نوشته حاضر، اطلاعات مفيد و مختصري را پيرامون يکايک 114 سورهاي که در قرآن است، ارائه ميدهد. از قبيل: نامهاي سورهها، معني و مناسبت اين نامها براي سورهها، اجمالي از محتوا و مطالب سوره، تعداد آيات، شان نزول، محل نزول و سال نزول و... از اين قبيل اطلاعات.
با توجه به گسترده بودن مبحث مطالب در چند بخش در اختیار دوستان قرار خواهد گرفت.
آشنایی با سوره ها قسمت 3
31- لقمان
سوره به نام لقمان حکيم است و در آيات 12 تا 20 موعظههاي حکيمانهاي را از لقمان به پسرش بيان کرده است، که درباره خدا و دين و برخورد انساني با مردم و ميانه روي در رفتار است.
در مجموع، اين سوره، پيام توحيد و حکمت و معرفت و معاد را بيان ميکند و فطرت بشري آدميان را مورد خطاب قرار ميدهد تا از طريق توجه به نعمتهاي الهي، به شناخت و اطاعت او گردن نهاده و به سعادت ابدي برسد.
در مکه و نزديکيهاي هجرت نازل شده است و داراي 34 آيه ميباشد.
32- سجده [سجده کردن]
در آيه 15 اين سوره، از نشانههاي بارز مؤمن، اين را ميگويد که هنگام يادآوري آيات و نشانههاي خدا، به علامت تعظيم و سپاس، به خاک افتاده و در پيشگاه او سجده کرده و خدا را ميستايد. «مضاجع» نام ديگر اين سوره است. هنگام تلاوت آيه سجده واجب است که سجده نمائيم.
هدف کلي سوره، اقامه دليلي است در مورد مبدا و معاد و زدودن شک از دلها و در رابطه با نبوت و قرآن، اشارههائي هم به مؤمنان و فاسقان دارد و از پاداش و عذاب، سخن ميگويد. و سرگذشت موسي و قوم او بعنوان يک نمونه مطرح ميشود.
اين سوره 30 آيه دارد و در مکه در اوائل بعثت پيامبر نازل شده است.
33- احزاب [حزبها و گروهها]
حزبها و قبائل مشرک عرب، براي ريشه کن کردن اسلام و نابودي مسلمين دست به دست داده و ائتلاف نمودند و مدينه را محاصره کردند و جنگ خندق پيش آمد.
واکنش رواني و عکس العمل مسلمانان در برابر اين محاصره نظامي و نقش تخريبي ستون پنجم (يهود داخل مدينه) و سر انجام کار، از مسائلي است که در خلال آيات 9 تا 27 ذکر شده و بسي آموزنده است. به همين جهت هم شروع سوره، با فرمان خدا مبني بر اطاعت نکردن از کافران و منافقان است.
در قسمتهاي بعدي رابطه پيامبر را با مؤمنين و منافقين و همچنين همسراني و نيز تذکر نکات اخلاقي و تربيتي را در بر دارد و اينکه آنها الگوي مردماند و نيک و بدشان تاثير فراوان دارد و بر خوبيها و فسادهايشان، پاداش يا عذاب دو برابر خواهد بود. از آيه 36 به بعد به ماجراي ازدواج پيامبر با زن پسر خواندهاش - زيد - اشاره شده و در آيه 40 خاتم انبياء بودن حضرت محمد(ص) بيان شده است و در اواخر سوره، عليه منافقين افشاگري ميکند. در حديثي بيان شده که در اين سوره، رسوائيهاي مردان و زنان قريش بيان شده است.
اين سوره 73 آيه دارد و در سال 6 هجري در مدينه نازل شده است.
34- سبا
نام قومي است که همزمان با سليمان ميزيستند و حاکمشان يک زن (بلقيس) بود. از آيه 15 به بعد بخشي از داستان آنان را در رابطه با سليمان بيان ميکند و نيز داستان داود را نقل مينمايد. در اين سوره آياتي هم از توحيد و رسالت و آخرت (اين سه پايه دعوت همه انبياء) آمده است. رسالت جهاني پيامبر اسلام در آيه 28 آمده، و در کل، حمايت از رسول اللّه در دعوت الهياش ميباشد.
هشتاد و سومين سورهاي است که در مکه و قبل از هجرت نازل شده و 54 آيه دارد.
35- فاطر [شکافنده، پديد آورنده]
در اولين آيه، با اين صفت، از خدا ستايش شده، خدائي که آسمانها و زمين را با شکافتن پرده عدم، بوجود آورد.
نام ديگر سوره «ملائکه» است. باز در همين آيه اول از فرشتگان بعنوان رسولاني که حامل فرمان خدا و مجري اوامر او در جهان هستند ياد شده است.
اين سوره، شامل قدرت و حکمت و نعمتهاي بزرگ آسماني و زميني خداوند، در رابطه با توحيد و ربوبيت اوست و اينکه خلقت انسان و آمد و رفتشب و روز و تسخير ماه و خورشيد و آبها و ماهيهاي درياها همه در جهتشکر انسان و حرکت او بسوي صاحب نعمت و شناختن و اطاعت اوست.
