آموزش تجوید (1)

بسم الله الرحمن الرحیم

نخستین قسمت قرآن که در شب مبعث نازل شد ،  پنج آیه اول سور ۀ علق بود .

آخرین آیه نازله را آیه 281 سور ۀ بقره می‌دانند ﴿ و اَتَّقوا یَوْماً تُرجَعُونَ فیه إلی الله

... ﴾ . اولین سور ۀ کامل ، سور ۀ حمد و آخرین سور ۀ کامل ، سور ۀ نصر می‌باشد .
   قرآن به سُوَر و آیات تقسیم شده است. تعداد سور قرآن 114 و

تعداد آیات آن به روایت کوفیّین، 6236 آیه است.

آیات و سور، بر حسب مکان نزول ،  به

دو دسته مکی و مدنی تقسیم می‌شوند .

درس اول

علامت و نقطه‌گذاری قرآن

عاری بودن قرآن از علامات و نشانه‌هائی از قبیل اعراب و نقطه, می‌توانست در دراز مدت به تشتّت قرائت کلمات منجر گردد .
نخستین‌ بار, در سال 69 هجری ابوالاَسْوَد دوئَلی به اعراب‌گذاری کلمات قرآن پرداخت و سرانجام با همت دو تن از شاگردان وی به نامهای یحیی بن یَعْمَر و نصر بن عاصم, نقطه‌گذاری حروف, صورت گرفت و سرانجام در قرن سوم هجری, نگارش قرآن به پختگی و انسجام قابل ملاحظه‌ای رسید .
علایم مرسوم امروزی برای بیان حرکات حروف, از ابتکارات خلیل بن احمد است .

تعلیم قرائت قرآن

به گواهی تاریخ، تعلیم قرائت قرآن را شخص پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) آغاز کرد و صحاب ه ایشان ده آیه را فرا می‌گرفتند و به ده آیه بعد نمی‌پرداختند مگر آنکه راه و رسم قرائت صحیح , وقف و ابتداء و عمل به احکام و مضامین ده آیه اول را از پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌آموختند .
   بدین‌سان اولین گروه از قاریان قرآن همچون حضرت علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) و ابن‌مسعود و اُبَیّ بن کَعْب و ... پدید آمدند و قرائت همین افراد، مرجع اسناد قراء در قرون بعد گردید .

عوامل اختلاف موجود در قرائات را می‌توان در موارد ذیل خلاصه کرد :

1 ـ تجویز قرائت قرآن از سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به شکلی که هر گروهی مطابق لهجه و عادات خود تلفظ کنند .
2 ـ اختلاف مصاحف اولیه, چه پیش از واقعه یکی کردن مصاحف توسط عثمان و چه پس از آن .
3 ـ نارسایی خط و کتابت اولیه قرآن که فاقد علامت ، حرکت و نقطه بود .

البته فوایدی را هم بر اختلاف قراءات, مترتب می‌دانند, از جمله بیان حکم مورد اجماع و اتفاق فقها و نیز ترجیح یکی از دو حکم مورد اختلاف، جمع دو حکم مختلف و ... .

تألیف و تدوین قرائات مختلف

اول ‌بار أبان بن تَغلِب (م 141 ﻫ), از شاگردان امام سجاد (علیه السلام) به این امر پرداخت؛ اما فراوانی انواع قرائات به حدی رسید که برخی از علماء به فکر محدود کردن آن افتادند و اول ‌بار قاسم بن سلّام تعداد قرائات را به 25 قرائت محدود نمود و پس از او ابن‌مجاهد (م 324 ﻫ) در کتاب خود به نام السبعة فی القرائات تعداد هفت قرائت مطرح کرده و ائم ۀ قرائت را به قرّاء سبعه محدود ساخت .

اِستِعاذه

استعاذه در لغت به معنای پناه بردن است و در اصطلاح قرائت قرآن, عبارت است از ذکر ﴿ أعوذُ باِللهِ مِنَ الشـَّیطان ِالرَّجیمِ ﴾ و معنای آن چنین است: از شیطان رانده شده به خداوند پناه می برم.
   البته اصل استعاذه باید در قلب و در نیت قاری واقع شود و هم‌زمان بر زبان وی جاری گردد.

بسمله
بَسمَله در لغت به معنای ذکر نام خدا بوده و در اصطلاح قرائت قرآن, عبارت است از ذکر ﴿ بِسم اللهِ الرَّﺣ ﹾ ﻤ ٰ ﻦِ الرَّحیم ﴾ ؛ یعنی: به نام خداوند بخشند ۀ مهربان.