نوشته حاضر، اطلاعات مفيد و مختصري را پيرامون يکايک 114 سورهاي که در قرآن است، ارائه ميدهد. از قبيل: نامهاي سورهها، معني و مناسبت اين نامها براي سورهها، اجمالي از محتوا و مطالب سوره، تعداد آيات، شان نزول، محل نزول و سال نزول و... از اين قبيل اطلاعات.
با توجه به گسترده بودن مبحث مطالب در چند بخش در اختیار دوستان قرار خواهد گرفت.
آشنایی با سوره ها قسمت 5
71- نوح [از پيامبران بزرگ]
داستان نوح با قومش، بعنوان تجربهاي از تجارب دعوت الهي در روي زمين و موضعگيريهاي مخالفان و درگيري حق و باطل در اين سوره بيان شده است. استقامت نوح در راه دعوت، الهام بخش صبر است و هلاکت قوم نوح، هشداري براي مکذبين.
اين سوره، بعد از سوره نحل، در مکه و در سال 4 بعثت نازل شده است داراي 28 آيه ميباشد.
72- جن [موجودي نامرئي با ويژگيهائي عجيب]
خداوند، انواع گوناگون آفريده و بنده دارد. يکي هم جن است. در اين سوره، درباره گروهي از آنان و عکس العملشان در برابر شنيدن آيات قرآن، و دعوت محمد، و دستههاي مؤمن و کافر، و مسلم و قاسط از آنان صحبتشده است و مبين توحيد ربوبي است.
اين سوره، بروي انسان دري از «آن جهان» ميگشايد و او را به قلمرو بيکرانه آفرينش خدا ميکشد. تا بدانند که جز خودشان، ديگراني هم هستند که خدا شناس و عاقل و مطيع سنتهاي الهياند.
اين سوره حدودا در سال 6 بعثت نازل شده است. آن هنگام که پيامبر براي دعوت قبيله ثقيف به «طائف» رفته بود و آنها ضمن رد دعوت، پيامبر را آزار دادند و در بازگشت، خدا اين آيات را فرستاد.
و برخي هم گفتهاند که پس از وفات خديجه و ابوطالب و يکي دو سال به هجرت مانده، نازل شده است.
سوره جن 28 آيه دارد و مکي است.
73- مزمل [گليم به خود پيچيده]
آيه اول را که ميخوانيم، با اين تعبير به پيامبر خطاب شده، آن هنگام که در اول بعثت، مشرکان در «دار الندوة» دعوتش را نپذيرفتند و در فکر توطئه بر ضد او بودند. پيامبر غمگين و آزرده به خانه رفت و خوابيد.
اما سروش خدائي اينگونه نوازشش داد و او را به «برخاستن» و عبادت شبانه، و کمک گيري از نيايش و تلاوت قرآن، و مقاومت در برابر حرفها و مخالفتهايشان دعوت کرد، و از آن حضرت، در برابر برخوردهاي سرد و بي مهريهاي اهل مکه، حمايت نمود در آيه آخر، دستوري مبني بر نيايش شبانه و تلاوت قرآن به پيامبر ميدهد.
اين سوره با 20 آيه در مکه نازل شده است. (اوائل بعثت).
74- مدثر [جامه به خود پيچيده]
وقتي که در غار حرا با نزول آيه «اقرء ...» محمد(ص) به رسالت مبعوث شد، به خانه آمد و از شعلههاي «وحي» مشتعل بود. جامعه بخود پيچيده و خوابيد. اين سوره نازل شده و او را به «قيام» و «انذار» و «تکبير» فرا خواند. (آيات اول سوره).
جزو اولين سورههاست (بقول برخي: دومين سوره و بعد از «مزمل» يا «اقرء ...») و از رسالت و قيامت و مشرکين و فرشتگان و تنذير سخن ميگويد و از عواملي همچون ترک نماز و اطعام مساکين و نيز از فرو رفتن در بطالتها و تکذيب قيامت که سبب جهنمي شدن استياد ميکند. 56 آيه دارد و مکي است.
75- قيامت [برخاستن]
قيامت، نام رستاخيز عمومي و معاد است. روزي که همه از گورها بر ميخيزند و به سوي محشر و سرنوشت ابدي خويش در بهشتيا دوزخ رهسپار ميشوند. در اولين آيه به يامتسوگند ياد شده است. و به بشر، آن روز را يادآوري ميکند.