54 آيه دارد و در مکه نازل شده است. به استثناي چند آيه که مدني است.
36- يس [از حروف رمز قرآن و خطاب به پيامبر]
در اين سوره که با پيامبر سخن گفته شده، پايههاي سه گانه دين (توحيد، نبوت، معاد) مطرح شده و نيز حالت مردم را در قبول و رد دعوتها، و سر انجام مجرمين و متقين را در قيامت بيان کرده است.
و از رويش گياه در زمين مرده، روئيدن باغها و ميوهها، زوجيت عمومي در مخلوقات، شب و روز و ماه و خورشيد حرکت کشتيها در دريا و ... بعنوان «آيه» و نشانه بر خدا ياد شده است.
اين سوره «قلب قرآن» هم ناميده شده است. و همچنين به «ريحانة القرآن» هم معروف است پنجاه و نهمين سورهاي است که در مکه نازل شده است و 83 آيه دارد.
37- صافات [به صف کشيدهها]
در آيه اول، خداوند به فرشتگان به صفت کشيده شده، يا به صفوف منظم پيکار گران و مجاهدان، يا پرندگان منظم و به صف کشيده در پرواز، يا صفوف نمازگزاران، سوگند ياد کرده است. (بنا به تفسيرهاي گوناگون در کلمه صافات).
روح کلي سوره، بيان توحيد و رد عقايد مشرکين، بخصوص در زمينه خويشاوندي خدا با جن يا مخلوقات ديگر ميباشد. مسئله معاد و پاداشهاي بهشت و کيفرهاي جهنم موضوع ديگر اين سوره است. به داستان نوح و امتحان ابراهيم بوسيله فرمان ذبح اسماعيل، و همچنين داستان لوط و يونس هم اشارهاي شده است.
اين سوره که 182 آيه دارد، در اوائل بعثت در مکه نازل گشته است.
38- ص [از حروف مقطع رمز]
محور سوره، دعوت پيامبر به توحيد و اخلاص در عبوديت است. از اين رهگذر موضع موافقين و مخالفين و روياروئي جبهه حق و باطل و سر انجام دو گروه است. قيامت و مسئله خلقت انسان و امر خدا به سجود بر آدم و سر باز زدن ابليس و دشمنيهاي ابليس با بني آدم در جهت اغواء و گمراه کردن و اينکه فقط مخلصين از دام شيطان ميرهند، از مسائل ديگر اين سوره است.
اين سوره که 88 آيه دارد، حدود سالهاي 4 و 5 بعثت پيامبر در مکه نازل شده است.
39- زمر [جمع زمره: گروهها و دستهها]
از آيه 70 تا آخر سوره، بيان ميکند که در قيامت که روز کيفر و پاداش کافران و متقين است، گروه گروه، مردم به سوي سرنوشت و جايگاه ابدي خودشان (دوزخ يا بهشت) سوق داده ميشوند. نام ديگر سوره «غرف» (غرفهها) است. به اين مناسبت که در آيه 20 از غرفههاي چند طبقه متقين در بهشتياد شده است.
در اين سوره، در مورد اخلاص دين براي خدا و بيدار ساختن قلوب براي پذيرش حق، و مقايسه حال و سرنوشت مؤمنين و مشرکين در دنيا و آخرت، مطالبي بيان شده است. و در مجموع، سوره، سوره پاداشها و کيفرها و نتايج اخروي اعمال ما در دنيا است.
اين سوره مکي است و 75 آيه دارد.
40- مؤمن [ايمان آورنده]
از آيه 27 به بعد از «مؤمن آل فرعون» ياد ميکند.
مردي که در بطن نظام طاغوتي فرعون، مخفيانه به دعوت موسي گرويده بود و به نفع او در مجامع دولتي تبليغ ميکرد و از موسي در مقابل توطئههاي خائنانه فرعون و وابستگانش دفاع مينمود.
نام ديگر سوره، «غافر» است. يعني بخشنده گناه و خطاپوش در آيه 3 با اين صفت از خدا ياد شده است. نام ديگر سوره «طول» استيعني نعمت پايدار و در همين آيه از خداوند با عنوان صاحب نعمت (ذي الطول) ياد شده است.
از مطالب ديگر اين سوره، درگيري هواداران حق و باطل است، قدرت مطلقه خدا در قيامت، رمز سرنگوني قدرتهاي باطل و جبار پيشين، دعوت موسي، تقسيم بندي مردم در رابطه با اعمالشان در قيامت و ... ميباشد.
اين سوره مکي که داراي 85 آيه ميباشد، در سالهاي قبل از هجرت نازل شده است.
41- فصلت [بخش بخش و فصل فصل شده]
در آيه 2 ميگويد: «اين قرآن کتابي است که آياتش براي مردمي که علم و آگاهي دارند، بخش بخش نازل شده است.»
