بانک مقالات علوم محیطی

منطقه حفاظت شده ارسباران، منطقه‌ اي كوهستاني و مرتفع است. اين منطقه داراي شكلهاي متنوعي از ارتفاعات، دره هاي عميق، دامنه هاي بلند و پرشيب، اراضي جنگلي و مراتع كوهستاني است. علاوه بر سيماي طبيعي منطقه، قسمتهايي از آن تحت تاثير فعاليتهاي دامداري و كشاورزي، طبيعت دگرگون يافته داشته و در نتيجه جنگلها و مراتع تنك و اراضي مزروعي و روستا، بخشهاي تغيير شكل يافته منطقه را تشكيل مي دهند.
پوشش گياهي نسبت به كمربندهاي ارتفاعي و ميزان بارندگي، سيماي متفاوتي پيدا مي كند و تنوع گونه هاي گياهي زياد بوده كه حدود 775 گونه گياهي در منطقه شناسايي شده است. اين منطقه از نظر تنوع گونه هاي حيات وحش به ويژه در ارتباط با گونه هاي معرف قفقاز و كوههاي پوشيده از جنگلها و درختزارهاي اروپا بسيار غني است. غناي طبيعي اين منطقه از نظر حيات وحش آن را به زيستگاه با ارزشي در ميان شبكه مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محيط زيست تبديل كرده است.
تبديل اراضي جنگلي به زمينهاي زراعي، قطع درختان جهت مصارف سوخت، دامداري متحرك و تخلف در شكار از فعاليتهاي تخريبي منطقه بشمار مي روند.
در فرآيند آمايش سرزمين منطقه، منابع اكولوژيكي شناسايي شدند، سپس تجزيه و تحليل و جمع بندي گرديدند و در نتيجه آن 365 اكوسيستم خرد مشخص گرديد. سپس از نظر توان اكولوژيكي براي استفاده هاي كشت و كار، جنگلداري، مرتعداري، توريسم گسترده و حفاظت ارزيابي شدند و با تلفيق توان اكولوژيكي و نياز اقتصادي ـ اجتماعي سرزمين، منطقه آمايش گرديد. در نتيجه از كل مساحت منطقه (78580 هكتار) 3.84 درصد به زراعت آبي، 0.41 درصد به زراعت ديم، 6.37 درصد به مرتعداري، 15.30 درصد به جنگل اجتماعي، 5.35 درصد به جنگل حمايتي، 3.37 درصد به توريسم گسترده و 65.36 درصد به حفاظت تعلق گرفت.

 نسخه قابل چاپ

دره ها به عنوان يكي از عناصر ساختاري سرزمين (كريدورهاي اكولوژيك و يا لكه هاي زيستگاه) در ارايه ارزشها و خدمات زيست محيطي به بسترهاي همجوار خود و به شهر نقش موثري دارند. تهران داراي موقعيت جغرافيايي و اكولوژيك خاصي است كه ناشي از همجواري دامنه هاي البرز و حضور دره هاي كوهستاني مي باشد. دره ها كه از دامنه كوه سرچشمه مي گيرند علاوه بر تصفيه هوا، تامين آب، مقر بهره برداري، جهت استقرار فعاليتهاي شهري و همچنين منظر نمادين شهر تهران به حساب مي آيند.
با قبول اينكه سرزمين از واحدهاي مختلفي به ترتيب از اكوتوپ ها و فيزيوتوپها تشكيل شده است كه هر واحد در واقع داراي شرايط زيست محيطي خاص خود بوده و دانه بندي ساختار سرزمين را تشكيل مي دهد، هر گونه تغيير در كاربري سرزمين موجب تغيير اين واحدها و ارتباط ميان آنان و در نهايت تغيير ساختار سرزمين مي گردد. بنابراين براي جلوگيري از تخريب اين واحدهاي با ارزش و كاركردي دره ها و بهره وري مناسب از كليه ويژگي هاي آنان، ضرورت بررسي مشكلات زيست محيطي اين ساختار طبيعي آشكار مي گردد. در اين پژوهش دره فرحزاد به عنوان يك نمونه مورد مطالعه قرار گرفته است و طي مطالعات ميداني و بررسي اسناد و مدارك موجود، علل تخريب اين بستر در زمان، و پتانسيل هاي بالقوه آن در كل مسيل شناسايي و جهت استفاده بهينه از اين بسترهاي طبيعي درون شهري پيشنهادهايي در دو مقياس كلان (كل مسيل) و خرد ارايه گرديده است.
در پيشنهادهاي ارايه شده، كاربري هايي مناسب جهت ايجاد توازن بين فضاي شهر و طبيعت و ارتباط انسان و طبيعت مد نظر بوده است كه ضمن استفاده شهروندان از اين گونه فضاها، هدف اصلي پژوهش را كه حفاظت از فضاهاي طبيعي درون شهري است را تحقق بخشد و بتواند بهره وري از ارزشها و خدمات زيست محيطي ساختارهاي اكولوژيكي چون دره ها را در حدي بهينه ميسر نمايد.

