قبر حضرت معصومه (س)، تجلّيگاه قبر گمشده حضرت زهرا (س)

امام باقر (ع)در عالم رؤيا به آيت الله مرعشي نجفي فرمود: به خاطر مصالحي، خداوند اراده فرموده است كه قبر حضرت زهرا براي هميشه براي همگان مخفي باشد، از اين رو قبر حضرت معصومه (عليهاالسلام) را تجلّيگاه قبر شريف حضرت زهرا (عليهاالسلام) قرار داده است.

در اسلام همان گونه كه مرداني چون انبيا، پيامبر خاتم (صلي‏الله‏عليه‏و‏آله) و ائمّه معصومين (عليهم‏السلام) الگوهاي زندگي هستند، بانواني چون مريم، خديجه، فاطمه‏ي زهرا، زينب كبري، و فاطمه‏ي معصومه ـ (عليهم‏السلام) ـ نيز به عنوان الگو شناخته مي‏شوند.
اين بيانگر اين حقيقت است كه زنان هم مانند مردان، مي‏توانند بر قلّه كمالات بايستند و به عالي‏ترين مراتب انساني برسند. از اين جهت بين زن و مرد، تفاوتي وجود ندارد.
خداوند متعال مي‏فرمايد:
«مَنْ‏عَمِلَ صالِحا مِنْ ذَكَرٍ اَوْ اُنْثي و هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيينَّهُ حَيوةً طَيبَةً وَ لَنَجْزِينَّهُمْ اَجْرَهُم بِأَحْسَنِ ما كانُوا يعْمَلُونَ»(1)
مطالعه‏ي زندگي اين برگزيدگان الهي، سرمشقي است براي بهتر زيستن و چراغي است، فرا راه دوستداران شرافت و سعادت.

طلوعِ نور
----------
در روز اوّل ذي القعده‏ي سال 173 ه‍ . ق(2) از سلاله‏ي پاك پيامبر (صلي‏الله‏عليه‏و‏آله) و خديجه (عليهاالسلام)، و فاطمه‏ي زهرا (عليهاالسلام)، فاطمه‏ي ديگري متولّد گرديد. نور وجودش نه تنها خانه‏ي امام كاظم (عليه‏السلام) كه جهان را روشن ساخت و در طول قرن‏هاي متمادي در شعاع نورانيش، ستارگان پرفروغ آسمانِ علم، تقوي، فقاهت و پارسايي، آستان بوس حرمش گرديدند و با توسّل به ذيل عنايتش مشكلات بزرگ خود را حل كردند.

توسّل صدر المتألهين
-----------------------
ملاّ صدرا، از علماي ربّاني و حكماي بي‏نظير قرن يازدهم ه‍ . ق (1050 ه‍ . ق، وفات در بصره) است. او صاحب تأليفات بي‏نظيري چون: «اسفار اربعة»، «شرح الاصول من الكافي»، «شرح الهداية» و «شرح حكمة الاشراق» است.
وي مدتي از عمر شريف خود را در كَهَك قم سپري نمود و مشغول تأليف بعضي از كتاب‏هاي خود چون اسفار اربعة بود. هر وقت برايش مشكل علمي يا مطلب مبهمي پيش مي‏آمد، به قم آمده، به حرم مطهّر حضرت معصومه (عليهاالسلام) مشرف مي‏شد و با توسّل به آن حضرت، استمداد از او مشكل علميش آسان و حل مي‏شد.(3)

شيفتگي علامه طباطبايي به درگاه
-----------------------------------------
مرحوم علاّمه سيد محمد حسين طباطبايي، صاحب تفسير بي‏نظير «الميزان» نهايت ارادت و تواضع را نسبت به حضرت معصومه (عليهاالسلام) ابراز مي‏نمود.
علامه شهيد مطهّري، هرگاه نام مرحوم علاّمه طباطبايي را به زبان مي‏آورد، مي‏گفت: «رُوحي لَهُ الفِداء» روحم به فداي او باد.
يكي از دانشمندان از استاد مطهّري پرسيد «دليل اين همه تجليل و احترام شما از علاّمه طباطبايي چيست؟»
استاد مطهّري در پاسخ فرمود: «من فيلسوف و عارف بسيار ديده‏ام و احترام من به علاّمه طباطبائي به خاطر فيلسوف بودن ايشان نمي‏باشد، بلكه از اين جهت است كه او عاشق و دلباخته‏ي اهل بيت (عليهم‏السلام) است. چرا كه علاّمه طباطبايي در ماه رمضان روزه‏ي خود را با بوسه بر ضريح مقدّس حضرت معصومه (عليهاالسلام) افطار مي‏كرد. ابتدا پياده از منزل تا حرم مطهّر (با توجّه به آن سنين پيري و دوري راه) مشرف مي‏شد. ضريح مقدّس را مي‏بوسيد، سپس به خانه مي‏رفت و غذا مي‏خورد.»(4)

