزينه اين برنامه با مقدار هزينه شده در هر گروه در واحد مورد مطالعه، نشان داد كه در تمامي گروهها به استثناي گاوهاي خشك هزينه پيشنهادي اين برنامه كم تر بوده است.

 نسخه قابل چاپ

هدف از اين پژوهش بررسي اثر جهاني شدن اقتصاد بر ارزش افزوده بخش كشاورزي مي باشد. به منظور دست يابي به هدف بالا از شاخص هاي متداول بيانگر جهاني شدن شامل شاخص ادغام تجاري (IIT)، شاخص سطح تجارت جهاني (LIT) و همچنين، شاخص نسبت صادرات به ارزش افزوده (EXG) استفاده شد. دروه مورد بررسي سال هاي (1360-1383) بوده است. لازم به ذكر است با توجه به نتايج پايايي متغيرهاي اين پژوهش، از رهيافت اقتصاد سنجي حداقل مربعات معمولي OLS استفاده شد. نتايج نشان داد كه اقتصاد كشاورزي ايران در بر هم كنش مثبت با اقتصاد جهاني است زيرا ضرايب همه شاخص هاي ياد شده مثبت و شاخص هاي IIT و XG از لحاظ آماري معني دار بوده اند. اين امر نشان دهنده هم سو بودن اين بخش از اقتصادي ايران با آزاد سازي تجاري و اثرپذيري مثبت آن از اين فرآيند جهاني است.

 نسخه قابل چاپ

در ايران، دولت ها به منظور حمايت از توليد كنندگان كشاورزي بيش از حمايت هاي بودجه اي بر حمايتهاي قيمتي شامل قيمت تضميني و پرداخت يارانه به نهاده ها تاكيد دارند. ارزيابي اثرهاي اين حمايت هاي قيمتي، در بخش كشاورزي بسيار مهم است. در اين مقاله با استفاده از روش پم شاخص هاي حمايتي براي محصولات زراعي در سطح ملي براي سال زراعي 1382-83 محاسبه و با كشورهاي پيشرفته مقايسه شده است. نتايج پژوهش نشان مي دهد كه شاخص درصد يارانه به توليد كننده (SRP) براي محصولات گندم، آفتابگردان، دانه روغني سويا، شلتوك دانه كوتاه، چغندرقند، مثبت و براي ساير محصولات منفي است. همچنين، شاخص حمايت اسمي محصول (NPC) براي محصولات مورد مطالعه (به استثناي آفتابگردان و شلتوك دانه كوتاه) نشان مي دهد كه قيمت بازاري محصول كمتر از قيمت مرزي تعديل شده آن است. به بيان ديگر سياست هاي دولت باعث شده كه قيمت اين محصولات درداخل كشور كمتر از قيمت مرزي آن باشد. نتايج شاخص حمايت اسمي نهاده ها (NPI) حاكي از آن است كه زارعين در خصوص نهاده هاي قابل تجارت مورد حمايت قرار گرفته و كشاورزان اين نهاده ها را به صورت يارانه اي و ارزان تر از قيمت مرزي تعديل شده آنها خريداري و در توليد محصول مورد استفاده قرار داده اند. شاخص EPC يا ضريب حمايت موثر نيز در مورد محصولات گوناگون متفاوت بوده است. در حالي كه نرخ حمايت اسمي از محصولات زراعي مورد مطالعه در كشورهاي OECD همگي مثبت و در مقايسه با كشور ايران بسيار بالا بوده و همچنين ميانگين شاخص حمايت از توليد كننده (PSE) براي محصولات كشاورزي 37 درصد است. نتايج پژوهش نشان مي دهد قيمت تضميني كه از مهمترين سياست هاي حمايتي درايران بوده از كارايي مناسبي برخوردار نبوده و استفاده از بسته هاي حمايتي و ابزارهاي متنوع مورد نياز مي باشد كه در اين رابطه استفاده از ابزارهايي مانند قيمت اعبتاري، قيمت هدف، شناسنامه دارشدن كشاورزان و جهت گيري اعتبارات و يارانه ها به سمت اقدامات زيربنايي توصيه شده است.

