تاريخچة مختصر «حروف ابجد»

تاريخ پيدايش «حساب ابجد» يا «حساب جمله‌ها» روشن نيست؛ ولي به احتمالي از سده‌هاي نخست هجري و به احتمال زياد، به وسيله ايرانيان درست شده است.

در ايران و به ويژه بين شاعران ايراني، نوعي عدد نويسي به ياري حرف‌هاي الفبا معمول است و به آن «حساب جمله‌ها» يا «حساب جمل» مي‌گويند و بيشتر براي بيان تاريخ‌هاي مهم به كار مي‌رود.

همچنين نمادها و قانونهاي خاصي براي نمايش عددها داشتند. نمادهايي را كه بكار مي‌بردند چنين بودند:

و قانونهاي دستگاه عددنويسي آنان به شرح زير بود:

- هر حرف كه در سمت چپ حرف ديگر نوشته مي‌شود، چنانچه مقدارش از آن حرف كمتر باشد، ارزش آن حرف را زيادتر مي‌كند. مثلاَ:

يد(ي،د) = ۱۰+۴= ۱۴     ؛        مب(م،ب) = ۴۰+۲=۴٢

- هر حرف يا تركيبي از آنها كه در سمت راست علامت هزار نوشته مي‌شود، ارزش آنرا چندبرابر مي‌كند.مثلاَََََ:

جغ(ج،غ) = ۳*۱۰۰۰=۳۰۰۰

همانطور كه مي‌بينيد در اين دستگاه عددنويسي نيز رقم صفر وجود نداشته‌است.

مسلمانان براي آنكه ترتيب حروف و عددي را كه به آنها منسوب است فراموش نكنند، از حروف فوق كلماتي ساخته بودند و به آنها «حروف ابجد» مي‌گفتند:

و با حفظ كردن اين كلمه‌ها، عددهاي منسوب به آنها را چنين يادآوري مي‌كردند:

۹حرف اول به ترتيب برابرند با عددهاي از ۱تا ۹

۹حرف دوم به ترتيب برابرند با مضربهاي ۱۰، از ۱۰تا ۹۰

۹حرف سوم به ترتيب برابرند با مضربهاي ۱۰۰، از ۱۰۰تا ۹۰۰

و حرف آخر برابر است با ۱۰۰۰.

به نظر شما عددنويسي با حروف ابجد آسانتر است يا در دستگاه دهدهي؟

 امروزه در نوشته‌هاي فارسي، از اين اعداد چندجور استفاده مي‌شود:

الف- صفحه‌هاي مقدمة بعضي از كتابها را با اين عددها شماره‌گذاري مي‌كنند.

ب- تاريخ وقايع مهم را با تركيب حروف ابجد به صورت يك كلمه يا يك عبارت يا يك جملة معني‌دار يا شعر درمي‌آورند كه به خاطر سپردن آن آسان باشد و بعد با به خاطر آوردن آن كلمه يا عبارت يا جمله يا شعر، تاريخ مزبور را حساب مي‌كنند.

وقتي تاريخ يك رويداد را با يك واژه يا يك جمله بيان كنند، به آن «ماده تاريخ» مي‌گويند.

ج- گاهي در نوشتن، براي جدا كردن مطالب مختلف از يكديگر، آنها را با حروف ابجد، مشخص مي‌كنند. مثلاً در همين‌جا، براي جدا كردن مطالب مربوط به كاربرد حروف ابجد،

آنها را با سه حرف، الف، ب، ج مشخص كرده‌ايم.

 تاريخ تولد و تاريخ مرگ كسي را با نمادهاي ابجد چنين نوشته‌اند:

تاريخ تولد: «تابستان رسيد» ؛ تاريخ مرگ: «زمستان رفت». اين شخص در چه سالي متولد شده‌است و در چه سالي زندگي را بدرود گفته؟ چند سال زندگي كرده‌است؟