فاطمه‏ دوم
---------------
با اين كه حضرت موسي بن جعفر عليهماالسلام غير از فاطمه‏ي معصومه (عليهاالسلام) دختران ديگري نيز داشت.(5) امّا در ميان همه‏ آنان، تنها اوست كه داراي امتيازات والايي است.
او همچون جدّه‏اش حضرت زهرا (عليهاالسلام) در علم و عمل و قداست و كمالات، گوي سبقت از ديگران ربود و به راستي حضرت معصومه، فاطمه‏ي دوم و جلوه‏ دوباره‏ حضرت زهرا (عليهاالسلام) است.

شباهت‏ها
الف ـ پدرش به قربانش
پيامبر گرامي اسلام (صلي‏الله‏عليه‏و‏آله) براي تجليل و قدرداني از دخترش زهرا (عليهاالسلام) و مقام او، بارها درباره‏اش اين جمله را بيان فرموده بود كه: «فَداها اَبُوها»(6) پدرش قربانش گردد.
پدر بزرگوار حضرت معصومه (عليهاالسلام)، امام كاظم (عليه‏السلام)، نيز درباره‏ وي چنين جمله‏اي فرمود. در آن جا كه جمعي از شيعيان براي دريافت پاسخ به سؤال‏هاي خود، وارد مدينه شدند تا به محضر امام كاظم (عليه‏السلام) برسند، آن حضرت در مسافرت بود، آن‏ها ناگزير بودند، از آن سفر مراجعت كنند. پرسش‏هاي خود را نوشتند و به افراد خانواده‏ امام كاظم (عليه‏السلام) تحويل دادند تا در سفر بعد به جواب آن نائل شوند.
هنگام خداحافظي، ديدند حضرت معصومه (عليهاالسلام) (كه حدود شش سال داشت) پاسخ سؤالات آن‏ها را نوشته و آماده نموده است.
بسيار شادمان شدند و آن نامه را گرفتند. هنگام مراجعت، در راه با امام كاظم (عليه‏السلام) كه از سفر باز مي‏گشت، ملاقات كردند و ماجرا را به عرض امام رساندند، امام (عليه‏السلام) آن نوشته را از آن‏ها طلبيد و مطالعه كرد و پاسخ‏هاي حضرت معصومه (عليهاالسلام) را درست يافت، آن گاه به نشان تمجيد از حضرت معصومه (عليهاالسلام) و تصديق او سه بار فرمود: «فَداها اَبُوها: پدرش فدايش باد».(7)

ب ـ بارگاه حضرت معصومه (عليهاالسلام) تجلّيگاه
مرحوم آيت الله سيد شهاب الدين نجفي مرعشي رحمه‏الله مي‏فرمود:
«پدرم ـ مرحوم آية الله علاّمه سيد محمود مرعشي رحمه‏الله كه در نجف اشرف مي‏زيست ـ بسيار علاقه‌مند بود، محلّ قبر شريف جدّه‏اش حضرت زهرا (عليهاالسلام) را بيابد، براي اين مقصود، ختم مجرّبي انتخاب نمود، چهل شب به آن مداومت كرد تا شايد از محلّ مرقد شريف حضرت زهرا (عليهاالسلام) آگاه شود.
شب چهلم بعد از انجام ختم و توسّل فراوان، به بستر خواب رفت در عالم خواب به محضر امام باقر (يا امام صادق) (عليه‏السلام) رسيد. امام (عليه‏السلام) به او فرمود: «عَلَيكَ بِكَرِيمَةِ اَهْلِ الْبَيتِ» به دامن كريمه اهل بيت چنگ بزن.
ايشان تصوّر كرد، منظور امام (عليه‏السلام) از اين جمله، حضرت زهرا (عليهاالسلام) است.
عرض كرد: «آري قربانت گردم، من نيز ختم را براي همين گرفتم كه محل قبر شريف آن حضرت را دقيق‏تر بدانم، و زيارتش كنم» امام (عليه‏السلام) فرمود: «منظور من قبر شريف حضرت معصومه (عليهاالسلام) در قم است». سپس افزود: به خاطر مصالحي، خداوند اراده فرموده است كه قبر حضرت زهرا براي هميشه براي همگان مخفي باشد، از اين رو قبر حضرت معصومه (عليهاالسلام) را تجلّيگاه قبر شريف حضرت زهرا (عليهاالسلام) قرار داده است.
مرحوم آية الله سيد محمود مرعشي، وقتي از خواب برخاست، تصميم گرفت به قصد زيارت حضرت معصومه (عليهاالسلام) به قم مهاجرت كند. او بي درنگ با همه‏ اعضاي خانواده‏اش از نجف اشرف، عازم قم شد و به زيارت مرقد مطهّر حضرت معصومه (عليهاالسلام) مشرّف گرديد.(8)