 نسخه قابل چاپ

پژوهشي جهت بررسي عادت گياه خواري خوك وحشي (Sus scrofa) در بهار و تابستان سال 1376 در پارك ملي گلستان صورت پذيرفت.
محتويات معده 23 خوك وحشي شكار شده نشان داده است كه در رژيم غذايي گياهي بهاره و تابستانه اين حيوانات گياهاني از 15 خانواده و 29 جنس حضور داشتند.
خانواده هاي Rosaceae،Graminae  و Cyperaceae به ترتيب با 55.5، 50 و 44.4 درصد بيشترين و خانواده هاي Orchidaceae  و Betulaceae با 5.5 و 11.1 درصد كمترين تكرار را در بين نمونه هاي شكارشده فصل بهار داشتند. همچنين خانواده Rosaceae، با 80% و خانواده هاي Loranthaceae،Cucurbitaceae  و Liliaceae (همگي) با 60% بيشترين تكرار و خانواده هاي Ulmaceae و Solanaceae با 20% تكرار كمترين حضور را در نمونه هاي شكارشده تابستان داشتند.

 نسخه قابل چاپ

با عنايت به ارتباط غير قابل انكار هرگونه شكل دهي محيط زندگي انسان و از جمله طراحي محيط و منظر با مقوله هنر و همچنين رابطه اين شكل دهي با مفاهيم معنوي زيبايي، بحث «زيبايي شناسي طراحي محيط و منظر» كه در واقع به مباني حكمي و نظري طراحي مي پردازد از اهيمت شايان توجهي برخوردار مي باشد. از آنجايي كه در بسياري مواد تكيه اصلي بر ظواهر و كميات قرار گرفته و يا در برخي موارد سوابق تاثير حكمت نظري و فرهنگ ايراني به غفلت سپرده مي شود وجيزه حاضر سعي بر آن خواهد داشت تا با پرداختن اجمالي به مباحث فوق، تا حد امكان به معرفي مباني زيبايي شناسي طراحي محيط و منظر پرداخته و اين مباني را در قالب معيارهايي كه زيبايي منظر را از نظر فرهنگ ايراني تعريف مي نمايند تبيين نمايد. به بيان ديگر سعي در معرفي جلوه و وجهي از زيبايي خواهد بود كه فراتر از زيبايي بصري بوده و بر زيبايي معنوي و معقول اشاره دارد. در جهت پاسخگويي به اين موضوع سر فصلهاي اصلي مقاله پس از مقدمه اي كوتاه عبارت خواهند بود از:
- مباني نظري كه عمدتا به معرفي علل اربعه طراحي محيط و منظر مي پردازد.
- تعاريف، كه طي آن تعاريف مورد نظر براي برخي مفاهيم و تعابير ارايه خواهند شد.
- ويژگي هاي زيبايي شناسي محيط و منظر مشتمل بر دو مقوله اصلي خواهد بود. مقوله اول و اصلي مباني نظري و فلسفي زيبايي (از نظر قبيل گرايش به تجرد، تعادل، يادآوري و هدايت، توجه به معنا و معنويت، هماهنگي، وحدت و هويت) مي باشد كه در ضمن تشريخ آنها، به چگونگي و مباحث مرتبط با تجليات كالبدي آنها در قالب اصولي براي طراحي مثل سلسله مراتب، تقارن، درونگرايي، رمزگرايي، تناسب، حد، اندازه، تنوع، سادگي، خلوص و امثالهم نيز اشاره خواهند شد.
- و در خاتمه نيز به همراه بيان نتيجه اجمالي مباحث مطرح شده توصيه هايي تقديم خواهد شد.

