مقالات اقتصاد کشاورزی و توسعه

نظامهاي بهره برداري، از ديرباز، نقش مهم و بسزايي در توسعه کشاورزي کشور داشته و همواره يکي از مسايل بنيادي کشاورزي ايران، در به کارگيري منابع آب و خاک آن به شمار آمده است. اهميت موضوع نيز از اين روست که نوع نظام بهره برداري مي تواند در ميزان توليد و تخصيص منابع موثر باشد و در بسياري از موارد در استفاده از فنون کشاورزي و تجهيز امور زيربنايي محدوديتهايي پديد آورد. بنابراين در پژوهش حاضر انواع نظامهاي بهره برداري زمين هاي موقوفه کشاورزي آستان قدس رضوي از ديدگاه تخصيص منابع، الگوي کشت، بهره وري منابع و مصارف نهادهاي توليد، بررسي و مقايسه شده اند و با توجه به نوع فن آوري و شرايط موجود و شرايط پايداري براي هر يک از نظام هاي بهره برداري در زمين هاي کشاورزي اين نهاد، با عنايت به نتايج به دست آمده، پيشنهادهايي در راستاي بهبود وضعيت ارايه شده است.

 نسخه قابل چاپ

عدم تعادل بازار کار روستايي ممکن است در سالهاي آينده بحراني تر شود. اين رويکرد از يکسو برخاسته از افزايش عرضه نيروي کار به علت جواني جمعيت و بالا بودن سطح تحصيلات و تورم است و از سوي ديگر برگرفته از پايين بودن تقاضاي نيروي کار به علت ناتواني بخش کشاورزي براي ايجاد فرصتهاي شغلي لازم (به دليل مکانيزاسيون بخش و کمبود منابع آبي) است. در اين مطالعه عرضه نيروي کار روستايي تابعي از پوشش تحصيلي، ارزش افزوده بخش کشاورزي، نرخ بيکاري روستايي، شاخص قيمت مصرف کنند، درصد افراد داراي تحصيلات عالي و نرخ شهرنشيني در نظر گرفته شده است. نتايج پيش بيني نشان مي دهد که در طي برنامه سوم، عرضه نيروي کار روستايي سالانه به طور متوسط 125000 نفر افزايش مي يابد.
در گزينه اول اين مطالعه اگر بخواهيم نرخ بيکاري روستايي از 15.7 درصددر سال 1378 به 9.4 درصد در پايان برنامه سوم کاهش يابد، بايد سالانه 200000 فرصت شغلي در مناطق روستايي ايجاد کنيم. همچنين در گزينه دوم، اگر سالانه 71000 فرصت شغلي ايجاد شود، نرخ بيکاري روستايي در پايان برنامه سوم به 16.8 درصد افزايش خواهد يافت.
ناتواني در ايجاد فرصتهاي شغلي کافي در روستاها سبب انتقال و مهاجرت بيکاران روستايي به نواحي شهري مي شود. براي اجتناب از هزينه هاي اجتماعي اين رويکرد بايد سياستهاي مناسب نيروي انساني به طور دقيق بر نارسايي هاي موجود در بازار کار روستايي کشور متمرکز شود.

 نسخه قابل چاپ

گرايش مثبت محققان، کارکنان ترويج و کشاورزان به همکاري با يکديگر، لازمه رهيافتهاي مشارکتي است. در اين مطالعه نيز هدف اصلي: سنجش گرايش محققان پيرامون مشارکت با کارکنان ترويج و شناخت متغيرهاي مرتبط با آن در مراکز تحقيقات کشاورزي (چهار محال و بختياري، اصفهان، صفي آباد و خوزستان) است. داده ها با بهره گيري از ابزاري چون: پرسشنامه و روش مصاحبه در پاييز 1377 به دست آمده است. يافته هاي اين پژوهش نشان داد که همکاري محققان با کارکنان ترويچ پايين بوده و با ترويج هم آشنايي کمي دارند. همچنين جهت گيريشان به سوي تحقيقات تک رشته اي بوده و گرايش مثبتي پيرامون مشارکت با کارکنان ترويج دارند. در اين ميان تحقيقات داراي ويژگيهاي زير، گرايش مثبت تري به مشارکت با کارکنان ترويج داشتند:
تجربه تحقيقاتي بيشتر، همکاري بيشتر با کارکنان ترويج؛ موقعيت علمي پايين تر سمت مديريتي بالاتر و شرکت بيشتر در همايشها و گردهمايي هاي مربوط به ترويج.
از سويي نيز آشکار شد که گرايش محققان، زير تاثير افکار همکاران و مديرشان قرار دارد.
از همين رو بر پايه نتايج به دست آمده نيز پيشنهادهاي زير ارايه ميشود:
1-ديدگاه مبتني بر مشارکت با کارکنان ترويج، تقويت شود.
2-فعاليتهاي مشارکتي براساس ديدگاههاي محققان آغاز گردد.
3-در راستاي تغيير و تقويت گرايشها، به همه محققان توجه و رسيدگي لازم انجام گيرد.

