درس هشتم
تفخیم
این کلمه در لغت به معنی بزرگداشت است و
مُفَخّم به معنای مُعظّم و بزرگوار
.
تفخیم در اصطلاح تجوید, درشت و پرحجم تلفظ
کردن حرف یا حرکت است. در برخی کتب, تفخیم را با تسمین مترادف گرفته‌اند؛ البته
تسمین به چاق کردن و فربه نمودن گفته می‌شود؛ اما تفخیم جنبه
معنوی دارد و بزرگ
نمودن مقام کسی یا چیزی است
.
کلمه
تغلیظ هم در تجوید
, مترادف تفخیم و به
معنای بر غلظت چیزی افزودن آمده است؛ اما فقط به پرحجمی حرف «ل» اطلاق
می‌شود
.
ترقیق
کلمه
ترقیق به معنای ر
قیق کردن و از غلظت
چیزی کاستن است و در تجوید, عبارت است: نازک و کم‌حجم تلفظ کردن حرف یا حرکت
.
بنابراین در تجوید، هرجا صحبت از پرحجمی صدا است، تفخیم واقع شده است و بالعکس؛
هرجا از کم‌حجمی و نازکی صدا بحث به میان آید، لفظ ترقیق به کار می‌رود (دقت کنید)
.
تغليظ و ترقيق «ل
»
«
ل
»
در تمامی
كلمات, كاملاً ترقيق می‌شود و تغلیظ (تفخیم) آن فقط در لام لفظ جلاله
الله صورت
می‌گیرد، آن هم به شرطی که حرکت قبل از آن فتحه یا ضمه باشد. اگر قبل از لام
«
الله»، کسره واقع شود، لام به ترقیق اداء می‌گردد
.
موارد تفخیم «راء
»
1
ـ راء مفتوح و مضموم؛
مثال
:
رَحیم ـ
راحِم ـ غَفوراً ـ رُحَماءُ ـ الرُوح ـ غَفورٌ
2
ـ راء ساکنِ ماقبل مفتوح و
مضموم؛
مثال
:
یَرْض
ٰ
ی ـ
قُرْ
ٰ
ان ـ نَهَرٍ
(نَهَرْ) ـ حُمُرٌ (حُمُرْ
)
3
ـ راء ساکنِ ماقبل ساکنِ
ماقبل مفتوح و مضموم (فقط در وقف پیش می‌آید)؛
مثال
:
وَالْفَجْرْ ـ اَلْیُسْرْ
4
ـ راء ساکنِ ماقبل، الف و
واو مدّی؛
مثال
:
نارْ ـ
نورْ
5
ـ راء ساکنِ ماقبل، همز
ۀ
وصل
(
گرچه ماقبل راء مکسور باشد)؛
مثال
:
رَبِّ
ٱ
رْجِعونِ ـ
ٱ
ِرْجعُونِ
6
ـ راء ساکنِ مابعد, استعلاء
(
در یک کلمه و گرچه ماقبل راء مکسور باشد
).
مثال
:
مِرْصاداً
ـ فِرْقَةٍ
موارد ترقیق «راء
»
1
ـ راء مکسور؛
مثال
:
رِجالٌ ـ
ریحٌ ـ اَمرٍ
2
ـ راء ساکنِ ماقبل
مکسور؛
مثال
:
فِرْعَون
ـ قُدِرَ (قُدِرْ)
)
3
ـ راء ساکنِ ماقبل ساکنِ
ماقبل مکسور (در وقف پیش می‌آید)؛
مثال
:
السِحْرْ
ـ الذِّکْرْ
4
ـ راء ساکنِ ماقبل یاء
مدی؛
مثال: قَدیرْ ـ یَسیرْ
5
ـ راء ساکنِ ماقبل یاء ساکنه ( گرچه قبل آن مفتوح باشد)
مثال
:
خَیْرْ ـ
سََیْرْ
تفخیم و ترقیق الف مدّی
الف مدّی تابع حرف پایه
خویش است؛ اگر آن
حرف مفخم باشد «الف»، تفخیم و در غیر این صورت ترقیق می‌شود
.
مثال تفخیم
:
ق
الَ ـ صادِقینَ ـ فَاللهُ ـ یَدُ ُاللهِ ـ ر
ٰ
ازِقین
َ
مثال ترقیق
:
ش
آءَ ـ مالِک
ْ
ادامه دارد