 نسخه قابل چاپ

اين مطالعه با هدف تعيين نقش عوامل موثر بر صادرات محصولات باغي شامل بادام، خرما و سيب صورت گرفت. بدين منظور با استفاده از تحليل هم جمعي موسوم به ARDL نقش عوامل ياد شده در بلندمدت و كوتاه مدت ارزيابي شد. دوره مورد مطالعه سال هاي 1362-83 مي باشد. بر اساس نتايج، در بلند مدت متغير توليد داخلي و نسبت قيمت جهاني به قيمت داخلي اثر مثبت ومعني داري بر عرضه صادرات بادام دارند. در حالي كه نرخ ارز در دراز مدت اثر منفي، اما فاقد اهميت آماري بر روند صادرات بادام دارد. در كوتاه مدت نيز تنها متغير توليد داخلي مي تواند صادرات بادام را تحت تاثير قرار دهد. صادرات محصول خرما در كوتاه و بلند مدت تحت تاثير نسبت قيمت جهاني به قيمت داخلي و نرخ ارز مي باشد كه متغير قيمت اثر مثبت و نرخ ارز اثر منفي دارد، اما توليد داخلي اثر معني داري بر صادرات آن ندارد. صادرات سيب در بلند مدت تنها متاثر از توليد داخلي بوده ولي اثر متغيرهاي مورد استفاده در كوتاه مدت بر صادرات اين محصول معني دار نمي باشد. در مورد همه محصولات مورد مطالعه در بلند مدت نرخ ارزاثر معني داري بر صادرات نداشته است.

 نسخه قابل چاپ

پيامدهاي نامطلوب توزيع يارانه هاي نهاده ها موجب شده است تا حذف يارانه ها به منظور تسريع رشد اقتصادي كشورهاي در حال توسعه مورد تاکيد قرار گيرد. در بخش كشاورزي ايران نهاده كود شيميايي از جمله مهمترين نهاده هاي دريافت كننده يارانه است كه حذف يارانه آن با توجه به استفاده گسترده از آن مي تواند پيامدهاي رفاهي جدي به همراه داشته باشد. از همين رو مطالعه حاضر با هدف تحليل برخي از آثار رفاهي كاهش و حذف يارانه كود شيميايي در توليد محصولات راهبردي گندم و برنج براي دوره 1353-1385 صورت گرفت. گروه هاي دخيل در تحليل رفاهي نيز شامل عرضه كنندگان عوامل توليد، تقاضاكنندگان عوامل توليد يا توليد كنندگان محصولات منتخب و همچنين دولت است. در تحقيق حاضر يك الگوي شبيه سازي متشكل از بازار محصولات منتخب و نهاده هاي توليدي ايجاد و اثر كاهش يارانه در قالب اين سيستم تعقيب شد. اين سيستم متشكل از عرضه و تقاضاي عوامل توليد و توليد محصولات منتخب است.
يافته هاي مطالعه نشان داد دو نهاده سرمايه و نيروي كار در توليد گندم و برنج به صورت جانشين مورد استفاده قرار مي گيرند. اثر قيمت سرمايه بر تقاضاي آن و همچنين اثر قيمت محصولات منتخب بر تقاضاي نيروي كار و سرمايه معني دار نگرديد. همچنين يافته هاي تابع توليد نشان داد كه نيروي كار بر توليد گندم و برنج اثر معني داري ندارد اما اثر سرمايه در توليد اين محصولات معني دار است. همچنين نتايج نشان داد كه با كاهش يارانه كود شيميايي، توليدكنندگان با زيان رفاهي مواجه مي شوند در حالي كه عرضه كنندگان عوامل توليد افزايش رفاه را تجربه مي كنند. البته با كاهش و حذف يارانه كود شيميايي مجموع گروه هاي مورد بررسي با افزايش رفاه اجتماعي مواجه خواهند شد كه اين افزايش رفاه تحت سناريوي حذف كامل يارانه براي گندم و برنج به ترتيب 3927.6 و 404.4 ميليارد ريال خواهد بود.

