مقالات اقتصاد کشاورزی و توسعه

فرآيند توليد در بخش کشاورزي همواره با مخاطره هاي گوناگوني همراه است؛ زيرا از سويي توليد در اين بخش به طبيعت و شرايط آب و هوايي بستگي دارد و از سوي ديگر پيوسته در برابر آفتها و بيماريهاي گياهي آسيب پذير بوده است. اين خصوصيات باعث تمايز بخش کشاورزي از ديگر بخشهاي توليد شده است. در اين راستا بيمه محصولات کشاورزي به خصوص محصول راهبردي گندم، سياستي حمايتي معرفي شده است.
در اين مطالعه تلاش شده است با به کارگيري الگوي لاجيت، عوامل موثر بر پذيرش بيمه محصولات کشاورزي در شهرستان هرسين واقع در استان کرمانشاه بررسي شود. داده هاي اين تحقيق از راه تکميل 196 پرسشنامه در سال زراعي 1383-84 جمع آوري شده است. نتايج تحقيق نشان داد که عوامل فردي، اقتصادي و اجتماعي متعددي در پذيرش بيمه از سوي کشاورزان تاثير داشته اند. در اين تحقيق سطح تحصيلات، مساحت اراضي تحت کشت گندم، تنوع توليد، درجه ريسک گريزي و نوع مالکيت پنج عامل مهم و تاثيرگذار بر پذيرش بيمه از سوي کشاورزان بوده است.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله نتيجه پژوهشي با هدف شناسايي عوامل مختلف تاثيرگذار بر بخش مالي غير رسمي در خريد محصولات، عرضه نهاده ها و اعطاي اعتبارات و تعيين سهم آن و همچنين بررسي تطبيقي با بخش مالي رسمي در مناطق روستايي است.
اطلاعات لازم از طريق مطالعات ميداني و تکميل پرسشنامه در روستاهاي 2 استان خراسان رضوي و آذربايجان غربي به دست آمد. روش تحقيق از نوع پيمايشي با استفاده از برآورد مدل اقتصاد سنجي انتخاب دو تاي )مدل لاجيت( است.
نتايج تحقيق نشان داد که منابع مالي غير رسمي در روستاهاي کشور غير از اعطاي اعتبارات، کارکردهاي متفاوت ديگر نيز دارند که يکي از آنها تامين نيازهاي روزمره و امور کشاورزي است، به طوري که سهم عوامل رسمي و غير رسمي در خريد محصولات اعم از زراعي، باغي و دامي به ترتيب 27.8 و 72.2 درصد به دست آمد. همچنين 70 درصد از وامهاي اعطايي به روستاييان از طريق بخش مالي رسمي و مابقي ) 30درصد( از سوي منابع غير رسمي )بدون احتساب فاميل و دوستان( پرداخت شده بود.
منابع غير رسمي علاوه بر تامين نقدينگي روستاييان، در اجاره دادن ماشين آلات و ادوات کشاورزي به صورت نسيه و پيش خريد محصولات فعالند. اين منابع مزيتهايي مانند در دسترس بودن و نياز نداشتن به مدارک و وثيقه هاي خارج از توان روستاييان دارند، اما در مقابل، نسبت به منابع رسمي داراي نرخ بهره بالاتر مي باشند.
نتايج برآورد مدل لاجيت نيز نشان داد که افزايش مساحت زمينهاي زير کشت، احتمال استفاده از بخش مالي غير رسمي را افزايش مي دهد. همچنين افزايش سن سرپرست خانوار )به دليل ريسک پذيري پايين افراد مسن( و افزايش درآمد غير کشاورزي خانوار موجب کاهش احتمال استفاده از منابع غيررسمي مي گردد.

 نسخه قابل چاپ

تامين مطمئن و بموقع انرژي مصرفي بخش کشاورزي اهميت فراواني دارد و نيازمند پيش بيني دقيق مصرف بلند مدت انواع حاملهاي انرژي است. پيش بيني مصرف بلند مدت انرژي در بخش کشاورزي، علاوه بر عوامل اقتصادي تعيين کننده آن، نيازمند در نظر گرفتن تاثير بهبود فناوري توليد در مصرف انرژي اين بخش است.
در اين تحقيق جهت تعيين تاثير تحولات تکنولوژيکي بر مصرف انرژي در بخش کشاورزي و برآورد مصرف بلند مدت انرژي در اين بخش از مدل ارزيابي تقاضاي انرژي و نرم افزار MEDEE-S استفاده شده است. تشريح کلي روش شناسي و فرآيند شبيه سازي تقاضاي انرژي در مدل MEDEE-S، تبيين ساختار مصرف انرژي در بخش کشاورزي، شبيه سازي تقاضاي بلند مدت انرژي در بخش کشاورزي به تفکيک، حامل و نوع مصرف و آثار بهبود فناوري بر مصرف انرژي بخش کشاورزي عناوين مورد بررسي در اين مقاله اند.
نتايج اين مطالعه نشان داد که تاثير عامل فني پيشرفت فناوري در تقاضاي بلند مدت انرژي در بخش کشاورزي از تاثير عوامل اقتصادي قيمت و رشد ارزش افزوده واقعي بخش کشاورزي کمتر نيست.