 نسخه قابل چاپ

بدنبال افزايش روز افزون جمعيت، كمبود منابع آب و لزوم تصفيه فاضلاب، حجم عظيمي از لجن كه محصول جانبي تصفيه فاضلاب است، نياز به دفع به گونه اي ايمن از نظر زيست محيطي دارد. هدف از ارایه طرح مديريتي، يافتن روش صحيح دفع يا استفاده سودمندانه از لجن مي باشد. لجن حاوي مواد آلي، مواد مغذي، پاتوژنها، فلزات سنگين و PCB ها و غيره است. در رابطه با لجن حاصل از تصفيه خانه شهرك قدس با كاربرد طرح مديريتي ارایه شده، پس از انجام نمونه برداري وانجام آزمايشهاي فيزيكي، شيميايي و ميكروبي بر روي لجن خشك مشخص گرديد كه لجن حاصله مطابق استانداردها و قوانين EPA امريكا به لحاظ ميكروبي، واجد شرايط كلاس B، به لحاظ شيميايي از نظر فلزات سنگين داراي كيفيتي استثنايي (عالي) و داراي مقادير قابل توجهي از مواد آلي، مغذي و ريز مغذي است كه بيانگر ارزش كودي آن است. با بررسي گزينه‌هاي مختلف دفع بهترين گزينه، كاربرد در زمين شناخته شد. بدين منظور باغ مهرشهر كرج با توجه به ويژگيهاي محل كاربرد لجن كلاس B انتخاب گرديد. با انجام آزمايشهاي فيزيكي و شيميايي بر روي نمونه هاي جمع آوري شده خاك، نرخ بارگذاري لجن بر مبناي نيتروژن (عامل محدود كننده كاربرد) و مساحت كاربرد لجن محاسبه و با اطلاع از ميزان كود مصرفي در اين اراضي، مقايسه هزينه اي ميان مصرف كود شيميايي و كاربرد لجن صورت گرفت كه در نهايت مقرون به صرفه بودن طرح به اثبات رسيد.
تهيه چنين طرح مديريتي براي كليه تصفيه خانه هاي در مرحله طراحي و ساخت و يا در حال كار ضروري است، با اجراي آن مي توان قوانين و استانداردهاي مختص شرايط ايران را براي دفع يا استفاده سودمندانه از لجن وضع نمود.