 نسخه قابل چاپ

استان فارس يکي از استان هاي توليد کننده عمده محصولات زراعي در کشور به شمار مي آيد؛ به گونه اي که تنها نزديک به 48 درصد ذرت کشور در اين استان توليد مي شود. از همين رو به نظر مي رسد که با ساخت و راه اندازي يک واحد ذرت خشک کني، با هدف نگهداري  و تبديل محصول ذرت، بتوان کمک شايسته اي به اقتصاد استان کرد. از آنجا که ساخت و آماده سازي واحدهاي بزرگ و متوسط ذرت خشک کني هزينه بسيار بالايي دارد، بنابراين بهتر است در زمينه مديريت ساخت اين گونه واحدها، از شيوه بهينه و ياريگر مديريت در برنامه ريزي، زمان بندي ارزيابي و هماهنگي، مانند روشها پرت(PERT)  و سي پي ام (CPM) بيش از پيش بهره گرفت. مطالعه اي که نوشتار آن را پيش رو داريد، چگونگي و روند مديريت ساخت يک واحد ذرت خشک کني را به روش پرت و سي پي ام نشان داده و نتايج آن را بررسي مي کند. اطلاعات مورد نياز مطالعه نيز در سال 1376 با روش مراجعه به محل (استان فارس، شهرستان مرودشت) و از راه تکميل پرسشنامه و گفتگو گردآوري شده است.

 نسخه قابل چاپ

همان گونه که در شماره 27فصلنامه نيز به آگاهي رسيد، شناخت درست و فراگير هر نوع پديده اي، بويژه با پيچيدگيها و حساسيتهاي موجود در پديده هاي اقتصادي، نياز به دسترسي آسان و بهنگام به اطلاعات و داده ها و آمارهاي درست و برگزيده از ميان انبوه داده ها و اطلاعات پردازش يافته دارد. در اين زمينه، نقش شماري از داده ها و اطلاعات آماري در گستره ارزيابي و واکاوي يک پديده، بيش از موارد ديگر است که به طور عمده آنها را به عنوان شاخصهاي پديده مورد نظر به شمار مي آورند. بر همين اساس در بررسي مسايل اقتصادي نيز با شاخصهايي رو به رو مي شويم که از هر جهت، به عنوان معيار ارزيابي و سنجش تغييرات و دگرگونيهاي خرد و کلان آن مسايل، شناخته شده اند و آگاهي و به کارگيري درست آنها در تحليلها و واکاويهاي علمي آن مقوله، نياز پيوسته هر پژوهشگر و کارشناس و مدير حوزه مربوط به شمار مي آيد. در راستاي اين نياز، به اطلاع رسانديم که خوشبختانه اداره بررسيهاي اقتصادي بانک مرکزي ايران، شاخصهاي اقتصادي کشور را در چند بخش جداگانه، مانند شاخصهاي عمده، بخش واقعي، بخش خارجي و بخش مالي گردآوري کرده و در چارچوب گزارشي آماري به نام «نماگرهاي اقتصادي» هر سه ماه يک بار به چاپ مي رساند.