 نسخه قابل چاپ

مطالعه حاضر در پي دستيابي به الگوي بهينه کشت و تخصيص منابع کمياب از جمله آب و تعيين نمودار تقاضاي هنجارين )نورماتيو( آب در شهرستان کازرون - که داراي اقليم نيمه خشک است - مي باشد. در اين باره آمار و اطلاعات مورد نياز از مزارع با وسعت کمتر از 5 هکتار در سال 1383 جمع آوري شده است. جهت تعيين الگوي بهينه کشت، از تکنيکهاي برنامه ريزي رياضي و براي استخراج و تجزيه و تحليل نتايج، از نرم افزار LINDO استفاده شده و از اين طريق الگوي کشت با توجه به محدوديتهاي منطقه، در دو حالت کنوني )کاليبره( و بهينه تعيين گرديده است. براي نشان دادن رابطه قيمت - مقدار، نمودار تقاضاي آب به صورت پلکاني استخراج شده است.
نتايج نشان مي دهد که کشاورزان منطقه از منابع موجود به نحو بهينه استفاده نمي کنند، به گونه اي که اختلاف سود در اجراي دو حالت کنوني و بهينه 11.5 درصد مي باشد. همچنين قيمت سايه اي آب در فصل بهار 523 ريال تعيين گرديد و مشخص شد عامل اصلي محدود کننده توليد است.

 نسخه قابل چاپ

الگوي صحيح مصرف مواد غذايي به دو عامل مقدار و کيفيت مواد غذايي مصرف بستگي دارد. مرغ از مهمترين مواد غذايي مي باشد که مي تواند کمک شاياني به تغذيه مناسب و صحيح داشته باشد و از اين رو توليد اقتصادي آن از ضروريات مي باشد. بر همين اساس در اين تحقيق به بحث بهره وري توليد گوشت و مرغ در تعاونيهاي طيور سيستان پرداخته شده است. اين تحقيق با مطالعه اسناد و آمار اطلاعات موجود و تکميل پرسشنامه از 33 تعاوني مرغ گوشتي که در سال 1382 در سطح سيستان فعال بوده اند - به روش سرشماري و انجام مصاحبه با همه مرغداران صورت گرفته است. پس از بررسي وضعيت موجود، با استفاده از داده هاي جمع آوري شده از مرغداريها، تابع توليد ترانسندنتال برآورد شده است که نشان مي دهد در مورد مرغ گوشتي متغيرهاي جوجه، دان و بهداشت معني دار شده اند. از طريق تابع برآوردي همچنين شاخصهاي توليد متوسط، توليد نهايي، ارزش توليد نهايي، تخصيص بهينه و بهره وري کل عوامل توليد برآورد گرديدند. نتايج نشان مي دهد که جهت افزايش توليد بايد بهبود فناوري )که مهمترين آن جوجه اصلاح شده و سالم و دان مرغوب مي باشد( صورت گيرد.

 نسخه قابل چاپ

بهره وري نقش مهم و موثري در رشد توليد و افزايش رقابت پذيري دارد. از طريق محاسبه و تحليل شاخصهاي بهره وري عوامل توليد مي توان ميزان کارايي عملکرد بخشهاي مختلف اقتصادي را در استفاده از منابع توليد بررسي کرد. در اين مطالعه رشد بهره وري کل عوامل توليد در بخش کشاورزي طي دوره زماني 1355-82 محاسبه و روند آن بررسي شده است. بدين منظور از شيوه مطلق روش محاسبه رشد با استفاده از آمار سريهاي زماني استفاده شد. به کارگيري اين روش نيازمند تخمين تابع توليد بخش کشاورزي است، لذا ابتدا تابع توليد بخش کشاورزي با روش ARDL تخمين زده شد و سپس رشد بهره وري کل عوامل توليد در بخش کشاورزي محاسبه گرديد.
نتايج اين مطالعه نشان مي دهد که رشد بهره وري کل عوامل توليد در بخش کشاورزي در دوره مورد بررسي نوسانهاي زيادي داشته و ميانگين آن برابر 2.5 درصد بوده است. اين مطلب نشاندهنده رشد مناسب بهره وري و عملکرد مناسب بخش کشاورزي در استفاده بهينه از منابع توليد است. در برنامه چهارم توسعه، رشد بهره وري کل عوامل توليد بخش کشاورزي 2.2 درصد در نظر گرفته شده است که با توجه به نتايج به دست آمده، هدف تعيين شده تحقق يافتني به نظر مي رسد.