در آيات بعد، علائم به روز آن رستاخيز و نيز حالات بشر هنگام جان دادن ذکر شده و با طرح موضوع عبث نبودن خلقت، استدلال بر فلسفه معاد شده است. 40 آيه دارد و در مکه در سال 3 بعثت نازل شده است.
76- دهر [روزگار، دوران]
در آيه اول اشاره به «روزگاري» ميکند که بر «انسان» گذشته، و او چيزي نبود که ياد شود. از آن پس اشاره به خلقت انسان، و قرار گرفتن او بر سر دو راهي «شکر» و «کفران» مينمايد.
از آنچا که محور اين سوره، انسان است و عملش و اخلاصش و ايثارش و عاقبت کارش در قيامت و نعمتهاي خوب براي نيکان، نام ديگر اين سوره «انسان» است.
اين سوره به نام «هل اتي» هم مشهور است. چونکه با اين کلمه آغاز شده است.
اين سوره در مدينه نازل شده و بنا به روايات، در ستايش از علي و فاطمه(ع) است که بخاطر نذرشان، سه روز روزه گرفتند و هنگام افطار، غذاي ساده خويش را به مسکين و يتيم و اسير، ايثار کردند (آيه 8) و خود با آب افطار نمودند. در آيات بعد، از نعمتهاي خداوند براي اهل بهشت، و پاداش نيکيها در آخرت، ياد شده و فرمان صبر و مقاومت داده است.
داراي 31 آيه است و بعد از «الرحمن» نازل شده است.
77- مرسلات [فرستاده شدهها]
منظور از مرسلات (که در نخستين آيه خداوند به آنها قسم ياد کرده است) يا فرشتگاني است که پياپي براي فرود آوردن وحي الهي به پيامبران فرستاده ميشوند، يا تند بادهائي است که فرستاده ميشوند. علائمي از بروز قيامت و توصيفي از محشر بيان شده است.
تاکيد اصلي اين سوره روي قيامت است و مکررا تکذيب کنندگان بيم داده ميشوند آيه «ويل يومئذ للمکذبين» در اين سوره 10 بار تکرار شده است و صحنههائي از دنيا و آخرت و حقائق هستي در آن بيان شده است.
در سال دوم بعثت در مکه در غاري در «منا» نازل شده است (بعد از سوره همزه) و 50 آيه دارد.
78- نبا [خبر]
خبر مهم و بزرگ قيامت که مردم دربارهاش از يکديگر «سؤال» ميکنند، در آيات اول سوره بيان شده است. در بعضي روايات، اين نبا به علي(ع) تاويل شده است. (الميزان ج 20 ص 261.)
نام ديگر سوره، «عم» استيعني «از چه؟» زيرا سوره با اين کلمه آغاز ميشود و نام سومش، «تساؤل» ميباشد، يعني «از هم پرسيدن». به نام «معصرات» هم ذکر شده است (که در آيه 14 آمده).
محور اساسي اين سوره، ضرورت و حتميت قيامت، و استدلال بر آن و توصيف آن ميباشد. چون خبر از نظامي متقن و استوار ميدهد، بعنوان نمونهاي از آن، برخي از نظامهاي طبيعت در مورد شب و روز و کوه و گياه و زمين و ... را بيان ميکند و آن روز حق را که تخلف ناپذير است و مايه حسرت و ندامت کافران، به يادها ميآورد.
بعد از سوره معارج در سال دوم بعثت در مکه نازل شده و داراي 40 آيه ميباشد.
79- نازعات [آنها که از روي قوت ميکشند]
خداوند در نخستين آيه به نازعات قسم خورده است. نازعات، فرشتگاني هستند که جان مردم را ميگيرند، يا روح کافران را به شدت قبض ميکنند، يا ستارههائي هستند که از افقي غايب شده و در افق ديگر پيدا ميشوند.
در هر صورت خداوند به فرشتگان، به عنوان واسطههائي در تدبير امور جهان سوگند ياد کرده و اهميت نقش آنها را بازگو ميکند. بخشي از نبوت موسي و دعوت او از فرعون طغيان گر بسوي تزکيه و هدايت، نقل شده، آيه 15 به بعد.