 نسخه قابل چاپ

بندر انزلي دومين شهر پرجمعيت استان گيلان، با جمعيتي حدود يكصدهزار نفر به صورت خطي در طول حدود 15 كيلومتر از سمت شمال به درياي خزر و از جنوب به تالاب انزلي محدود مي شود و آبراهه اي كه ارتباط دريا و تالاب را برقرار مي سازد شهر را به دو قسمت شرقي (غازيان) و غربي (انزلي) تقسيم نموده است. پيشروي آب درياي خزر و به تبع آن تالاب انزلي از دو سو در دهه اخير خسارات فراواني را بر شهر وارد ساخته است. به طوري كه شورايعالي شهر سازي و معماري ايران را بر آن داشت كه براي حل اين مشكل به چاره انديشي بپردازد. نهايتا مقرر شد كه خط تراز 24 - متر (ارتفاع از سطح آبهاي آزاد) به عنوان لبه دريا محسوب و هر گونه ساخت و سازي وراي اين روقم به جز تاسيسات سبك و موقت ممنوع اعلام گردد. بر اساس اين مصوبه مقرر شده تاسيسات زير بنايي حياتي شهر در رقوم بالاي 22- متر احداث و به كاربري هاي مسكوني و ساير خدمات وابسته تا رقوم 24 - متر اجازه ساخت و ساز داده شود.
بر اين اساس حدود 50 درصد از سطح شهر بندر انزلي رقوم ناامن تلقي و نزديك به 29 هزار جمعيت ساكن در آن بايستي به نقاط امن انتقال داده شوند. با توجه به مصوبه فوق، كه بر اساس سياست كلي برخورد با مساله پيشروي آب درياي خزر اتخاذ گرديده بود وهمينطور با توجه به هدف حفظ و احياي تالاب انزلي، توجه به ملاحظات زيست محيطي در منطقه و بالاخره موضوع توريسم كه از عمده ترين درآمد شهر مي باشد و همچنين موضوع ايجاد منطقه ويژه اقتصادي بندر انزلي، به نظر مي رسد تجديد نظر در طرحهاي جامع و تفصيلي بندر انزلي امري ضروري و اجتناب ناپذير باشد.

 نسخه قابل چاپ

مديريت منابع زيست محيطي از جمله مباحث مهم در علم محيط زيست محسوب مي گردد. تالابها با وجودي كه از اكوسيستم هاي با ارزش در سطح جهان محسوب مي شوند همواره مورد بي توجهي انسان قرار گرفته اند.
بدون شك حفظ ارزش هاي زيست محيطي و تنوع زيستي در اين عرصه ها مستلزم يك مديريت ويژه بوده و در اين رهگذر هر گونه اقدام در جهت بازسازي شرايط اكولوژيكي در آن بدون عنايت به مديريت حوزه آبخيز بي نتيجه خواهد ماند. در بررسي حاضر ارتباط آماري شاخص هاي آلاينده، با عوامل مساحت، جمعيت و تراكم، تعيين گرديد كه بر اين اساس راهكاري اجرايي در اين خصوص نيز ارایه گرديده است.

 نسخه قابل چاپ

تجارب جهاني حافظت از تالاب ها نشان مي دهد كه مي توان از برنامه ريزي و مديريت مشاركتي به عنوان ابزار تحقق اهداف سه گانه (اقتصادي، اجتماعي و اكولوژيكي) توسعه پايدار تالاب ها بهره گرفت تا كنون ابزار ياد شده براي حفاظت تالاب انزلي بكار گرفته نشده است.
يافته هاي تحقيق حاضر نشان مي دهد كه به ترتيب «عدم احساس تعلق گروههاي اثر گذار و اثر پذير تالاب به آن» «عدم استقبال كارشناسان، برنامه ريزان و مديران از مشاركت اين گروه ها»، «عدم تشكل گروه هاي مذكور». «عدم اطمينان بهره برداران تالاب به استفاده از آن در سالهاي آينده»، «تضاد منافع گروههاي مختلف اثر گذار و اثر پذير تالاب»، «مشكلات معيشتي برخي از اين گروهها»، «بهره برداري مقطعي برخي آنان از تالاب»، «مقاومت نظام كنوني مديريت تالاب در برابر مشاركت»، «عدم آشنايي كارشناسان، برنامه ريزان و مديران تالاب با روش ها و تكنيك هاي مشاركتي» از مهمترين موانع مشاركت گروههاي مختلف اثر گذار و اثر پذير تالاب انزلي در برنامه ريزي و مديريت آن به شمار مي‌روند.
به منظور رفع موانع ياد شده طراحي و استقرار سامانه پيشنهادها، تدوين نظام نامه حقوق عرفي بهره برداران تالاب اصلاح فرايند برنامه ريزي و مديريت تالاب، آموزش كارشناسان، برنامه ريزان و مديران تالاب، تشويق گروههاي اثر گذار و اثر پذير تالاب به ايجاد تشكل و كاهش مشكلات معيشتي بهره برداران تالاب پيشنهاد مي گردد.

