نوشته حاضر، اطلاعات مفيد و مختصري را پيرامون يکايک 114 سورهاي که در قرآن است، ارائه ميدهد. از قبيل: نامهاي سورهها، معني و مناسبت اين نامها براي سورهها، اجمالي از محتوا و مطالب سوره، تعداد آيات، شان نزول، محل نزول و سال نزول و... از اين قبيل اطلاعات.
با توجه به گسترده بودن مبحث مطالب در چند بخش در اختیار دوستان قرار خواهد گرفت.
آشنایی با سوره ها قسمت 6
91- شمس [خورشيد]
نخستين آيه، مشتمل بر سوگند به خورشيد و فروغش ميباشد.
پس از چندين سوگند متوالي، پيام سوره اين است که: «فلاح» در سايه تزکيه نفس، و زيان و تباهي، در اثر پوشاندن و گمراه ساختن نفس ميباشد.
داستان ثمود در رابطه با «ناقه صالح» شاهدي بر سخن فوق است که در سوره آمده است.
بعد از سوره قدر (و به نقل برخي بعد از سوره حج) در سال دوم بعثت در مکه نازل شده و 16 آيه دارد.
92- ليل [شب]
خداوند، به شب، هنگامي که جهان و انسانها را فرا ميگيرد سوگند خورده است. (آيه 1)
شب و روز، خلقت و تلاش انسانها، هدايت الهي، انذار و تبشير و قيامت و پاداش ... از مطالب اين سوره است و توجه خاصي به انفاق اموال در اين سوره ميباشد.
قبل از سوره فجر و بعد از سوره «اعلي» نازل شده است. به اين ترتيب نگاه کنيد:
شب - فجر - ضحي و نور - انشراح ... اين ترتيب نزولي چند سورهاي است که پياپي آمده، آيا در نظام طبيعت هم چنين نيست؟!
از سورههاي مکي است و 22 آيه دارد.
93- ضحي [نور و روشنائي]
خداوند به روشنائي روز و فراگيري شب قسم ياد کرده که پيامبر را رها نکرده است (آيات 1 - 3).
ميدانيم که مدتي وحي از پيامبر قطع شد و اين بهانهاي براي عيبجوئي مشرکين بود که خداوند با فرستادن اين آيات در جهت تقويت روحي و تاييد پيامبر رحمتخود نازل کرد. سيزدهمين سوره است که بعد از سوره قلم و قبل از «مزمل» در مکه و اوائل بعثت نازل شده و 11 آيه دارد.
94- انشراح [گشاده شدن، وسيع شدن]
شرح صدر و فراخي سينه، کنايه از ظرفيت زياد، براي دريافتحقائق و تحمل سختيهاي راه دعوت است. در آيه اول خداوند، عطاي چنين شرح صدري را به پيامبر بيان ميکند و او را دعوت به کار مستمر و پيگير مينمايد و نويد ميدهد که: با هر سختي، آساني است.
(نانبرده رنج، گنج ميسر نميشود مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد)
اين سوره بعد از «ضحي» نازل شده و مکي است (و بعضي گفتهاند مدني است). بعضي اين سوره را با سوره قبلياش، مجموعا يکسوره حساب کردهاند.
سوره «الم نشرح» داراي 8 آيه ميباشد.
نام ديگر اين سوره، «شرح» است.
95- تين [انجير]
در اين سوره به انجير و زيتون و طور سينا قسم خورده شده است.
تين و زيتون، نام دو ميوه است، يا به درخت اين دو ميوه قسم خورده شده، و به قول بعضيها نام دو کوهي است که دمشق و بيت المقدس بر آن استوار گشته و رمز سوگند ياد کردن به اين دو کوه و به طور سينا آن است که اين سه جا، خاستگاه و محل بعثت بسياري از پيامبران بوده است. در کنار اين سه قسم، به مکه هم سوگند ياد شده، که محل بعثت پيامبر اسلام است.
بعد از همه اينها، سخن از انسان و آفرينش او و ايمان و عمل صالحش ميباشد و اينکه در اثر بي تقوائي، انسان به پستترين جايگاهها هم سقوط ميکند مگر مؤمنان صالح.
در سال سوم بعثت در مکه نازل شده (بعد از سوره بروج) و 7 آيه دارد.
96- علق [خون بسته، زالو، کرم]
در آيه دوم، مبدء خلقت انسان از «علق» ميداند، کرمي زالو شکل، اسپرماتوزوئيد.
بعضي هم علق را از ريشه تعلق و وابستگي گرفتهاند و گفتهاند انسان از وابستگي و تعلقات خلق شده است.