و در ادامه، اين سوره هم بر اساس آخرت و قيامت و اثبات آن و حالت مردم در بهشت و دوزخ ميباشد و در اوائل بعثت در مکه نازل شده و 46 آيه دارد. نزول اين سوره بعد از سوره «نباء» است.
80- عبس [چهره در هم کشيد]
81- تکوير [در هم پيچيده شدن]
در هم پيچيده شدن خورشيد، و تمام شدن نور آن بمنزله پايان نظام اين جهان و از علائم قيامت است که در آيه اول به آن اشاره شده است. سپس درباره انکشاف اعمال انسان در آن روز مطلبي دارد.
سوره تکوير (يا: کورت) بيشتر در مورد معاد است. و در قسمتي هم حمايت و تاييدي از پيامبر نموده و اتهامات را از او دفع ميکند.
بعد از سوره «تبت»، در سال اول بعثت در مکه نازل شده و 29 آيه دارد.
82- انفطار [شکافته شدن]
اين سوره هم، در مورد قيامت و سر انجام نيکان و بدان در بهشت و دوزخ ميباشد و شکافته شدن آسمان، بمعناي در هم ريختن اين نظام قائم، باز هم پيش درآمدي بر رستاخيز و از جمله شرائط متصل به قيامت است. و از ثبت و ضبط دقيق اعمال هر انسان مطالبي دارد که توسط دو فرشته انجام ميگيرد.
اين سوره، با 19 آيه، بعد از «نازعات» در سال 3 بعثت در مکه نازل شده است.
83- مطففين [کم فروشان]
در آيه اول اين سوره، نکوهش و هشداري به کم فروشان آمده است و براي اصلاح اقتصادي در جامعه، از زشتي اين کار و بيان عقوبتهاي سخت اخروي براي آنان و براي تکذيب کنندگان و فاجران سخناني گفته شده است و ستايشي هم از ابرار و صالحان.
اين، آخرين سورهاي است که در مکه نازل شده و در واقع، در سفر هجرت پيامبر قبل از رسيدن به مدينه نازل گشته است و گوياي کمفروشي و اختلال در وزن و کيلي است که مردم مدينه گرفتارش بودند. و 36 آيه دارد. بنام سوره «تطفيف» هم نقل شده است.
84- انشقاق [دو شقه شدن و شکاف برداشتن]
باز هم از علائم ظهور قيامت، در هم ريختن و پاره شدن نظام جهان بالا بيان شده است (آيه 1) آنچنانکه در سورههاي تکوير و انفطار بيان شد.
اين سوره هم مانند سورههاي کوچک مکي، تکيهاش روي مبدء و معاد است و سير انسان را به سوي خدا و سرنوشت ابدياش در آخرت، و حساب و کتاب، بيان ميکند.
بعد از سوره انفطار در مکه نازل شده و 25 آيه دارد.
85- بروج [برجها]
در اولين آيه، به آسماني که داراي برجهاستسوگند ياد شده است. برجهاي آسمان، جايگاه و خط سير ستارگان در آسمان است. بعضي هم آن را برجهاي دوازده گانه فلکي دانستهاند. و در بعضي احاديث، دوازده برج به دوازده امام تاويل شده است.
در اين سوره هشدار و تهديدي است نسبت به کساني که مؤمنين را تنها به جرم مؤمن بودن، آزار ميدادند و اين را بعنوان آزمايشي از سختيها و مشکلات در پيش پاي مؤمنان در راه ايمان و اعتقاد ميداند.
داستان «اصحاب اخدود» که در آتش سوختند - به جرم ايمان - و نيز سپاه فرعون و ثمود، و نمونهاي از مؤمناني که در راه ايمان، بر شدائد فرعوني صبر و مقاومت کردند بيان شده است تا امت محمد (ص) هم از استقامت آنان، درس صبر بياموزند و نويد پيروزي به مسلمين داده شده است.
اين سوره را، سوره پيامبران نيز گفتهاند. بعد از سوره شمس و در اوائل بعثت در مکه نازل شده و 22 آيه دارد.
86- طارق [ستاره ظاهر شونده]
در آيه نخست، به آسمان و ستارههاي درخشان و ظاهر شونده، قسم ياد شده است.