بدون شك توسعه و تحولات صنعتي امكانات رفاهي بسياري را در اختيار انسان قرار داده است، ولي مشكلات اجتماعي و زيست محيطي گوناگون نيز به موازات آن براي آدمي فراهم آمده است. غالبا اين مشكلات ناشي از خود توسعه و يا تكنولوژي نبوده، بلكه مشكلات زيست محيطي به دنبال عدم توجه به نتايج جانبي و كاربرد نادرست صنعت و تكنولوژي ايجاد شده است. حاشيه جنوبي درياي خزر به دليل جذابيت اكوسيستم هاي آن و با توجه به دارا بودن شرايط بسيار مناسب، در طيفي وسيع، تغييرات چشم گيري را در كاربري اراضي (جنگل، مرتع، آب بندان و…) تحت عنوان توسعه در خود داشته است. از آنجا كه توسعه عجولانه و بدون ارزيابي دقيق زيست محيطي مي تواند اثرات نامطلوبي بر محيط زيست و رفاه انسانهاي وابسته به آن داشته باشد، مطالعه حاضر در كرانه هاي جنوبي درياي خزر با كاربرد مدل تخريب محيط زيست و تعيين ميزان آسيب پذيري اكولوژيك با استفاده از روش عيني آسيب پذيري به منظور ارزيابي اثرات توسعه و ارايه مدل صورت پذيرفت. از آنجا كه مشكلات بلند مدت زيست محيطي را نمي توان به مدد فنآوري (تكنولوژي) سريعا حل نمود، با درك همبستگي بين حفاظت و توسعه، اهميت و ضرورت ارزيابي هاي زيست محيطي به منظور دستيابي به توسعه پايدار يادآور مي شود.

 نسخه قابل چاپ

تخريب منابع طبيعي در مناطق خشك يكي از مهمترين فرآيندهاي بيابان زايي است كه در مدل هاي مختلف بيابان زايي به صورتهاي متفاوت به آن توجه شده است. يكي از مهمترين اين روشها، روش F.A.O.UNEP مي باشد كه يكي از كاملترين و جامع ترين روشهاي مبارزه با پديده بيابان زايي است كه براي از بين بردن بيابان زايي در جهان ارايه شده است (FAO- UNEP,1984) ولي طبق تجزيه و تحليلي كه بر روي اين روش صورت گرفت، اين روش نيز به نوبه خود داراي نواقصي است كه از جمله نواقص بارز آن، ناديده گرفتن شرايط خاص بيومهاي منطقه خاورميانه از جمله ايران مي باشد، به طوريكه به مواردي مانند خشكسالي و ترسالي، شدت و مدت بارندگي (پراكندگي بارندگي) و افت سطح آب زيرزميني اشاره نكرده است كه جاي تامل دارد. روش ديگري كه براي ارزيابي شديد پديده بيابان زايي ارايه گرديده است، روش طبقه بندي نوع و شدت بيابان زايي اراضي در ايران (ICD) مي باشد كه در اين روش به علت منطقه اي بودن به شرايط خاص بيومهاي منطقه توجه زيادي شده است. اين روش، مسايل تخريب منابع آب از جمله افت سفره آب زيرزميني را در نظر گرفته است. ولي مطابق تجزيه و تحليلي كه بر روي روش حاضر صورت گرفت، اين روش هم به نوبه خود داراي اشكلاتي مي باشد كه از جمله آنها كوچك مقياس بودن (1:250000) است كه در نتيجه معيارهاي ارزيابي پديده بيابان زايي بيشتر به صورت كلي و كيفي بوده اند. با توجه به تجزيه و تحليلي كه بر روي روشهاي موجود انجام گرفت و همچنين عاملها و معيارهاي موجود در منطقه، مدلي براي ارزيابي تخريب منابع آب منطقه ارايه گرديد. در نتيجه از كل مساحت منطقه مورد مطالعه (616.81 كيلومتر مربع)، حدود 286.63 كيلومتر مربع(46.46 درصد) داراي شدت تخريب شديد و حدود 330.18 كيلومتر مربع (53.54 درصد) داراي شدت تخريب بسيار شديد مي باشند. همانطوري كه ملاحظه مي گردد اثري از كلاسهاي بيابان زايي آرام و متوسط در منطقه ديده نمي شود كه اين نشان دهنده ميزان شدت تخريب منابع آب در منطقه كاشان است.

