نوشته حاضر، اطلاعات مفيد و مختصري را پيرامون يکايک 114 سورهاي که در قرآن است، ارائه ميدهد. از قبيل: نامهاي سورهها، معني و مناسبت اين نامها براي سورهها، اجمالي از محتوا و مطالب سوره، تعداد آيات، شان نزول، محل نزول و سال نزول و... از اين قبيل اطلاعات.
با توجه به گسترده بودن مبحث مطالب در چند بخش در اختیار دوستان قرار خواهد گرفت.
آشنایی با سوره ها قسمت 2
15- حجر [نام سرزمين قوم ثمود]
حجر، نام سرزميني بين مدينه و شام بود که قوم ثمود آنجا ميزيستند و خداوند، حضرت «صالح» را براي هدايت مردم آن فرستاد. در آيه 80 خداوند از تکذيب اين قوم نسبت به پيامبران و سر انجام شومشان که دچار عذاب شدند ياد ميکند.
داستانهاي تنذيري و سرگذشت اقوام ديگر در رابطه با نبوت، از مطالب ديگر اين سوره است. در چند آيه هم از خلقت اوليه آدم و دشمني ابليس با انسان و برنامههاي اغواگرانهاش حثشده است.
پنجاه و چهارمين سورهاي است که قبل از هجرت، در سال چهارم بعثت در مکه نازل شده و 99 آيه دارد.
16- نحل [زنبور عسل]
زنبور عسل و خانه سازي آن در کوه و کوخ و تهيه عسل از ميوهها و گلها و شفابخش بودن عسل در آيه 68 و 69 اين سوره بيان شده و الهام خدائي به زنبور در اين تدبيرها و نقشهها ذکر شده است.
نعمتهاي فراوان زميني و آسماني خدا از قبيل دريا و کشتي، ماهيها، جواهرات دريائي، روشنائي ستارگان، باران، و چهارپايان و همچنين از مسئله وحي، بعثت، قيامت، بطلان عقايد مشرکين، کيفر اقوام و ... از ديگر موضوعات اين سوره است. بهمين جهت نام ديگرش «نعم» (نعمتها) است. در اين سوره، همچنين به بعضي از عادات و رسوم جاهلي هم اشاره و از آنها مذمتشده است.
اين سوره در مکه بعد از سوره کهف (و قسمتي هم در مدينه) نازل شده و 128 آيه دارد.
17- اسراء [حرکتشبانه]
آغاز سوره اشاره به حرکت و سير شبانه پيامبر از مکه تا مسجد الاقصي به قدرت الهي شده است. اين حرکت، مقدمه معراج بزرگ پيامبر به آسمانها بود و رمزي از حرکت صعودي انسان در مسير تکامل. نام ديگر اين سوره «سبحان» است.
سرگذشت بني اسرائيل و ضعف و قوت و پيروزي و شکست آنان، بعنوان مايه عبرتي براي مسلمانان در اين سوره بيان شده است. بهمين علت، نام ديگر اين سوره، «بني اسرائيل» است. در اين سوره چند نکته اخلاقي (اخلاق خانواده و اجتماع) هم مطرح شده است. بهانهگيريهاي مشرکين در نپذيرفتن دعوت قرآن در بخش پاياني سوره بيان گشته است.
سوره اسراء، 111 آيه دارد و در مکه در حدود سال 8 بعثت نازل شده است.
18- کهف [غار]
داستان اصحاب کهف، آن غارنشينان يکتاپرستي که از نظام شرک آلود «دقيانوس» به غار پناهنده شدند و پس از 309 سال خواب در آن غار پس از تغيير نظام و زوال دقيانوس، به شهر برگشتند. به آيات 9 تا 26 رجوع کنيد. داستان ذولقرنين و مسافرت موسي با خضر، از فرازهاي مهم ديگر اين سوره است و در هر سه داستان شگفت اين سوره، قدرت اعجازگر خدائي مشهود است. تباهي کار کافران و پاداش بزرگ صالحان در بهشت، از مطالب پاياني اين سوره است.
داراي 110 آيه است و در مکه قبل از هجرت نازل شده است. در حديث است: هر که آيه آخر اين سوره را هنگام خواب بخواند در هر ساعتي که بخواهد بيدار ميشود. و در حديثي ديگر آمده: هر کس هر شب جمعه اين سوره را بخواند مرگش شهادت خواهد بود و در قيامت، با شهدا برانگيخته خواهد شد. (تفسير برهان ج 2 ص 455.)
19- مريم [مادر حضرت عيسي]
در اين سوره داستان مريم و ولادت عيسي(ع) و يادي از انبياء ديگر و آياتي مربوط به دين و آخرت و توحيد و شرکت بيان شده است. گيرائي و جذبه اين سوره، حتي پادشاه مسيحي حبشه را هم تحت تاثير قرار داد و وقتي که جعفر بن ابيطالب قسمتي از آن را خواند. در پايان سوره، باز هم اشارهاي شده به نهايت امر متقين و مجرمين که بهشت و جهنم است.