 نسخه قابل چاپ

درآمدهاي حاصل از فروش نفت سهم قابل ملاحظه اي در درآمد دولت و توليد ناخالص داخلي در ايران دارد. با توجه به اهميت بخش کشاورزي در رشد اقتصادي، توسعه روستايي و افزايش رفاه خانوارهاي روستايي، بي‏شک مواجه شدن با شوک هاي غيرقابل انتظار و زودگذر در امر صادرات نفت تاثيراتي را بر بخش هاي مختلف اقتصادي از جمله بخش کشاورزي خواهد گذاشت. بر همين اساس در اين مقاله با پيروي از مدل فدر (1982) و با استفاده از روش خودتوضيح با وقفه هاي توزيعي (ARDL) به بررسي اثر بي ثباتي صادرات نفت بر رشد بخش کشاورزي در طي دوره زماني 1386-1350 پرداخته شده است. نتايج بدست آمده نشان مي دهد رابطه بلندمدت و همجمعي ميان متغير ارزش افزوده بخش کشاورزي و ساير متغيرهاي لحاظ شده در مدل وجود داشته و تاثيرات شاخص بي ثباتي صادرات نفت به عنوان يک متغير جديد در کنار ساير متغيرها، بر روي ارزش افزوده بخش کشاورزي منفي و معني دار بوده است.

 نسخه قابل چاپ

مديريت منابع آب در ايران با تقاضاي فزاينده براي منابع آب، افزايش قابل توجه در هزينه هاي عرضه آب و برداشت بي رويه از منابع آب زيرزميني مواجه مي باشد. براي بهبود کارايي استفاده از آب، اقتصاددانان افزايش قيمت نهاده آب را پيشنهاد مي کنند ولي سياستگذاران به دليل نگراني هاي اقتصادي، فرهنگي و سياسي اين پيشنهاد را رد مي کنند. در اين تحقيق از تکنيک برنامه ريزي رياضي مثبت (PMP) در سطح مزرعه براي تحليل اثرات مختلف کاربرد سياست هاي قيمت گذاري آب و همچنين سياست هاي جايگزين آن در دشت مشهد (استان خراسان رضوي) بهره گرفته شد. سناريوهاي شبيه سازي شده شامل افزايش قيمت نهاده آب، ماليات بر نهاده هاي مکمل نهاده آب و ماليات بر محصول مي باشد. اثر سياست هاي جايگزين بسته به گروه بهره بردار نماينده متفاوت بوده و اثرات آن بر درآمد، تقاضاي آب و الگوي کشت هر گروه از بهره برداران گسترده مي باشد. سياست قيمت گذاري آب و ماليات بر محصول در مقايسه با سياست ماليات بر نهاده مکمل، موثرتر و مناسب تر مي باشند. دو سياست ماليات بر نهاده و محصول در نرخ هاي معيني مي توانند به عنوان جايگزين سياست قيمت گذاري آب بکار روند.

 نسخه قابل چاپ

هدف از اين مقاله بررسي عوامل موثر بر احتمال پرداخت چغندرکاران براي دريافت خدمات ترويجي است. براي رسيدن به اين هدف از الگوي لاجيت در چارچوب الگوي لاجيت با استفاده ار داده هاي مقطع زماني سال 1388 مربوط به 150 نفر از چغندرکاران انتخاب شده به روش نمونه گيري تصادفي ساده در شهرستان مشهد مورد بررسي قرار گرفت. علاوه بر اين از الگوي توبيت براي بررسي عوامل موثر بر ميزان تمايل به پرداخت چغندرکاران براي دريافت خدمات ترويجي استفاده گرديده است. نتايج هر دو الگو نشان داد متغير هاي سن، تجربه در کشت چغندرقند و تعداد افراد خانوار بر احتمال پرداخت چغندرکاران براي دريافت خدمات ترويجي تاثير منفي معني دار داشته اند. همچنين متغيرهاي تحصيلات، سطح زير کشت، عملکرد، مالکيت، درآمد خالص از چغندرقند، نياز به خدمات ترويجي و رضايتمندي از خدمات ترويجي بر احتمال پرداخت براي دريافت خدمات ترويجي تاثير مثبت و معني داري دارند. مقايسه کشش کل مربوط به متغيرهاي کيفي نشان مي دهد که رضايتمندي از خدمات ترويجي بيشترين تاثير را در افزايش و سن کشاورز در ميان متغيرهاي کمي بيشترين تاثير را در کاهش ميزان تمايل به پرداخت براي دريافت خدمات ترويجي دارند.
با توجه به نتايج مطالعه اجراي ترويج نيمه خصوصي در ميان کشاورزان بزرگ مالک، تشکيل انجمن ها و تعاوني هايي براي کشاورزان خرده مالک براي پرداخت هزينه هاي ترويجي به صورت گروهي، ايجاد تنوع در نوع و شيوه ارائه خدمات ترويجي بر اساس سن و به تبع آن تجربه و همچنين سطوح تحصيلات کشاورزان پيشنهاد شد.