 نسخه قابل چاپ

تا قبل از سال 1373 ارزيابي زيست محيطي سدها اجباري نبود. سد شهيد رجايي واقع در استان مازندران از جمله سدهايي است كه مرحله مطالعات آن قبل از اين تاريخ تمام شده بود و لذا هيچگونه ارزيابي زيست محيطي براي آن انجام نگرفته بود. هدف از اين تحقيق بررسي آثار زيست محيطي سد ساخته شده شهيد رجايي و ارایه راهكارهايي جهت كاهش اين آثار بود. براي رسيدن به اين هدف اطلاعاتي درباره ويژگيهاي فيزيكي، شيميايي، بيولوژيكي و اجتماعي ـ اقتصادي منطقه پيرامون سد گردآوري گرديد. در اين مطالعه يك سياهه از ريز فعاليتهاي انجام شده در حين ساخت سد نيز تهيه شد. سپس با استفاده از روش ماتريس (ماتريس لئوپولد) آثار اين فعاليتها كمي گرديد. آنگاه بر اساس نتايج به دست آمده براي گزينه هاي مختلف تجزيه و تحليل انجام شد. در نهايت بر اساس تجزيه و تحليلهاي انجام شده پيشنهاداتي جهت بهسازي و كاهش آثار سو احداث اين سد، ارایه گرديد.