 نسخه قابل چاپ

هدف از اين مطالعه، اندازه گيري بهره وري کل عوامل توليد و بررسي عوامل موثر بر آن در مزارع پرورش ماهي استان گيلان است. اين تحقيق از نوع پيمايشي بوده که داده هاي آن به وسيله پرسشنامه گردآوري شده است. حجم نمونه نيز با استفاده از روش نمونه گيري طبقه اي، 236 نمونه برآورد شده است. نتايج تحقيق نشان داد که بين بهره وري کل عوامل در مزارع گرمابي و سردابي تفاوت معنيداري وجود دارد. همچنين شکاف فناوري داراي تاثير مثبت و عواملي همچون ارزش توليد به هزينه غذا، مساحت مفيد مزرعه، درصد بقا، شاخص فروش، تعداد بچه ماهي در مترمربع، بيوماس اوليه و بيوماس نهايي در مترمربع داراي تاثير مثبت بر بهره وري هر دو گروه از مزارع مي باشند. تحصيلات بالاتر نيز تاثير معنيداري در بهره وري مزارع گرمايي ندارد، در حالي که داراي تاثير مثبت و معنيدار در بهره وري مزارع سردابي است.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله به بررسي شبکه توزيع شير در ايران مي پردازد. به اين منظور ابتدا شناخت شاخصهاي اقتصادي بازار شير شامل توليد، مصرف، مصرف سرانه، صادرات و واردات صورت گرفت. سپس نظرات توليد کنندگان، توزيع کنندگان و مصرف کنندگان در خصوص مهمترين موضوعات شبکه توزيع شير در کشور از جمله سياستهاي يارانه اي، نهادهاي سياستگذار و قانونگذار، نوع بازار کالا، اندازه بنگاه ها، هزينه توزيع، زمان توزيع، رعايت استانداردها و نوسانهاي قيمتي بررسي شد. در نهايت با بررسي نرم ها و مطالعات نظري و مطالعات ميداني، نقاط قوت و ضعف شبکه توزيع از توليد تا مصرف شناسايي گرديد.
اين مطالعه نشان مي دهد که شرکتهاي بزرگ و نظام يافته و فروشگاههاي زنجيره اي در شبکه توزيع شير ايران نقش اندکي دارند، فاصله توليد تا توزيع شير کوتاه است و مهمترين دليل فاصله قيمتي بين توليد و مصرف، هزينه بالاي حمل و نقل و فسادپذيري محصول است. سياست کنوني خريد تضميني شير توسط دولت از نقاط مثبت حضور دولت در بازار شير مي باشد و توليد کنندگان، توزيع کنندگان و مصرف کنندگان موافق حضور دولت در اين بازارند. نتايج نظر سنجي ها نشان مي دهد که ديدگاه مصرف کنندگان درباره حضور دولت، تامين هدفمند شير ارزان قيمت به ويژه براي دانش آموزان و اقشار محروم است و ديدگاه توليدکنندگان و توزيع کنندگان، تغيير سياستهاي حمايتي به سمت حمايت از توليد مي باشد.

 نسخه قابل چاپ

در اين مطالعه پيوستگي بازارهاي گندم در ايران و جهان با استفاده از روش همجمعي انگل - گرنجر و محاسبه شاخص پيوستگي بازار حاصل از بسط مدل راواليون بررسي شده است. يافته هاي اين مطالعه نشان مي دهد اغلب بازارهاي داخلي گندم پيوستگي دراز مدت دارند، اما بر اساس شاخص پيوستگي بازار، اين بازارها با بازار مرکزي جهان پيوستگي پايين دارند، ولي با بازار ساير کشورهاي مورد بررسي به جز اروپا، پيوستگي دراز مدت دارند. در راستاي افزايش پيوستگي با بازار جهاني و ايجاد و توسعه بازارهاي محلي به منظور افزايش رقابت و افزايش تمرکز بازارها و در نتيجه افزايش پيوستگي بازارهاي داخلي، آزادسازي بازار گندم پيشنهاد مي شود.