در مکه و قبل از هجرت و بعد از سوره فاطر نازل شده و داراي 98 آيه ميباشد.
20- طه [رمزي استخطاب به پيامبر اسلام]
در اين سوره، خطاب به پيامبر اکرم، داستان شگفت موسي و برخوردش را با فرعون و جادوگران و شيوه انحرافي سامري را درحرکت ارتجاعي او در جامعه بسوي شرک و نجات قوم بني اسرائيل از چنگ نظام فرعوني را بيان کرده تا دلگرمي پيامبر و آموزش مسلمين فراهم آيد. در قسمت آخر سوره از فرمان سجده بر آدم و اغواي ابليس و هبوط و خروج آدم از بهشتياد شده است.
از سورههاي مکي است و 135 آيه دارد. و به نام سوره «حکيم» هم ياد شده است و نام ديگرش هم سوره «کليم» است.
21- انبياء [پيامبران]
در ابتداي سوره، اساس دعوت پيامبران، فرجام پيروان و مخالفان، موضعگيري خصمانه مشرکين با آئين توحيدي بيان شده و در خلال سوره، يادي از سرگذشت: ابراهيم، لوط، اسحاق، يعقوب، نوح، داود، سليمان، ايوب، اسماعيل، ادريس، يونس، زکريا و يحيي به ميان آمده است.
و نيز از قيامت و معاد، که در کنار توحيد، سر لوحه دعوت همه انبياء است، در پايان سوره ياد شده است. در واقع، اين سوره، با بيان اين معارف اتمام حجتي است براي هر دو گروه موافق و مخالف. و هشدار اينکه در محکمه قيامت، به حسابها رسيدگي خواهد شد.
شصت و دومين سورهاي است که در سال 6 بعثت در مکه فرود آمده و داراي 112 آيه ميباشد.
22- حج [قصد و آهنگ و نام يکي از عبادات اسلامي که از فروع دين است]
از آيه 26 تا 37 از ساختن کعبه و فوائد و آثار فريضه اجتماعي - سياسي - عبادي حج و اعمال اين عبادت، سخن به ميان آمده است. و قبل از آن، از هيبت و عظمت بر پا شدن قيامت، در 10 آيه سخن گفته شده است.
مبدء و معاد و جدال و جهاد با مشرکين از مطالب مهم ديگر اين سوره ميباشد. و در چند جا هم از قدرت مطلقه خدا در دنيا و آخرت ياد ميشود.
در سال 3 هجري در مدينه بعد از سوره نور نازل شده و 78 آيه دارد.
23- مؤمنون [ايمان آوردگان]
در 11 آيه اول صفات و ويژگيهاي مؤمنين را از قبيل: خشوع در نماز، اعراض از لغو، پرداخت زکات، حفظ عفت، امانت داري، بيان ميکند و سپس به خلقت انسان و نعمتهاي خدا و دعوت انبياء و معاد ميپردازد. عکس العمل اقوام در برابر دعوت نوح و موسي و عيسي و کلا انبياء الهي در اين آيات آمده است.
118 آيه دارد و از سورههاي مکي قبل از هجرت است.
24- نور
خداوند نور آسمانها و زمين و تجلي بخش هستي است.
آيه 35 و بعد از آن مطالعه شود که آيه معروف (الله نور السموات ...) است. داستان «افک» هم در آيه 11 بيان شده است.
اين سوره، از سورههاي مدني است و مشتمل بر آيات حدود الهي و نمونههاي ديگري از تشريع و قانونگذاري و حجاب و مسائل تربيتي و آداب و اخلاق معاشرت و ورود به خانهها و کنترل چشم از گناه و رعايت عفت و ترک خودآرائي و خودنمائي زنان در خارج از خانه ميباشد. پيام سوره، گردن نهادن به دين خدا و اطاعت از فرستاده اوست.
64 آيه دارد و در حدود سال 10 هجري نازل گشته است.
در حديث است که «با تلاوت اين سوره، عفتخانواده و اولاد خود را حفظ کنيد.
نيز: به زنان اين سوره را بياموزيد که داراي موعظه است.
25- فرقان [جدا کننده]
فرقان يکي از نامهاي قرآن است. به اين اعتبار که اين کتاب، جدا کننده حق از باطل و هدايت از گمراهي است. به آيه اول رجوع شود.
اين سوره کلا در تقويت روحي پيامبر در تبليغ مکتب و استقامت در روياروئي با مشرکين و عناد و لجاجت آنهاست. طرح کردن قيامت و حسرتهاي مردم در آن روز، براي بيدار کردن وجدان بشري از غفلت است. در اين سوره از نعمتهاي خورشيد، شب و روز، باد و دريا و ... ياد شده و از آيه 63 به بعد صفات متعددي براي «عباد الرحمن» آمده است. در مکه نازل شده و 77 آيه دارد.