 نسخه قابل چاپ

استفاده نامتعادل از کودهاي شيميايي باعث کاهش کيفيت و حاصلخيزي خاک، آلودگي زيست محيطي و به ويژه آلودگي منابع خاک و آب مي شود. بکارگيري کودهاي حيواني، جايگزيني براي کودهاي شيميايي مي باشد. بنابراين، شناخت عوامل جمعيتي، فني-ترويجي و زراعي موثر بر فرايند تصميم گيري کشاورزان در استفاده از کودهاي حيواني، نقش مهمي در نظام برنامه ريزي و سياست گذاري اين حوزه خواهد داشت. در اين مقاله براي بررسي رفتار کشاورزان در استفاده از کودهاي حيواني، از الگوي توبيت و نيز از داده هاي مقطع زماني سال زراعي 1388 مربوط به 80 نفر از کشاورزان استان خراسان شمالي استفاده شد. نتايج نشان داد که فاصله بين دامداري و زمين زراعي و کشت بقولات داراي تاثير منفي و وجود فرد تحصيل کرده در خانواده کشاورز، سواد کشاورز و آگاهي از خطرات بلندمدت کودهاي شيميايي، داراي تاثير مثبت بر استفاده از کود حيواني هستند. با توجه به يافته ها، انتقال يارانه ها از کودهاي شيميايي به سوي کودهاي آلي، آموزش و اطلاع ساني از خطرات بلندمدت کودهاي شيميايي به کشاورزان و هدف گيري افراد باسواد خانوارها در آموزش هاي ترويجي مرتبط با کودهاي حيواني براي هدايت کشاورزان به کشاورزي پايدار و حفاظت از محيط زيست پيشنهاد شد.

 نسخه قابل چاپ

مطالعات ارزش گذاري حفاظتي منابع طبيعي و محيط زيست در پي ايجاد آگاهي هاي مورد نياز براي تصميم گيري بهينه درباره نحوه مديريت اقتصادي منابع مذکور و کمک به تدوين راهبرد توسعه پايدار منطقه اي مي باشد. پژوهش حاضر برآورد ارزش حفاظتي گل سوسن چلچراغ را با استفاده از الگوي ارزش گذاري مشروط با انتخاب يک- بعدي مدنظر قرار داد. اطلاعات مورد نياز در سال 1390 به صورت ميداني و از 177 پاسخگو که سرپرست خانوار بوده و يا به لحاظ درآمدي مستقل بودند، جمع آوري شد. نتايج نشان داد که ميزان تمايل به پرداخت در صورت استفاده از الگوي خطي معادل 6540.33 ريال در سال و در صورت استفاده از الگوي لگاريتمي برابر با 9675.22 ريال در سال مي باشد. از سوي ديگر، مقايسه فاصله اطمينان مقادير تمايل به پرداخت برآورد شده بيانگر دقيق تر بودن WTP به دست آمده از روش خطي است. اين پژوهش با قياس نتايج حاصل از فرم هاي تابعي مختلف چارچوبي مناسب براي محاسبه دقيق ارزش حفاظتي ارائه داده، از اين رو مقادير WTP محاسباتي بيانگر اهميت حفاظت از گونه هاي کمياب گياهي از ديدگاه افراد جامعه مي باشد. لذا پيشنهاد مي شود محققين اقتصادي، علاوه بر استفاده از شکل هاي تابعي مختلف در روش ارزش گذاري مشروط سطح معني داري مقدار تمايل به پرداخت برآورد شده را نيز محاسبه نمايند. همچنين، پيشنهاد مي شود سياست گذاران و دست اندرکاران حفاظت از محيط زيست، در کنار بودجه هاي سالانه دولت به مشارکت هاي مردمي در حفاظت از محيط زيست نيز توجه لازم را داشته باشند.