 نسخه قابل چاپ

در مطالعه حاضر اندازه بهينه دولت کشورهاي منتخب از طريق منحني آرمي با استفاده از تحليل داده هاي پانل و سري زماني بررسي شده است. آمار و اطلاعات مورد نياز مجموعه کشورهاي منتخب براي دوره زماني 1970-2002 از پايگاههاي اينترنتي بانک جهاني و مرکز اطلاعات اقتصادي ايران جمع آوري شده است.
نتايج حاصل از برآورد گروهي معادله منحني آرمي براي 13 کشور منتخب نشان مي دهد که براي رسيدن به اندازه بهينه، اندازه دولت در کشورهاي مورد بررسي بايد به طور متوسط 57 درصد افزايش يابد، در حالي که تخمينهاي سري زماني جداگانه براي هر کشور دلالت بر افزايش به طور متوسط 15.02 درصدي اندازه دولت دارد. اندازه بهينه دولت براي ايران بر اساس تخمين جداگانه تابع منحني آرمي 26.64 درصد به دست آمد که اندکي از ميانگين اندازه دولت در دوره مورد بررسي بيشتر است. گفتني است در دوره مورد بررسي ميانگين اندازه دولت در ايران 25.72 درصد و انحراف معيار آن 8.11 درصد و در 16 سال از دوره مورد مطالعه، اندازه دولت بيش از بهينه آن بوده است. در مطالعه گروهي کشورهاي منتخب پديده منحني آرمي در بخش کشاورزي ديده نشد؛ اما بر اساس تخمين سري زماني، اندازه بهينه دولت در ايران 33.8 درصد به دست آمد که از اندازه فعلي دولت بيشتر است، بنابراين تا زماني که بخش خصوصي توانايي ارايه خدمات مورد نياز را کسب کند نبايد از نقش دولت در بخش کشاورزي کاسته شود.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

يکي از مهمترين عوامل محدود کننده گسترش فعاليتهاي کشاورزي و به کارگيري فناوريهاي جديد در اين بخش، کمبود سرمايه است. اين نارسايي در مناطق محروم نظير استان سيستان و بلوچستان بيشتر به چشم مي خورد و به همين دليل مساعدت مالي به کشاورزان اين استان ضروري است. با توجه به اين مساله، در تحقيق حاضر عوامل موثر بر تقاضاي اعتبارات کشاورزي در سيستان با استفاده از روشهاي اقتصادسنجي بررسي شده است. اطلاعات مورد نياز اين تحقيق از طريق مصاحبه با 120 کشاورز سيستاني در سال 1380 جمع آوري گرديده است.
نتايج تحقيق نشان داد که زمين و نيروي کار در اين مناطق فراوان است ولي سرمايه عامل محدود کننده فعاليتهاي کشاورزي است. همچنين ميزان تقاضا براي اعتبارات رابطه مثبت با قيمت محصول دارد و به ازاي يک درصد افزايش قيمت محصول، تقاضا براي اعتبارات 1.859 درصد افزايش مي يابد؛ ولي افزايش نرخ بهره تاثير بسيار اندکي بر روي تقاضاي اعتبارات دارد به طوري که کشش تقاضا نسبت به نرخ بهره فقط در حدود 0.18 درصد است.