اولين سورهاي است که در غار حرا، هنگام بعثت پيامبر، بر او نازل شده است و سخن از خواندن و آفرينش انسان و تسليم او و طغيانش به ميان آمده است. اين سوره مکي است و 19 آيه دارد.
97- قدر [اندازه، سنجش، ارزش]
در اين سوره، از شب ارزش آفريني و اندازهگيري و مقدرات انسان سخن به ميان آمده است. شبي که از هزار ماه برتر است (در بعضي روايات شيعه، اين هزار ماه به مدت حکومت ظالمانه بني اميه تفسير شده که هزار ماه طول کشيده است (به نقل الميزان جلد 20 ص 474.).)
و در يکي از شبهاي ماه رمضان (21 يا 23) قرار دارد. و شبي است که قرآن در آن بر قلب پيامبر نازل گشته است. شب اتصال مطلق ميان زمين و ملکوت اعلاست و فرود آمدن فرشتهها از آسمان، و شب سلامتي است.
اين سوره، در حدود سال 4 بعثت، بعد از سوره «عبس» در مکه نازل شده و 5 آيه دارد و سورهاي است بسيار مبارک و با فضيلت.
98- بينه [دليل روشن و حجت آشکار]
اين سوره، بيانگر رسالت عام پيامبر نسبت به همه مشرکين و يهود و نصاري است و دعوت او را از همه بشريت به آئين حق باز ميگويد و صلاح جامعه انساني را در سايه اعتقاد و عمل ميداند.
گرايش مشرکين و اهل کتاب را به ايمان توحيدي، در سايه آمدن «بينه» ميداند و خود محمد (ص) نمونه و مصداقي از اين حجت آشکار براي انديشهها و پيروان اديان ديگر است (امام باقر فرموده است: البينه محمد رسول الله «ص» (الميزان ج 20 ص 482) به نقل از تفسير القمي.)
به نام «لم يکن» هم مشهور است و اين نام از آغاز سوره اقتباس شده است. از نامهاي ديگر اين سوره «اهل الکتاب» «قيامت»، «بريه» و «انفکاک» است.
بعد از سوره طلاق نازل شده و از سورههاي مدني است و 8 آيه دارد.
99- زلزال [لرزش و زلزله]
در آيه اول وقوع زمين لرزه مهيب را هنگام ظهور قيامت بيان ميکند. زلزلهاي که در پي آن بر انگيختن مردم براي روز دادرسي عمومي در محشر و پاداش خوبيها و کيفر بديها است.
نام ديگر سوره، «زلزله» است. 8 آيه دارد و بعد از سوره نساء در مدينه نازل شده است.
100- عاديات [دوندگان]
عاديات، اسبهاي تيزتک و تندرو ميباشد که هنگام دويدن، همهمه صدايش بگوش ميرسد. خداوند در نخستين آيه، به چنين اسبها و اسبسواران چابک که از سم اسبان آتش ميپرد و سحرگاهان بر سر دشمن هجوم ميآورند، سوگند ميخورد و برخي نکات تربيتي و انسانشناسي و کفران انسان نسبت به نعمتها و مالدوستي شديد انسان، در پي آن مطرح ميشود و با اشارهاي به رستاخيز و قيامت، پايان ميگيرد.
لحن آيات ميرساند که بايد در مدينه و پس از تشريع حکم جهاد با دشمن، آيات، نازل شده باشد. در روايات آمده که اين سوره درباره علي(ع) و گروه پارتيزاني او که در جنگ «ذات السلاسل» به دشمن شبيخون زدند، نازل شده است که گروههاي اعزامي سابق ناموفق بودند ولي اين گروه توانستند ضربه خود را بزنند.
اين سوره مدني است و 11 آيه دارد و پس از سوره «عصر» نازل گشته است.
101- قارعه [کوبنده]
از نامهاي قيامت است که در سه آيه اول آمده است.
قيامت، کوبنده دلهاست با ترس. و کوبنده دشمنان خداست، با عذاب.
در اين سوره از قيامت و حالتخوشي و ناراحتي نيکوکاران و بدکاران سخن گفته شده است.
بعد از سوره ايلاف، در مکه در اوائل بعثت نازل شده و 11 آيه دارد.
102- تکاثر [افتخار به زيادي ثروت و عزت]
در دو آيه اول از تکاثر نکوهش شده، يعني افزون طلبي در ثروت و قدرت، و افتخار کردن به کثرت اموال و قوم و قبيله و عزت اجتماعي. مشرکين براي اثبات عظمتخود از جهت نفرات، حتي مردههاي خود را هم در گورستان به حساب ميآوردند. چه بازيچه و مشغوليتي!... در بعضي تفاسير، به قومي از يهود تفسير شده و در بعضي به دو قبيله از قريش و در بعضي هم به دو گروه از انصار.