26- شعراء [شاعران]
در 4 آيه آخر اين سوره، سخن از شاعران بيهوده گوي بي تعهد و عمل، و نيز ستايشي از شاعران مؤمن و عمل کننده و يادآوران خدا و پيروزمندان بعد از ستمديدگي، به ميان آمده است. اين، شيوهاي است براي محتوا و جهت دادن به يک نهادي که در جامعه وجود داشت و استفاده از سنگر شعر در راه تعهد و ايمان است.
اين سوره هم مانند بيشتر سورههاي مکي در رابطه با عقيده و توحيد و نبوت و معاد و بهشت و دوزخ مطالبي دارد و از سرگذشت موسي و ابراهيم و نوح و هود و صالح و لوط و شعيب ياد ميکند و در نهايت به اسلام و پيامبر اشاره دارد.
227 آيه دارد و در حدود سال 4 بعثت در مکه نازل شده است. نام ديگر سوره «جامعه» است.
27- نمل [مورچه]
در آيه 18 عبور سليمان را همراه با سپاه جن و انس و پرندگان که مسخر فرمان او بودند، از وادي مورچگان، بيان ميکند و توجه مردم را به عظمت آفرينش در مورچه معطوف ميکند. بخاطر داستان سليمان، اين سوره به نام «سليمان» هم نقل شده است.
در اين سوره هم بخاطر تدبر و عبرت از تاريخ، سرگذشت تعدادي از انبياء و موضعگيري مشرکين مکه و مشرکان سابق را در امتهاي گذشته به ياد ميآورد و فرجام کار مؤمنان و مخالفان را تصوير ميکند.
اين سوره که 93 آيه دارد، قبل از هجرت، در سال هشتم بعثت در مکه نازل شده است.
28- قصص [قصه]
در اين سوره، قصههائي از ولادت موسي تا نبوتش و مبارزهاش با فرعون و نجات بني اسرائيل از استضعاف، و نيز زراندوزي قارون و سرنوشت تلخش، بيان شده است.
اين سوره که قبل از هجرت در مکه نازل شده (حدود سال 11 بعثت) در دوره سختي و شدت و رنج مسلمانان، مقايسهاي است با شدائد بني اسرائيل در چنگ فرعون، و نويدي است براي پيروزي و وراثت زمين و امامت تاريخ و شکست طاغوتها.
داستان موسي و فرعون، در اينجا نقش سمبوليک خود را در نشاندادن مبارزه دائمي حق و باطل و پيروزي نهائي حق، بخوبي ايفا ميکند.
کلمه «قصص» در آيه 25 آمده، آنجا که دختر شعيب، پيش پدر از کمک موسي به آنها در کشيدن آب از چاه براي گوسفندان شعيب، تعريف کرده و آن قصه را بازگو ميکند. از آيه 76 به بعد از روش زراندوزي و تکبر قارون انتقاد شده و سرنوشت مذلت بار و فرو رفتن او را در زمين بيان ميکند.
اين سوره 88 آيه دارد.
29- عنکبوت
با تشبيه کردن کافران در عقايد الحادي خودشان به عنکبوت که سستترين خانهها را دارد و تار و پودش در برابر بادها درهم ميريزد، سستي بناي انديشههاي مشرکان و ماده گرايان را بازگو ميکند که حباب انديشههايشان بر روي سرابي خيالي و پوچ استوار شده است. آيه 41 اين حقيقت را گفته است.
اين سوره مکي که قبل از هجرت بعد از سوره روم نازل شده، کلا درگيري ايمان آوردندگان را با فتنه انگيزيها و کارشکنيها و اغواهاي مخالفان بيان ميکند و نمونههائي چند از زندگي ابراهيم و انبياء ديگر و فداکاريهايشان در راه خدا ميآورد و مؤمنان را بياد تکاليف و تعهدات و صبر در اين راه مياندازد. مشتمل بر 68 آيه.
30- روم [نام کشوري است]
در آغاز سوره، از پيروزي روم پس از شکستخوردنش از ايران خبر ميدهد. اين پيشگوئي و حادثه مربوط به صدر اسلام است و در واقع نويد پيروزي امت مسلمان را پس از شکست دو ابر قدرت آن روز جهان ميدهد و تقويتي است براي مسلمين آن روز که مورد آزار مشرکين مکه قرار داشتند و آيندهاي تابناک را در افق حيات بشري نشان ميدهد در چندين آيه متوالي آيات و نشانههاي الهي را با ذکر مصداق، از مخلوقات و پديدههاي زميني و آسماني بيان کرده، سپس انسانها را متوجه فطرت خدا آشناي خودشان ميکند: آيه 30 و 42 و در نهايت، باز گريزي است به مسئله مهم يعني معاد و حيات جاودان پس از مرگ. هفتاد و نهمين سورهاي است که با 60 آيه، در مکه و قبل از هجرت نازل شده است.
برگرفته از کتاب "آشنایی با سوره ها" نوشته جواد محدثی