 نسخه قابل چاپ

براي كاهش اصطكاك و خنك كردن در صنايع فلز كاري از امولسيون روغن ـ آب (آب و صابون)، استفاده مي شود. پس از استفاده و توليد فاضلاب ناشي از كاربرد امولسيون، امكان دفع مستقيم آن به محيط زيست به دليل بالا بودن آلودگي آن وجود ندارد. شكست امولسيون و جداسازي روغن از آب، باعث كاهش آلودگي فاز آبدار كه حجم اصلي اين فاضلاب را تشكيل مي دهد شده و امكان تصفيه بيولوژيكي آن مهيا مي گردد. تحقيقات حاضر نتايج بررسي تصفيه بيولوژيكي اين فاز است.
آزمايشات در راكتور ناپيوسته و در دامنه 0.9<S₀/X₀<10 انجام شده است. بر اساس آزمايشات انجام شده پارامترهاي ثابت نرخ رشد ويژه و نرخ تبديل آلاينده ها به بيومس مشخص گرديد. نتايج آزمايشات نشان داد که اين فاضلاب قابليت تجزيه بيولوژيکي داشته و راندمان آن حدود 90 درصد است. مدلسازي نتايج بدست آمده بيانگر تطابق مدل مونود با نتايج آزمايشات تجربي است.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله به بهانه سال جهاني كوه و با توجه به اهميت كوهستان در كشورمان ايران تهيه شد. كوهستانها تا گذشته نه چندان دوري به عنوان عارض جغرافيايي مزاحم (سد كننده راه، محل اختفا اشرار و محلي خطرناك) و فاقد امكانات زيست، توليد و توسعه شناخته مي شدند. پس از درك اهميت كوهستان (خدمات، كالا و ارزشهاي اكولوژيك و زيست محيطي كه براي اهالي دشتها مهيا مي نمايد) و نيز تخريب شديد محيط زيست كوهستان كه به شيوه هاي غلط بهره برداري گرديد، موضوع برنامه ريزي و حمايت از محيط زيست كوهستاني مورد توجه قرار گرفت. پيامدهاي سو مربوطه ناشي از عدم شناخت اكولوژي كوه و عدم مشاركت اهالي كوهستانها در تدوين برنامه و طرح توسعه بوده است. لذا اكنون درك مي شود كه به جز اهميت شناخت بهتر شرايط زيست محيطي كوهستانها مساله اهميت دادن و تاكيد بر بازسازي اكولوژيك كوهستان به وضوح مشخص شده است. حفاظت تلفيقي (آبخيز داري و گردشگري گسترده و توسعه اقتصادي متناسب با شيوه زيست اهالي كوهستان) به صورتيكه (براي پيشگيري از مهاجرت) هم درآمد و رفاه نسبي اهالي كوهستاني را تضمين كند و هم نقش خدمات رساني و مكمل كوهستانها - ‌دشتها را تضمين و تشويق نمايد روز به روز اهميت بيشتري مي يابد. چنين طرح هايي را توسعه پايدار كوهستاني ناميده اند كه حمايت و اجراي آن در سطح جهان همراه با ظرفيت سازي و افزايش آگاهي در مورد اكوسيستم هاي كوهستاني و جلب مشاركت اهالي در مراحل توسعه (از پشتيباني تا توسعه پايدار) به عهده سازمان خواربار جهاني سپرده شده است.
آنچه در پايان اين چكيده شايان ذكر است تاكيد بر اهميت آمايش صحيح سرزمين كوهستانها به ويژه براي كشورمان است. در حقيقت حضور ارتفاعات برف گير بلند در جوار دشتهاي خشك نظامهاي همبسته بالا دست ـ پايين دستي را ايجاد نموده كه به صورت منطقي (همانطوري كه در گذشته سنت ما مرسوم بوده) بايد مبناي برنامه ريزيهاي منطقه اي (مكانيابي ها براي محل استقرار شهر و روستا، منابع آب توسعه كشاورزي و باغات و غيره …) محسوب گردد. از علل اصلي حصول به اين آگاهي حضور منابع آب در ارتفاعات، اراضي حاصلخيز در ميان بند و دشتهاي دامنه اي است (كه خود بارش كافي ندارد) كه در آبخيزهاي بسته اي كه به كويرهاي شور در انتهاي اين آبخيزهاي كوچك (جمعا در طي ده كيلومتر) منتهي مي گردند بوده است. اين پهنه هاي متنوع اكولوژيك ولي وابسته به هم مجموعا سيستم هاي همبسته اي را ايجاد مي كنند كه در محدوده اكولوژيك آن همه چيز به همه چيز مربوط است اگر چه ارتفاعات مركز ثقل مديريتي آنست.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله به بهانه سال جهاني كوه و با توجه به اهميت كوهستان در كشورمان ايران تهيه شد. كوهستانها تا گذشته نه چندان دوري به عنوان عارض جغرافيايي مزاحم (سد كننده راه، محل اختفا اشرار و محلي خطرناك) و فاقد امكانات زيست، توليد و توسعه شناخته مي شدند. پس از درك اهميت كوهستان (خدمات، كالا و ارزشهاي اكولوژيك و زيست محيطي كه براي اهالي دشتها مهيا مي نمايد) و نيز تخريب شديد محيط زيست كوهستان كه به شيوه هاي غلط بهره برداري گرديد، موضوع برنامه ريزي و حمايت از محيط زيست كوهستاني مورد توجه قرار گرفت. پيامدهاي سو مربوطه ناشي از عدم شناخت اكولوژي كوه و عدم مشاركت اهالي كوهستانها در تدوين برنامه و طرح توسعه بوده است. لذا اكنون درك مي شود كه به جز اهميت شناخت بهتر شرايط زيست محيطي كوهستانها مساله اهميت دادن و تاكيد بر بازسازي اكولوژيك كوهستان به وضوح مشخص شده است. حفاظت تلفيقي (آبخيز داري و گردشگري گسترده و توسعه اقتصادي متناسب با شيوه زيست اهالي كوهستان) به صورتيكه (براي پيشگيري از مهاجرت) هم درآمد و رفاه نسبي اهالي كوهستاني را تضمين كند و هم نقش خدمات رساني و مكمل كوهستانها - ‌دشتها را تضمين و تشويق نمايد روز به روز اهميت بيشتري مي يابد. چنين طرح هايي را توسعه پايدار كوهستاني ناميده اند كه حمايت و اجراي آن در سطح جهان همراه با ظرفيت سازي و افزايش آگاهي در مورد اكوسيستم هاي كوهستاني و جلب مشاركت اهالي در مراحل توسعه (از پشتيباني تا توسعه پايدار) به عهده سازمان خواربار جهاني سپرده شده است.
آنچه در پايان اين چكيده شايان ذكر است تاكيد بر اهميت آمايش صحيح سرزمين كوهستانها به ويژه براي كشورمان است. در حقيقت حضور ارتفاعات برف گير بلند در جوار دشتهاي خشك نظامهاي همبسته بالا دست ـ پايين دستي را ايجاد نموده كه به صورت منطقي (همانطوري كه در گذشته سنت ما مرسوم بوده) بايد مبناي برنامه ريزيهاي منطقه اي (مكانيابي ها براي محل استقرار شهر و روستا، منابع آب توسعه كشاورزي و باغات و غيره …) محسوب گردد. از علل اصلي حصول به اين آگاهي حضور منابع آب در ارتفاعات، اراضي حاصلخيز در ميان بند و دشتهاي دامنه اي است (كه خود بارش كافي ندارد) كه در آبخيزهاي بسته اي كه به كويرهاي شور در انتهاي اين آبخيزهاي كوچك (جمعا در طي ده كيلومتر) منتهي مي گردند بوده است. اين پهنه هاي متنوع اكولوژيك ولي وابسته به هم مجموعا سيستم هاي همبسته اي را ايجاد مي كنند كه در محدوده اكولوژيك آن همه چيز به همه چيز مربوط است اگر چه ارتفاعات مركز ثقل مديريتي آنست.