 نسخه قابل چاپ

در دهه جاري استفاده از راهبرد گردشگري روستايي جهت فراخواني محتوي توسعه به مناطق روستايي، در کشورهاي جهان سوم مورد توجه قرار گرفته است. در کشور ايران نيز به دليل تعدد، پراکنش و پتانسيل مناطق روستايي، استفاده از اين راهبرد در دستور کار دولتمردان قرار دارد. براي بهره مندي از ابعاد مثبت پديده گردشگري، تحليل شرايط موجود جامعه ميزبان الزامي است. از اينرو در اين مطالعه با استفاده از تکنيکSWOT  وضعيت گردشگري روستايي در روستاهاي هدف گردشگري استان چهارمحال و بختياري مشخص و وزن هر کدام از ارکان چهارگانهSWOT  در گردشگري روستايي سنجيده شده است. جامعه آماري اين مطالعه شامل هجده نفر از کارشناسان و مسوولين مرتبط با علوم توسعه روستايي و گردشگري بوده است. نتايج نشان مي دهد ميزان محدوديت ها (شامل نقاط ضعف و تهديد) با امتياز 57.69 در سطح بالاتري نسبت به ميزان مزيت ها (شامل نقاط قوت و فرصت ها) با امتياز 55.31 مي باشد. اگرچه مولفه به وجود آمدن مراکز گردشگرپذير در نقاط ديگر به عنوان مهم ترين مولفه تهديد مشخص شد اما به دليل نامناسب بودن زيرساخت هاي گردشگري همچون راه دسترسي، اماکن اقامتي و تسهيلات رفاهي و همچنين شناخت نادرست گردشگران از گردشگري روستايي در روستاهاي موردمطالعه، همين مولفه موجب تخفيف آسيب پذيري و نيز کاهش تخريب طبيعت بکر و چشم اندازهاي زيبا به عنوان مهمترين مولفه قوت توسعه گردشگري روستايي شده است.

 نسخه قابل چاپ

بيمه محصولات کشاورزي يکي از موارد مهم کاهش ريسک در بخش کشاورزي به شمار مي آيد، هدف اصلي اين مطالعه بررسي تاثير بيمه محصولات زراعي بر الگوي کشت بهينه و درآمد زارعين است. براي اين منظور با استفاده از مدل برنامه ريزي توام با ريسک بر اساس روش موتاد به بررسي تغييرات الگوي کشت بهينه و درآمد منطنقه در سناريوهاي مختلف و مقايسه شرايط بيمه اي و غيربيمه اي پرداخته شد. داده هاي مورد نياز اين پژوهش از طريق نمونه گيري به روش تصادفي دومرحله اي و تکميل 360 پرسشنامه به روش مصاحبه حضوري براي سال زراعي 1387-88 گردآوري شد. نتايج مطالعه نشان داد که با اعمال بيمه سطح زيرکشت بهينه گندم افزايش و هندوانه کاهش مي يابد و محصولاتي چون سيب زميني و ذرت از الگوي کشت بهينه حذف مي گردند. در مجموع بيمه محصولات زراعي باعث افزايش سود ناخالص منطقه و تغيير در الگوي کشت مي گردد.