اين سوره، بعد از سوره کوثر، نازل شده و 9 آيه دارد و از سورههاي مکي است.
103- عصر [زمان، بعد از ظهر، فشار، و ...]
در اولين آيه، خداوند به عصر قسم ياد کرده است.
مفسرين، عصر را به معاني گوناگوني بيان کردهاند، از قبيل: عصر نبوت، عصر نزول قرآن، عصر قيامت، عصر دولت مهدي، نماز عصر، روزگار، و معاني ديگر...
در جواب اين سه قسم، سوره به بيان خلاصهاي از معارف قرآن اشاره ميکند و آن عبارت است از: «ايمان»، «عمل صالح»، «حق»، «صبر». در بياني خلاصه و مختصر، مفاهيم بلند و فراواني بيان شده است.
اين سوره، مکي است و با 3 آيه در سال اول بعثت بعد از سوره انشراح نازل شده است.
104- همزه [عيبجو و طعنه زن]
در اين سوره از کساني که از ديگران عيجبوئي کرده و با حرکات چشم و ابر و مسخرهشان ميکنند و به ثروتهاي جمع شده خود مغرورند نکوهش شده است و وعده آتش به آنها داده شده و آيات تنذيري اين سوره مربوط به آغاز دعوت و دوران درگيري با اشراف است.
بعد از سوره قيامت نازل شده و از سورههاي مکي است و 9 آيه دارد.
105- فيل
در اين سوره داستان فيل سواران ابرهه را که براي ويران کردن خانه توحيد، کعبه، هجوم آورده بودند و با قدرت خداوند نابود شدند بطور خلاصه بيان کرده است.
خود اين واقعه، که قبل از اسلام رخ داده بود مبدء تاريخ شد و آن سال به «عام الفيل» مشهور گشت. بنا به نقل مورخين، در همان سال هم پيامبر متولد شد و 40 سال بعد از آن ماجرا به رسالت مبعوث گشت.
اين تاريخچه و يادآوري آن در قرآن، هشداري است به کساني که از در جنگ و ستيز با خدا و آئين او وارد ميشوند.
اين سوره هم بعد از «کافرون» در اوائل بعثت در مکه نازل شده و 5 آيه دارد.
بعضي اين سوره را با سوره بعدي يکي دانستهاند، چون مطالبشان بهم مربوط است.
106- ايلاف [الفت دادن]
نام ديگر سوره «قريش» است. در رابطه با سوره قبلي، که دشمنان حبشي مهاجم به کعبه نابود شدند، اين کار، بخاطر تجمع خاطر و انس و الفت و ايمني «قريش» در کوچهاي تابستاني و زمستاني انجام گرفت و در مقابل، از آنان انتظار است که خدا را پرستش کنند.
سوره مکي است و بجهت پيوستگي مطالبش با سوره فيل، بعضيها اين دو را يک سوره حساب کردهاند.
5 آيه دارد و در سال 3 بعثت، بعد از سوره «تين» نازل شده است.
107- ماعون [ظرف غذا]
در آخرين آيه، از نمازگزاران سهلانگار و رياکار که از اطعام و سير کردن گرسنگان با ظرفهاي پر از غذا جلوگيري ميکنند نکوهش شده است و اينها همه در رديف تکذيبکنندگان دين محسوب شدهاند به اين مناسبت، اين سوره بنام سوره «دين» هم گفته شده است.
نقل شده که نزول سوره درباره ابوجهل و کفار قريش بوده است.
اين سوره بعد از تکاثر و قبل از «فيل» و در مکه در سال 2 بعثت نازل شده و 7 آيه دارد.
108- کوثر [خير فراوان]
در اينکه منظور از کوثر، نهري است در بهشت، يا حوضي در محشر، يا ذريه و فرزندان زياد، يا علماي امت، يا نبوت و قرآن، يا علم و حکمتيا ... نظريههاي گوناگوني وجود دارد.
منظور هر کدام باشد، اين خير کثير را خداوند به پيامبر اعطا کرده است (آيه 1)
اين سوره يک سطري که 3 آيه دارد و از اعجازهاي قرآن است در جواب عيبجوئيهاي مشرکين نازل شده که بخاطر نداشتن فرزند پسر، پيامبر را مقطوع النسل و «ابتر» ميگفتند.
