درس یازدهم
مد و قصر
مبحث مدّ و قصر از مباحث مهم و شیرین تجوید و قرائت کلام الله مجید است. اجرای مد در حین قرائت و در جای صحیح خود, علاوه بر ارتقاء فصاحت, نمایشی از هنر زیبای تلاوت به ارمغان می‌آورد که می‌توان از تحریرهای زیبا نیز در آن استفاده نمود.
تعریف مد
مد از لحاظ لغوی به معنای زیادت یا فزونی و در اصطلاح قرائت عبارت است از:
امتداد صوت در حرف مد بیش از میزان طبیعی؛ البته میزان کشش طبیعی حرف مد (دو حرکت) را قصر و یا مدّ طبیعی گویند.
قصر در لغت به معنای کوتاهی و ضد مد است؛
به عنوان مثال در کلمه
اوُذینا
سه مدّ طبیعی وجود دارد و نیز
در اوُتینا یا
ٰ
اتونی و
..
.
ساختمان مد
مد از همراهی دو عنصر ایجاد می‌شود:
1ـ حرف مد؛
2ـ سبب مد.
مد دو سبب دارد:
1ـ همزه؛
2ـ سکون.
باید دانست که تشدید نیز به دلیل آنکه در واقع از دو سکون تشکیل شده است, سبب مد است.
به طور کلی دو نوع مد وجود دارد:
1ـ طبیعی (اصلی)؛
2ـ غیر طبیعی (فرعی).
شایسته است نام مقادیر مختلف کشش مد را بدانیم. کشش صوت به انداز
ۀ
دو حرکت را قصر، سه حرکت را فوق قصر، چهار حرکت را توسط و پنج حرکت را فوق
توسط گویند. آخرین و بیشترین مقدار مد, شش حرکت است که طول نام دارد.
انواع مدّ فرعی
مدهای فرعی عبارت‌اند از:
متصل, منفصل, لازم, عارض و لین؛ سبب دو نوع مدّ اوّل همزه و سبب سه نوع مدّ بعدی سکون می‌باشد.
1ـ مدّ متصل
اگر حرف مد با همزه در یک کلمه باشد, به آن نوع مد، مدِّ متصل گویند؛ میزان مدّ متصل، چهار حرکت (توسط) یا پنج حرکت (فوق توسط) است؛ در واقع در عمل, مدّ متصل دو برابر یا دو و نیم برابر مدّ طبیعی است؛ به این مد، مدّ واجب نیز گویند.
2ـ مدّ منفصل
مدّی را گویند که حرف مد در آخر یک کلمه، و همزه در آغاز کلم
ۀ
بعدی واقع شده باشد
(منفصل به معنای جدا می‌باشد).
میزان مدّ منفصل نیز چهار و یا پنج حرکت است؛ البته می‌توان مدّ منفصل را به صورت طبیعی (دو حرکت) نیز ادا نمود و در واقع بی‌جهت نیست که به مدّ منفصل, مدّ مستحب نیز گفته‌اند.
3ـ مد لازم
هرگاه سبب مد, سکون لازم باشد, مدّ لازم پدید می‌آید؛ مقصود از سکون لازم, سکونی است که همیشه با حرف در کلمه همراه باشد و به خاطر وقف و موقتاً پیش نیامده باشد؛ مانند سکون حرف «ل» در کلم
ۀ
ٰ
الْ
ٰ
انَ.
میزان کشش مدّ لازم، شش حرکت (طول) و در واقع بیشترین مدّ مجاز در قرائت قرآن است و کمتر از آن جایز نیست.
مثالهای مختلف از مدّ لازم:
1ـ مدّ لازم با سبب سکون در کلمات میان سُوَر؛ مانند:
ٰ
الانَ.
2ـ مدّ لازم با سبب تشدید در کلمات میان سور؛ مانند: ض
الّینَ ـ
ک
افَّةً.
3ـ مدّ لازم با سبب سکون در حروف مقطعه؛ مانند: الر (الف ل
ٰ
ام را
).
4ـ مدّ لازم با سبب تشدید در حروف مقطعه؛ مانند:الم (الف ل
ٰ
امّیم
).
4ـ مدّ عارض
هرگاه پس از مد, سکونی که در اثر وقف پیش آمده است واقع شود, مدّ حاصله را مدّ عارض گویند (عارض به معنای موقتی و غیر ذاتی است).
میزان مدّ عارض عبارت است از: دو, چهار و شش حرکت.
5ـ مدّ لین
مدّ لین مدّی است که حروف آن، واو ساکن
ۀ
ماقبل مفتوح و یاء ساکن
ۀ
ماقبل مفتوح باشد و سبب آن سکون است.
مدّ لین را می‌توان مانند مدّ عارض، بین دو تا شش حرکت امتداد داد؛ خواه سبب آن لازم باشد، خواه عارضی؛ البته در سکون لازم، شش حرکت ارجح است.
ادامه دارد....