اين سوره به نام «مصابيح» هم ياد شده زيرا در آيه 12 از زينت کردن و آراستن آسمان توسط ستارهها که چراغهائي هستند سخن به ميان آمده است.
اين سوره را بعضي هم به نام «حم. سجده» ميشناسند.
قرآن، رسالت، خدا، آخرت، وحي، توحيد، از مسائل ديگر اين سوره ميباشد. سوره فصلت، تجلي قدرت مطلقه خداوند است، هم در دنيا و در رابطه با هلاک کردن مکذبين و ظالمين و هم در آخرت و هنگام حسابرسي اعمال بندگان.
54 آيه دارد و در اوائل بعثت در مکه نازل گشته است.
42- شوري [مشورت و همفکري و نظرخواهي]
در آيه 38 اصل اجتماعي شورا در امور اجرائي، از صفات مؤمناني به حساب آمده که اهل تقوا و نماز و انفاق و همياري هنگام ستمديدگي ميباشند.
محور اين سوره، وحي و محتواي پيامهاي آن است و حالت پذيرش يا انکار مردم نسبت به آن و برخي از نشانههاي خدا و نيز نتايج اعمال و راه مستقيم الهي بيان شده است و باز، نقبي به آخرت و سراي ابدي در آن جهان، و همچنين بيان بعضي از نعمتهاي الهي.
اين سوره مکي که 53 آيه دارد يکسال قبل از هجرت نازل شده است.
43- زخرف [زينت و زيور]
در آيه 33 تا 35 در بيان بيارزشي جلوههاي مادي و فريبنده دنيا ميخوانيم:«اگر بخاطر اين نبود که مردم امتي يکپارچه و همسان باشند، خداوند براي کافران، خانههائي با سقفهاي نقرهگون و بالاخانهها و درها و تختها و زيورها و ... قرار ميداد.»
با بيان اين معني، خداوند ارزش را به آخرت و آنچه باقي است ميدهد و نوعي جدل و بحث در مورد معتقدات بي اساس مشرکين انجام گرفته و از اتکاء آنان به انديشههاي خرافي که ميراث نياکان است انتقاد شده است تا زمينه قلبي براي ايمان، آماده گردد.
در بخشي ديگر از شيوه استخفاي فرعون و معيارهاي غلط آنان در ارزشيابي ياد شده و بعنوان نمونه از دعوت عيسي ياد شده است.
از جمله مسائل ديگر اين سوره، تصحيح اعتقادات خرافي، جدال توحيدي، آيات قيامت، فرستادن انبياء، به خصوص ابراهيم و موسي و عيسي ميباشد.
اين سوره مکي است. داراي 89 آيه بوده و حدود سالهاي 5 و 6 بعثت نازل شده است
44- دخان [دود]
در آيه 10 ميگويد: «منتظر روزي باش که آسمان دودي فرا گيرنده مردم را فراهم ميآورد و عذابي دردناک است.»
بعضي اين دود را از علائم رستاخيز و پيش درآمد قيامت دانستهاند، برخي گفتهاند در قيامت، بعنوان عذاب، دودي که چشم و گوش منافقان را پر ميکند ظاهر خواهد شد.
بعضي هم اين را تحقق يافته ميدانند و ميگويند در اثر تکذيب و روگرداني مردم از دعوت پيامبر قحطسالي و تنگدستي چنان کرد که مردم وقتي با چشمهاي ناتوان به آسمان نگاه ميکردند، آن را پر شده از دود، ميديدند. در هر صورت، سوره متضمن بيم دادن کساني است که در قرآن و دعوت حق شک دارند و آنان را نسبت به عذاب دنيا و آخرت، هشدار ميدهد.
و داستان موسي و سر انجام فرعون را نمونهاي از عذاب دنيوي، و کيفرهاي گوناگون جهنم را نمونهاي از عذاب دنيوي، و کيفرهاي گوناگون جهنم را نمونهاي از عذاب آخرت بيان ميکند، و پاداش متقين را هم بيان ميکند.
اين سوره 59 آيه دارد و در سال 4 بعثت، در مکه نازل گرديده است. توصيه شده که اين سوره در نمازهاي واجب و مستحب خوانده شود.
45- جاثيه [به زانو افتاده]
اينکه در قيامت، هر امتي به زانو در ميآيد و براي رسيدگي به حسابشان حاضر ميشوند در آيه 28 ذکر شده است. مظهري است از سلطه کامله خداوند در قيامت.
سوره با بيان مطالب توحيدي و شريعت پيامبر و لزوم توجه به آيات و نشانههاي الهي شروع شده و با بيان تهديد آميز نسبت به مستکبران اعراضگر از آيات خدا و هوا پرست و گمراه ادامه مييابد و با بيان ثبت اعمال و بازبيني آن در قيامت و کيفرهاي اخروي پايان ميگيرد.
از نامهاي ديگر سوره، «شريعت» و «دهر» است.
از سورههاي مکي است و مشتمل بر 37 آيه بوده و در سال 8 بعثت نازل شده است.
برگرفته از کتاب "آشنایی با سوره ها" نوشته جواد محدثی