بعد از «عصر» يا «عاديات» در مکه نازل شده است. سال اول بعثت. بعضي هم گفتهاند که در «صلح حديبيه» نازل شده است.
109- کافرون [کافرها]
در اين سوره، خداوند به پيامبر فرمان برائت از خدايان مشرکين و عقايد باطل آنها را ميدهد. چرا که ميان توحيد و شرک، هرگز سازشي نيست.
نزول اين سوره در پي آن بود که بعضي از مشرکين، از پيامبر ميخواستند که مدتي بتهاي آن را عبادت کنند تا آنها هم خداي محمد را بپرستند. سوره، مسلمانان را از سازش بر سر اصول اعتقادي و مباني بنيادي مکتب بر حذر ميدارد. بنام سوره «عبادات» هم گفته شده است.
6 آيه دارد و بعد از سوره ماعون (يا: فيل) در اوائل بعثت در مکه نازل شده است.
110- نصر [ياري]
در اين سوره، از نصر و ياري خدا و پيروزي و فتح بزرگ است که از سوي خدا فرا رسيده است و مردم فوج فوج به دين خدا ميگروند.
گفتهاند که در ايام «حجة الوداع» سال آخر عمر پيامبر در «منا» نازل شده و آخرين سورهاي است که به نحو کامل و يکجا آمده است. بعد از سوره توبه و 3 آيه دارد.
نام ديگرش «توديع» است. چرا که بعنوان آخرين سورهها، وداعي با پيامبر و پيامبر با امت محسوب ميشود و در آن اشارهاي به وفات رسول گرامي اسلام شده است.
111- تبت [شکسته باد]
ابولهب، و همسر آتش افروز و هيزمکش او از سردمداران مشرکين مخالف پيامبر بودند و آن حضرت را آزار ميدادند. در اين سوره (آيه 1) نفرين شده که شکسته باد دستان ابولهب و خودش نابود باد.
نام ديگر سوره، «مسد» است. يعني ريسماني بافته شده از ليف خرما. در مورد همسر ابولهب در آخرين آيه ميگويد که در گردن زنش در حالت عذاب ريسماني از اين نوع خواهد بود. سوره لهب هم گفته شده است.
بعد از سوره «فاتحه» و به قولي بعد از «مدثر» در اوائل بعثت در مکه نازل شده و 6 آيه دارد.
112- اخلاص [خالص کردن]
سوره «اخلاص»، يا «توحيد»، يا «قل هو الله» وحدانيت و اوصاف خداوند را بيان ميکند و بسيار فضيليت دارد معادل يک سوم قرآن است. به نام سوره «اساس» هم ياد شده است.
سوره در جواب درخواست گروهي از يهود که از پيامبر، اوصاف خداوند را پرسيده بودند، نازل شده است.
«قل هو الله» نسب نامه خدا است.
در مورد اين سوره، امير المؤمنين فرموده است که: «قل هو الله»، نسب نامه خداست.
اين سوره بعد از «ناس» در اوائل بعثت در مکه نازل شده و 4 آيه دارد.
113- فلق [صبح]
در اين سوره فرمان به پيامبر است که به خدائي که آفريدگار فلق و سپيده دم است از شر همه پديدهها و شر ظلمت فراگير و جادوگران و حسودان، پناه ببرد.بعد از سوره فيل و قبل از ناس در مکه نازل شده و 5 آيه دارد.
114- ناس [مردم]
در اين سوره هم مثل سوره قبلي، خداوند به پيامبر فرمان داده که به پروردگار مردم، فرمانرواي مردم و معبود مردم، از شر وسوسه گران از جن و انس پناه ببرد.
اين سوره و سوره فلق را، «معوذتين» هم گفتهاند. زيرا که در آغاز هر دو، مسئله تعويذ و پناه بردن به خدا از شرور حسودان و افسونگران و جادوگران مطرح شده که دشمنان از طريق جادو و افسون قصد صدمه رساندن به پيامبر را داشتند.
بعضي هم اين دو سوره را از سورههاي مدني دانستهاند که با هم نازل گشتهاند.
سوره «ناس» بعد از سوره «فلق» و قبل از «قل هو اللّه» نازل شده و 6 آيه دارد.
برگرفته از کتاب "آشنایی با سوره ها" نوشته جواد محدثی
نقش قرآن چون که بر عالم نشست نقشهاي پاپ و کاهن را شکست
فاش گويم آنچه در دل مضمر است اين کتابي نيست، چيزي ديگر است
چون که در جان رفت جان ديگر شود جان چو ديگر شد، جهان ديگر شود.
التماس دعا