 نسخه قابل چاپ

بحرانهاي زيست محيطي كل نظام طبيعت را تهديد مي كنند. تخريب محيط از طريق افزايش مصرف انرژي در جهان، انقراض گونه ها و نابودي جنگلها در حالي صورت مي پذيرد كه بحث كنوني بسياريي از كنوانسيونها، مجامع و آژانسهاي بين المللي و ملي در سراسر دنيا در زمينه محيط زيست و پايداري است و بسياري از موافقتنامه هاي جهاني و تهدات دولتي به ارایه استراتژيها و راهكارهايي در حل مسایل محيطي اختصاص يافته اند. بنابراين اين سوال مطرح مي شود، در حاليكه الگوهاي مناسب تري از پايداري در همه زمينه هاي مربوط به محيط زيست توصيه مي گردد، چگونه است تغييرات قابل توجهي در فرآيندهاي حفاظت محيط از جمله تغيير در الگوهاي مصرف، تمايل به جايگزيني انرژيهاي تجديد پذير به جاي انرژيهاي فسيلي، و صرفه جويي در استفاده از منابع به وجود نيامده است؟ اگر چه پاسخ به اين سوال مي تواند جوابهاي ظاهري بسياري داشته باشد، در بطن آن موضوعي نهفته است كه ريشه بسياري از معضلات زيست محيطي است و آن عدم توجه به ابعاد معنوي در رابطه انسان و محيط است.
هدف اين مقاله بررسي علل بي توجهي تمدن معاصر به جنبه هاي معنوي محيط زيست است. علاوه بر آن، نقش دين در سياستهاي محيطي و لزوم شناخت هر چه بيشتر آن در كنترل و حل بحرانهاي زيست محيطي را از طريق تبيين رابطه انسان - محيط مورد توجه قرار مي دهد. تفاوت ماهوي انسان محوري اديان الهي با انسان محوري منبعث از فلسفه مدرن، با تمركز بر جهانبيني اسلام به عنوان مورد خاص مورد اشاره قرار گرفته است.

 نسخه قابل چاپ