 نسخه قابل چاپ

يکي از مباحث مورد توجه طي دهه هاي اخير، دانش بومي مي باشد که دير زماني به فراموشي سپرده شده و بدين لحاظ جامعه بشري براي مدتي طولاني از اين گنجينه با ارزش محروم مانده است. اصولا اين تصور حاکميت داشت که تنها دانش رسمي مي تواند جوامع و کشورها را به توسعه برساند؛ اما ديدگاههاي جديد مبين اين اعتقاد است که به ويژه در مقوله ترويج کشاورزي، مدل موثر بايد حاصل تلفيق دانش بومي و رسمي باشد، زيرا مردم روستايي از نظامهاي دانش بومي اي برخوردارند که در کنار فناوريهاي نوين مي تواند نتايج مطلوبي به بار آورد. مقاله حاضر - که حاصل بخشي از يک تحقيق گسترده به شمار مي آيد - بر آن است تا با توجه به روند و نتايج تحقيق مذکور، با تلفيق اين دو دانش، به رهيافت مناسب در منطقه مورد مطالعه دست يابد. ولي آنچه در اين راستا اهميت در خور توجه دارد، روش شناسي و روش تحقيق به کار گرفته شده در اين پژوهش است. «نظريه بنياني» شيوه برگزيده شده براي تحقيق حاضر و خود از جمله روشهاي تحقيق کيفي است که به دليل داشتن ويژگيهايي، موفقيت خاصي دارد؛ لذا يکي از هدفهاي مهم تحقيق حاضر، معرفي اين نظريه به پژوهشهاي اجتماعي و ترويجي است. حاصل استفاده از اين روش تحقيق کيفي، مدلي است مفهومي که با بهره گيري از دو دانش مذکور، رهيافت ترويجي مناسب را به منطقه مورد مطالعه معرفي مي کند. مدل مفهومي نشاندهنده اين موضوع است که تلفيق دو دانش بومي و رسمي در ارکان هشتگانه رهيافت ترويجي ضروري است، ضمن آنکه علاوه بر اين ارکان، مدل مذکور تحت تاثير عوامل پيراموني از جمله: کل نگري، توانمندسازي، پايداري، درونزا بودن، علمي بودن، تنوع گرايي، مشارکتي بودن، از پايين به بالا بودن، پويايي و انعطاف پذيري و سرانجام تفکر سيستمي قرار دارد. بديهي است مدلهاي مفهومي تعميم پذيري آماري ندارد و اصولا محقق در چنين تحقيقاتي به دنبال تعميم دادن نتايج به شکل آماري نيست. در واقع اين مدلها تعميم پذيري مفهومي دارد که خود مي تواند مبناي در خور اعتمادي براي اجراي تحقيقات کمي باشد که در نتيجه از تعميم پذيري آماري نيز برخوردار خواهد شد.

 نسخه قابل چاپ

اكثريت قريب به اتفاق مطالعاتي كه از الگوي سيستم تقاضاي تقريبا ايده آل (AIDS) در اقتصاد ايران استفاده كرده اند، به دليل انتخاب نامناسب شاخص تقريب و به كارگيري روش نامطلوب تخمين و فرمول هاي نامناسب كشش هاي قيمتي اشكالات اساسي دارند. هدف اصلي اين مقاله ارايه مباحث اقتصادسنجي مربوط به الگوي سيستم تقاضاي تقريبا ايده آل و استفاده از آن در بررسي كشش هاي قيمتي و درآمدي انواع گوشت در مناطق شهري ايران طي سال هاي 1343-79 مي باشد.
نتايج حاصل از برآورد تقريب خطي الگوي (LA/AIDS) AIDS نشان مي دهد كه انواع گوشت در مناطق شهري ايران كالايي بي كشش و ضروري است. بنابراين، تغيير قيمت اين كالا اهرم مناسبي براي اصلاح الگوي مصرف نخواهد بود. نتايج محاسبه كشش ها نشان داده است كه گوشت مرغ - ماهي و گوشت مرغ - گوشت قرمز جانشين هاي ناخالص و گوشت قرمز و گوشت ماهي مكمل ناخالص هستند. همچنين رابطه جانشيني گوشت مرغ و ماهي قوي تر است و انواع گوشت جانشين هاي هيكس - آلن همديگرند.

 نسخه قابل چاپ

از آنجا که مساله فقر و برنامه هاي فقرزدايي مورد توجه سياستگذاران و برنامه ريزان قرار گرفته است، شناسايي دقيق اين پديده در موفقيت برنامه هاي مذکور و حل اين مساله مهم ضرورتي انکارناپذير خواهد بود.
نمونه مورد مطالعه در اين تحقيق شامل اطلاعات هزينه درآمد 12175 خانوار روستايي و 10951 خانوار شهري کشور بوده که در سال 1382 توسط مرکز آمار ايران جمع آوري گرديده است. در اين مطالعه با هدف بررسي تعيين کننده هاي فقر در ايران، خط فقر در بخش روستايي، شهري و کل کشور محاسبه و با استفاده از آن، خانوارهاي فقير و غيرفقير در نمونه هاي مورد مطالعه مشخص شده و سپس با استفاده از تخمين پروبيت، نقش هر يک از عوامل تعيين کننده فقر بر احتمال فقير شدن خانوارها مورد مطالعه قرار گرفته است. همچنين در برآورد خط فقر غذايي، از روش تامين انرژي غذايي (FEI) بهره گرفته شده و با استفاده از رگرسيونهاي غيرپارامتريک، خطوط فقر غذايي و غيرغذايي به دست آمده است.
نتايج اين مطالعه نشان مي دهد که فقر در بخش روستايي ابعاد بزرگتري داشته است و از مهمترين تعيين کننده هاي فقر مي توان به اندازه خانوار و بار تکفل اشاره کرد.

 نسخه قابل چاپ