محور سخن در اين سوره، معاد است و با بيان قدرت کامل خدا، بر تحقق آن در آينده استدلال ميکند و با بيان اصل خلقت انسان، او را در جهت تربيت معنوي و روي آوردن به فطرت توحيدي سوق ميدهد.
اين سوره در اوائل بعثت در مکه و بعد از سوره «بلد» نازل شده و داراي 17 آيه ميباشد.
87- اعلي [برتر]
در آيه اول خدا را با صفت «برتر» بيان کرده است و به تسبيح او، که آفريدگار و مدبر جهان است فرمان داده است.
در اين سوره، حيات برتر و جاودانه آخرت، و «فلاح» در سايه «تزکيه» و «ذکر» و «نماز» مطرح شده، و همه، در رابطه با توحيد الهي است.
پيامبر اين سوره را دوست داشت و در نماز جمعه و عيد فطر و قربان آن را ميخواند و ذکر سجده را از آيه اول اين سوره الهام گرفته است.
بعد از سوره تکوير و در اوائل بعثت در مکه نازل شده و داراي 19 آيه ميباشد.
88- غاشيه [فرا گيرنده]
يکي از نامهاي روز قيامت است که در آيه اول بيان شده است. فراگيرنده و احاطه کننده مردم، از نظر هراس و وحشت، از نظر محاسبه و بررسي اعمال و ...
در اين سوره، مردم از نظر شقاوت و سعادت اخروي به دو بخش تقسيم شدهاند و کيفر و پاداش هر يک، در بهشت و جهنم بيان شده است و ربوبيتخداوند يادآوري ميشود و در نهايت، بازگشت همه انسانها براي حساب، در نزد پروردگار، مطرح شده است.
بعد از سوره ذاريات در مکه نازل شده است و 26 آيه دارد.
89- فجر [سپيده دم]
در آيه اول، خداوند، به فجر قسم خورده است. به اين انفجار نور در خيمه ظلمتشب. جالب است که بدانيم سوره «فجر» بعد از سوره «ليل» نازل شده است همچنانکه در طبيعت هم سپيده دم فجر، پس از «شب»، فرا ميرسد.
اين سوره را، در روايات، سوره حسين بن علي دانستهاند و به خواندن آن توصيه کردهاند. (امام صادق«ع»: اقرؤا سورة الفجر في فرائضکم و نوافلکم فانها سورة الحسين بن علي(ع) (تفسير برهان ج 4 ص 457.))
اينهم جالب است. چرا که قيام کربلاي حسين، خود انفجاري فجري از ايمان و جهاد بود در ظلمتشب جور و شرک بني اميه. و همچنانکه با فجر و آغاز روز، حرکت و حيات مردم، شروع ميشود، با خون حسين و يارانش در عاشورا، اسلام جاني تازه گرفت و حياتي مجدد يافت. در مفهوم «فجر»، در تفاسير، مصداقهاي گوناگوني ذکر شده است.
در اين سوره، از وابستگي به دنيا که در نتيجه طغيان و کفران نعمت پديد ميآيد نکوهش شده و وعده عذاب شديد در دنيا و آخرت داده شده است و در پايان، باز هم گريزي به معاد و تاکيدي روي رجعت انسان به سوي پروردگار، آمده است.
چهلمين سورهاي است که در سال دوم يا سوم بعثت در مکه نازل شده و 30 آيه دارد.
90- بلد [شهر]
منظور، شهر مکه، زادگاه و وطن پيامبر است که در اولين آيه اين سوره، خداوند به آن، سوگند ياد کرده است.
سوره، خلقت انسان را در رنج و سختي، (بعنوان کورهاي از حوادث در جهتساخته و پرداخته شن انسان) بيان ميکند و نيز اشارهاي به اينکه بر کارهايش نظارت ميشود و بنا بر اين بايد در آزادي اسيران، اطعام گرسنگان و سفارش به صبر و رحمت بکوشد. «صبر بر طاعت» و «صبر از معصيت» و «صبر بر مصيبت» در اين سوره بطور ضمني آمده است.
بعد از سوره «ق»، در سال 3 بعثت، در مکه نازل شده است و داراي 20 آيه ميباشد.
برگرفته از کتاب "آشنایی با سوره ها" نوشته جواد محدثی