امام خميني رحمه‏الله در كنار مرقد حضرت
بنيان گذار جمهوري اسلامي، آية الله العظمي امام خميني (قدس‏سره) آن گاه كه در قم ساكن بود و هرگاه كه به قم مي‏آمد، با نهايت خضوع نسبت به مقام بلند حضرت معصومه (عليهاالسلام) در كنار مرقدش حاضر مي‏شد و متواضعانه به او متوسّل مي‏گشت و با اشتياقي ويژه، ضريح مطهّر حضرت معصومه (عليهاالسلام) را مي‏بوسيد.
امام خميني رحمه‏الله مقام آن حضرت را آن قدر ارجمند مي‏دانست كه در يك قصيده‏اي شامل 44 بيت، حضرت معصومه (عليهاالسلام) را با حضرت زهرا (عليهاالسلام) مقايسه كرده و هر دو را يكنواخت ستوده است كه بيانگر شباهت اين دو بانوي برگزيده الهي است.
ايشان در بخشي از اين اشعار چنين سروده است:
«نور خدا در رسول اكرم پيدا كرد تجلّي ز وي به حيدر صفدر
وز وي تابان شده به حضرت زهرا اينك ظاهر زدختِ موسي جعفر
آبروي ممكنات جمله از اين نور گر نَبُدي، باطل آمدند سراسر
دختر چون اين دو از مشيمه‏ قدرت نامد و نايد دگر هماره مقدّر
آن يك امواج علم را شده مبدأ وين يك افواج حلم را شده مصدر
آن يك بر فرق انبيا شده تارَك وين يك اندر سر، اوليا را مِغْفَر
آن يك در عالم جلالت «كعبه» وين يك در مُلك كبريايي «مَشعر»
«لم يلد» م بسته لب، وگرنه بگفتم دختِ خُدايند، اين دو نور مطهّر
آن يك بر مُلك لايزالي تارك وين يك بر عرش كبريايي، افسر
آن يك، خاكِ مدينه كرده مزّين صفحه‏ي قم را نموده اين يك انور
خاك قم اين كرده، از شرافت، جنّت آب مدينه نموده آن يك، كوثر
زيبد اگر خاك قم ز «عرش» كند فخر شايد كه «لوح» را بيايد همسر