 نسخه قابل چاپ

در اين مطالعه به بررسي بازاريابي مرکبات و تعيين حاشيه هاي عمده فروشي و خرده فروشي بازار مرکبات و همچنين بر اساس الگوي مارک آپ، به تعيين عوامل موثر بر حاشيه بازاريابي مركبات در شهرستان دزفول پرداخته شد. داده هاي مورد استفاده در اين تحقيق با استفاده از پرسشنامه و با مراجعه حضوري و به روش نمونه گيري خوشه اي دو مرحله اي تصادفي در سال 1387 از 36 نفر از باغداران شهرستان دزفول و 15 عمده فروش، 12 خرده فروش و 10 مصرف کننده جمع آوري شد.
نتايج تحقيق نشان مي دهد که در شهرستان دزفول عمليات مختلف بازاريابي از قبيل درجه بندي، بسته بندي و حمل و نقل به صورت دستي و سنتي انجام مي گيرد. همچنين ميزان سود خالص عمده فروشي و خرده فروشي بسيار بيشتر از سود خالص توليدکننده است. نتايج تخمين تابع حاشيه بازاريابي بر اساس الگوي مارك آپ نيز نشان مي دهد كه حاشيه بازاريابي با هزينه هاي بازاريابي رابطه معكوس و با قيمت خرده فروشي رابطه مستقيم دارد.

 نسخه قابل چاپ

استان فارس به علت دارا بودن منابع آبي و قابليتهاي بالقوه در توليد ماهيان سردابي به ويژه قزل آلا، جايگاه ويژه اي در ميان ساير استانهاي كشور دارد. بر اين اساس، در مطالعه حاضر عملكرد واحدهاي انفرادي پرورش ماهيان سردابي در استان فارس طي سالهاي 1380-83 با استفاده از روش تحليل فراگير داده ها (DEA) و محاسبه و تجزيه شاخص بهره وري مالم كوئيست بررسي شد. داده هاي مورد نياز از سرشماري هاي سالانه اداره كل شيلات استان فارس براي سالهاي مذكور فراهم آمد. نتايج براورد كارايي فني، كارايي فني خالص و كارايي مقياس واحدها نشان داد كه شكاف بين بهترين توليدكننده و ساير توليدكنندگان بسيار محدود است و بنابراين براي افزايش توليد بايد بر راهكارهاي مبتني بر معرفي فناوري نوين تاکيد نمود. همچنين بر اساس نتايج، كليه واحدها بازده نامنفي نسبت به مقياس توليد نشان دادند كه اين مساله مبين امكان گسترش سطح توليد جهت سودآوري بيشتر آنهاست. نتايج براورد شاخص بهره وري مالم كوئيست نيز نشان داد كه واحدهاي توليدي در اين دوره به طور متوسط 8.3 درصد (سالانه 2.8 درصد) در استفاده از نهاده هاي توليد افزايش بهره وري داشته اند که 6.2 درصد آن (75 درصد کل تغيير در بهره وري) مربوط به پيشرفت تکنولوژيکي در واحدهاي مورد بررسي و 1.9 درصد آن (23 درصد کل تغيير در بهره وري) مربوط به تغيير در کارايي مقياس بوده است.

 نسخه قابل چاپ

حدود 73 درصد مساحت ايران را مناطق نيمه خشك، خشك و كويري فرا گرفته است. از طرفي بخش کشاورزي با كم آبي مفرط، عدم تناسب زماني و مكاني بارشها، بازده پايين و بهره وري كم نهاده مواجه است. افزايش روزافزون تقاضا براي محصولات کشاورزي به علت افزايش جمعيت و نيز خشكساليهاي مكرر از جمله چالشهاي اصلي آب در بخش كشاورزي به شمار مي آيند که باعث شده اند آب به يکي از نهاده هاي مهم و کمياب در توليدات کشاورزي تبديل شود؛ بنابراين، مديريت صحيح تقاضاي آب و هرگونه تلاش براي صرفه جويي در مصرف آب مي تواند ضمن توسعه کشت آبي، عوارض زيست محيطي ناشي از مصرف بي رويه آن را کاهش دهد. يکي از روشهاي اعمال مديريت تقاضاي آب از طريق تعيين ارزش اقتصادي آب است که موجبات تقويت نقش اقتصادي آب در توسعه را فراهم مي سازد. در اين راستا مطالعه حاضر به منظور تعيين ارزش اقتصادي آب کشاورزي از ديد متقاضي در ورودي مزرعه با استفاده از رهيافت تابع توليد در بخش مرکزي شهرستان البرز استان قزوين با توجه به اطلاعات جمع آوري شده در سال زراعي 1385-86 انجام شده است. نتايج نشان مي دهد که ارزش اقتصادي نهاده آب در توليد ذرت دانه اي در سال مورد مطالعه 847 ريال به ازاي هر مترمکعب آب بوده که اختلاف بسيار زيادي با مبلغ پرداختي کشاورزان به عنوان آب بها (48 ريال) داشته است.

 نسخه قابل چاپ