درس سوم
تعریف وقف
کلمه
وقف در لغت به معنای سکـون، از حرکت
باز مانـدن یا بازداشتـن و در اصطلاح قرائت, عبارت است از: قطع صوت در هنگام قرائت
,
همراه با تجدید نفس و سپس ادامه
قرائت
.
وقف بر آخر کلمات به دو روش صورت
می‌‌گیرد
:
1
ـ ابدال؛
2
ـ اسکان
.
موارد وقف ابدال
1
ـ هاء تأنیث (تاء
گرد)
وقتی آخرکلمه به هاء تأنیث (تاء گرد) ختم می‌‌گردد، این نوع تاء در
وقف به هاء ساکنه تبدیل می‌‌شود
.
مثال: (رَحْمَةَ
ß
رَحْمَهْ) ـ (نِعْمَةٍ
ß
نِعْمَهْ) ـ (حَی
ٰ
وةُ
ß
حَی
ٰ
وهْ
) ـ (التَّوریة
ß
ُ التَّورَیهْ) ـ (الصَّل
ٰ
وةِ
ß
الصَّل
ٰ
وهْ
) ـ
2
ـ تنوین
درکلماتی که به تنوین
نصب (
ﹱ
)
ختم شده‌اند، این تنوین در وقف به الف مدی تبدیل می‌‌شود
.
مثال
: (
حِساباً
ß
حِساب
ٰ
ا
) ـ (هُدًی
ß
هُد
ٰ
ی
) ـ (مآءً
ß
ماء
ٰ
ا
)
در کلمات ذیل، حرف مفتوح آخر کلمه، هنگام وقف, بر‌خلاف قاعد
ۀ
اسکان، به الف مدی
خوانده می‌‌شود
:
اَنَا (در هر جای قرآن) ـ ل
ٰ
کِنَّا
(کهف/38) ـ الظُّنونَا،
الرَّسولَا، السَّبیلَا (احزاب/10، 66، 67) ـ قَواریرَا (دهر/15، اولین مورد) ـ
سَلاسِلَا (دهر/3)؛ البته این مورد آخر, به اسکان نیز وقف می‌‌شود
.
اقسام وقف بر عبارات قرآنی
وقف بر دو نوع است
:
الف) اختیاری
ب
)
اضطراری
الف) وقف اختیاری
وقف اختیاری وقفی است که با اراد
ۀ
قاری
صورت می‌‌گیرد و خود بر چهار قسم است
:
1
ـ وقف
تامّ
وقف تام وقفی است که کلام از نظر لفظ و قواعد دستور زبان و نیز معنا
به بعد از خود وابستگی نداشته باشد (موضوع در عبارت بعدی تغیر کند)؛ مانند وقف بر
﴿
وَ
اٌول
ٰ
ئِکَ هُمُ المُفلِحون
َ
﴾
و ابتدا از
﴿
إِنَّ الَّذینَ
کَفَروُا
..
.
﴾
حکم وقف تام
در هنگام وقف تام
باید وقف کرده و از عبارت بعد ابتدا نمود
.
2
ـ وقف کافی
وقفی است که کلام از نظر لفظ ناقص نیست, اما از نظر معنا و موضوع مورد
بحث با عبارت بعد از خود ارتباط دارد (موضوع در عبارت بعدی دارد)؛ مانند وقف بر
﴿
فَزادَهُمُ اللهُ مَرَضاً
﴾
و ابتدا از
﴿
وَلَهُم عَذابٌ
ألیم
..
.
﴾
حکم وقف کافی
در وقف کافی، وقف و سپس ابتدا از بعد و نیز
وصل آن جایز است
.
3
ـ وقف حَسَن
وقفی است که
عبارت اول ناقص نیست, اما عبارت بعدی از نظر لفظی ناقص و به قبل وابسته است؛ مانند
وقف بر
﴿
اَلحَمدُ لِلَّه
ِ
﴾
در آی
ۀ
﴿
اَلحَمدُ لِلَّهِ
رَبِّ العالَمین
َ
﴾
.
حکم وقف حسن
وقف بر آن بلااشکال است، چون معنا
را ناقص نمی‌‌گذارد, اما ابتدا از بعد جایز نیست
.
4
ـ
وقف قبیح
وقفی است که عبارت اول از نظر لفظ ناقص و به مابعد خود وابسته
باشد؛ مانند: وقف بر
﴿
فَلَمَّا اعْتَزَلَّهُمْ وَ م
ٰ
ا یَعْبُدونَ مِنْ دونِ الله
ۙ
ِ
وَهَبْنا لَهُ اِسْح
ٰ
قَ وَ
یَعْقوبَ
﴾
؛
حکم وقف قبیح
طبعاً وقف بر آن جایز نیست
.
ب) وقف اضطراری
وقفی است که در اثر اتمام نفس، بروز
عطسه، فراموشی آیه و ... پیش آید و چاره‌ای به جز وقف نباشد. بدیهی است پس از رفع
عامل اضطراری لازم است مجدداً از محل مناسب ابتدا گردد
.
ادامه دارد