در سال 200 هجرى قمرى در پى اصرار و تهديد مأمون عباسى سفر تبعيد گونه حضرت رضا (ع) به مرو انجام شد و آن حضرت بدون اين كه كسى از بستگان و اهل بيت خود را همراه ببرند راهى خراسان شدند.
يك سال بعد از هجرت برادر، حضرت معصومه (س) به شوق ديدار برادر و اداي رسالت زينبي و پيام ولايت به همراه عده اى از برادران و برادرزادگان به طرف خراسان حركت كرد و در هر شهر و محلى مورد استقبال مردم واقع مى شد. اين جا بود كه آن حضرت نيز همچون عمه بزرگوارشان حضرت زينب(س) پيام مظلوميت و غربت برادر گراميشان را به مردم مؤمن و مسلمان مى رساندند و مخالفت خود و اهلبيت (ع) را با حكومت حيله گر بنى عباس اظهار مى كرد. بدين جهت تا كاروان حضرت به شهر ساوه رسيد عده اى از مخالفان اهلبيت كه از پشتيبانى مأموران حكومت برخوردار بودند،سر راه را گرفتند و با همراهان حضرت وارد جنگ شدند، در نتيجه تقريباً همه مردان كاروان به شهادت رسيدند، حتى بنابر نقلى حضرت(س) معصومه را نيز مسموم كردند.
به هر حال ، يا بر اثر اندوه و غم زياد از اين ماتم و يا بر اثر مسموميت از زهر جفا، حضرت فاطمه معصومه (س)بيمار شدند و چون ديگر امكان ادامه راه به طرف خراسان نبود قصد شهر قم را نمود. پرسيد: از اين شهر«ساوه» تا «قم» چند فرسنگ است؟ آن چه بود جواب دادند، فرمود: مرا به شهر قم ببريد، زيرا از پدرم شنيدم كه مى فرمود: شهر قم مركز شيعيان ما است. بزرگان شهر قم وقتى از اين خبر مسرت بخش مطلع شدند به استقبال آن حضرت شتافتند; و در حالى كه «موسى بن خزرج» بزرگ خاندان «اشعرى» زمام ناقه آن حضرت را به دوش مى كشيد و عده فراوانى از مردم پياده و سواره گرداگرد كجاوه حضرت در حركت بودند، حدوداً در روز 23 ربيع الاول سال 201 هجرى قمرى حضرت وارد شهر مقدس قم شدند. سپس در محلى كه امروز «ميدان مير» ناميده مى شود شتر آن حضرت در جلو در منزل «موسى بن خزرج» زانو زد و افتخار ميزبانى حضرت نصيب او شد.
آن بزرگوار به مدت 17 روز در اين شهر زندگى كرد و در اين مدت مشغول عبادت و راز و نياز با پروردگار متعال بود.
محل عبادت آن حضرت در مدرسه ستيه به نام «بيت النور» هم اكنون محل زيارت ارادتمندان آن حضرت است.
سرانجام در روز دهم ربيع الثانى و «بنا بر قولى دوازدهم ربع الثانى» سال 201 هجرى پيش از آن كه ديدگان مباركش به ديدار برادر روشن شود، در ديار غربت و با اندوه فراوان ديده از جهان فروبست و شيعيان را در ماتم خود به سوگ نشاند .مردم قم با تجليل فراوان پيكر پاكش را به سوى محل فعلى كه در آن روز بيرون شهر و به نام «باغ بابلان» معروف بود تشييع نمودند. همين كه قبر مهيا شد دراين كه چه كسى بدن مطهر آن حضرت را داخل قبر قرار دهد دچار مشكل شدند، كه ناگاه دو تن سواره كه نقاب به صورت داشتند از جانب قبله پيدا شدند و به سرعت نزديك آمدند و پس از خواندن نماز يكى از آن دو وارد قبر شد و ديگرى جسد پاك و مطهر آن حضرت را برداشت و به دست او داد تا در دل خاك نهان سازد.
آن دو نفر پس از پايان مراسم بدون آن كه با كسى سخن بگويند بر اسب هاى خود سوار و از محل دور شدند.
بنا به گفته بعضي از علما به نظر مى رسد كه آن دو بزرگوار، دو حجت پروردگار: حضرت رضا (ع) و امام جواد (ع) باشند چرا كه معمولاً مراسم دفن بزرگان دين با حضور اوليا الهي انجام شده است.
پس از دفن حضرت معصومه(س) موسى بن خزرج سايبانى از بوريا بر فراز قبر شريفش قرار داد تا اين كه حضرت زينب فرزند امام جواد(ع) به سال 256 هجرى قمرى اولين گنبد را بر فراز قبر شريف عمه بزرگوارش بنا كرد و بدين سان تربت پاك آن بانوى بزرگوار اسلام قبله گاه قلوب ارادتمندان به اهلبيت (ع). و دارالشفاي دلسوختگان عاشق ولايت وامامت شد.


پي‏نوشت‏ها:
1 ـ نحل/ 97.
2 ـ گنجينه‏ي آثار قم، عباس فيض، ج 1، ص 386.
3 ـ فوائد الرّضوية، محدّث قمي، ص 380.
4 ـ حضرت معصومه (عليهاالسلام) چشمه‏ي جوشان كوثر، محمد محمدي اشتهاردي، ص 90 ـ 91 به نقل از مجلّه پيام انقلاب شماره 123، جرعه‏هاي حياتبخش، ص 273.
5 ـ ارشاد شيخ مفيد با ترجمه، ج 2، ص 236.
6 ـ بحارالانوار، علاّمه مجلسي، ج 43، ص 86.
7 ـ حضرت معصومه فاطمه دوم، محمد محمدي اشتهاردي، ص 133؛ كريمه اهل بيت، علي اكبر مهدي پور، ص 63 ـ 64.
8 ـ كريمه اهل بيت، مهدي‏پور، ص 43 ـ 45؛ حضرت معصومه فاطمه دوم محمد محمدي اشتهاردي، ص 140 ـ 141.
9 ـ ديوان امام خميني رحمه‏الله، ص 257 ـ 253.