 نسخه قابل چاپ

نوسانات نرخ ارز يکي از عوامل تاثيرگذار و در عين حال ابهام آميز بر صادرات محصولات کشاورزي است. با توجه به اهميت تجارت محصولات کشاورزي براي رهايي از اقتصاد تک محصولي، هدف از مطالعه حاضر بررسي تاثير نااطميناني نرخ ارز واقعي بر ارزش صادرات پسته ايران طي دوره زماني 1386-1338 است. بدين منظور ابتدا شاخص نوسانات نرخ ارز با استفاده از الگوي واريانس ناهمساني شرطي اتورگرسيو تعميم يافته(GARCH)  محاسبه گرديد. سپس اثر نوسانات نرخ ارز بر ارزش صادراتي پسته با استفاده از الگوي هم انباشتگي يوهانسن-جسيليوس و تصحيح خطاي برداري (VECM) مورد بررسي قرار گرفت. نتايج تخمين نشان دهنده تاثير منفي نوسانات نرخ ارز بر ارزش صادراتي پسته است. همچنين بررسي ساير متغيرهاي مدل نشان داد که ميانگين وزني درآمد کشورهاي واردکننده پسته، نرخ ارز و قيمت توليدکننده داخلي پسته، تاثير مثبت بر ارزش صادراتي پسته دارد.

 نسخه قابل چاپ

يکي از پرکاربردترين الگوهاي پيش بيني سري زماني طي سه دهه اخير، الگوي خودتوضيح جمعي ميانگين متحرک (ARIMA) مي باشد. مطالعات اخير در زمينه پيش بيني با شبکه عصبي مصنوعي مويد برتري اين روش بر الگوهاي خطي سنتي است. اين در حالي است که هيچ يک از اين روش ها از کفايت لازم در پيش بيني سري هاي زماني برخوردار نمي باشند. زيرا الگوي ARIMA توانايي شناخت روابط غيرخطي را نداشته و ANN به تنهايي قادر به شناسايي و بررسي هم زمان هر دو الگوي خطي و غيرخطي نمي باشد. از اين رو با ترکيب الگوهاي ARIMA و ANN و طراحي الگوي تلفيقي روابط موجود در داده ها با دقت بيشتري الگوسازي مي شود. در مطالعه حاضر، الگوي تلفيقي ARIMA و ANN طراحي و دقت پيش بيني آن با الگوهاي رقيب مقايسه شده است. دقت پيش بيني الگوها با استفاده از معيارهاي معمول نظير MSE، RMSE و MAE و همچنين معني داري اختلاف ميان معيارهاي فوق با استفاده از آماره گرنجر و نيوبولد بررسي و آزمون شد. نتايج پيش بيني هاي قيمت گندم حاکي از آن است که الگوي تلفيقي به طور معني داري دقت پيش بيني به دست آمده از الگوهاي انفرادي را افزايش مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

در اين پژوهش با استفاده از داده هاي حاصل از 107 نفر از اعضاي تعاوني هاي توليد كشاورزي، درجه اهميت تنگناهاي پيش روي تعاوني هاي توليدي با بهره گيري از معيار آنتروپي بررسي گرديد. نتايج نشان مي دهد كه نبود برنامه ريزي جامع بلندمدت از سوي مديران و اعضاي تعاوني ها در زمينه اقدامات بازاريابي در زمان توليد محصولات و پس از توليد با وزن (0.1)، وجود عوامل واسطه اي و دلالان در هنگام فروش محصول از سوي تعاوني ها با وزن (0.0727) و عدم بكارگيري نيروهاي متخصص از سوي تعاوني ها در مقوله خريد و فروش محصول با وزن (0.0690) به ترتيب به عنوان مهمترين و موثرترين تنگناها در ناكارايي نظام بازاريابي تعاوني هاي توليد كشاورزي مي باشند. با توجه به يافته ها، برگزاري كلاس هاي آموزشي براي مديران و اعضاي تعاوني ها در رابطه با اصول و روشهاي صحيح بازاريابي، اتخاذ سياست ها و راهبردهاي كوتاه مدت و بلندمدت حمايتي و هدايتي ويژه از سوي دولت در جهت كاهش فعاليت واسطه هاي توزيع محصولات كشاورزي و در نهايت حذف آنها، فراهم نمودن زمينه هاي مناسب براي انتقال تجارب و تخصص تعاوني هاي توليد كشاورزي موفق در فرايند بازاريابي به ساير تعاوني هاي توليدي، و استفاده از نيروهاي مجرب و تحصيل كرده در تعاوني ها، به عنوان عوامل موثر بر تقويت و قدرت نظام بازاريابي تعاوني هاي توليد كشاورزي پيشنهاد مي شود.

 نسخه قابل چاپ