مجموعه نقش رستم تحت عنوان کعبه زرتشت
بْن خانه يا كعبه زرتشت
با توجه به اولويتِ مكاني دومين اثر نقش رستم ، بْن خانه يا كعبه زرتشت مي باشد كه در محوطه نقش رستم ، روبروي كوه بناي سنگي چهارگوش و پله داري است كه اصطلاحآ كعبه زرتشت ناميده مي شود كه نام محلي آن (كُرناي خانه ) يا ( نقاره خانه ) بوده و از آغاز سده 19 كه اروپاييان آن را ديده اند و به علت اينكه درونش از دود ، سياه شده بود ، آنرا بناي ويژه پرستش آتش شمرده اند و چون زرتشتيان را به اشتباه آتش پرست مي خواندند ، بنا را هم بدانها نسبت داده اند . از سوي ديگر چون شكل بنا مكعبي بوده و سنگهاي سياهي كه در زمينه سفيدِ ديوارهاي آن نشانده شده ، يادآور سنگِ سياه كعبه مسلمانان بود ، بنابراين آن را كعبه زرتشت خوانده اند كه در دوره ساساني نام بنا بْن خانك يا خانه بنيادي بوده است ، كه در سنگ نبشته كرتير موْبد موْبدانِ ايران در حدود 280 ميلادي بر ديوارهاي بنا منقور گرديده است .
این بنا در زمان هخامنشیان و به احتمال زیاد در عصر پادشاهی داریوش بزرگ ساخته شده‌است. در برابر كوه نقش رستم، در قسمتي گود، ساختمان مكعب بسيار زيبايي قرار داد كه آن را كعبه زرتشت، پيامبر ايران باستان مي نامند.اين ساختمان بسيار هنرمندانه از قطعات بزرگ سنگ، بنا شده است. مهارت و دقتي كه در برش و حجاري سنگ هاي حجيم سفيد و سياهبها كار رفته است، استادي هنرمندان و سبك معماري دوران هخامنشي را به خوبي نشان ميدهد. در بالاي ساختمان كعبه زرتشت، اتاقي در اندازه۵/۲×۵/۲ متر وجود دارد كه نظريات مختلفي توسط سياحان، مورخان و ... درباره آن ابراز شده است. برخي از مورخان ذكر كرده اند؛ كتاب اوستا كه بر دوازده هزار پوست گاو نوشته شده بود، در اين اتاق نگاهداري مي شد. گروهي ديگر بر اين باورند كه اين اتاق آرامگاه برديا، پسر كورش بود كه به وسيله برادرش كمبوجيه كشته شد. تني چند از مستشرقان بر اين عقيده اند كه آتش مقدس در اين اتاق نگاهداري مي شده است
ظاهر بنا
این بنا دارای تنها یک مدخل بالاتر از سطح زمین و بازمانده پلکانی برای دسترسی به تنها ورودی آن است. تا سال ۱۳۱۶ شمسی، یک سوم پایینی بنا در زمین دفن شده بود. تنها در این سال و با آغاز کاوشهای باستان‌شناسی بود که مشخص گردید که بنا در سه سمت خود (بجز ورودی) دارای سکو است. همچنین در درگاه ورودی جای چرخش پاشنه دری سنگین و کلفت، نشان از دربسته بودن بنا می‌دهد. این ساختمان تماماً از سنگ آهکی سفید و سیاه ساخته شده‌است. در دیوار داخل این ساختمان واژه «کعبه» حکاکی شده‌است. در کتابهای زرتشتی آمده‌است که حضر زرتشت «زاراتشترا» در این محل، نیایش میکرده‌است. اعراب، واژه کعبه را از پارسی پهلوی گرفتند. همانطور که در زمان داریوش بزرگ به کشور «عمان» امروزی «مکه» میگفتند؛ بنابراین واژه مکه نیز فارسی است.
کاربرد بنا
درباره کاربرد این بنا، نظرات گوناگونی ابراز شده‌است. متاسفانه دانشمندان تاکنون کاربرد بی شک و تردید آن را کشف نکرده‌اند. بخشی از کاربردهایی که به این بنا منسوب شده‌است،به این شرح است :
1) آرامگاه همیشگی داریوش که بعدها از این کار منصرف شده اند.
2) آرامگاه موقت (فقط تا پوسیده شدن اجساد)
3) جایگاه آتش مقدس (آتشگاه)
4) جایگاه نگهداری اوستا و کتب دینی
5) جایگاه پرچم‌های شاهی
6) تقویم آفتابی که شرح مفصل آن در ادامه آمده است.
پيشرفته‌ترين، دقيق‌ترين، و بهترين بناي گاهشماري آفتابي جهان
در محاسبه روز نوروز در کتب زرتشتي نوشته شده است که زرتشت در اين رصدخانه، محل شروع نوروز را محاسبه کرد. نوروز در روز اول فروردين از محلي شروع مي‌شود که اولين اشعه آفتاب در آنجا بتابد. بر اساس برآورد گاهنامه زرتشت، هر 700 سال يک‌بار نوروز از ايران شروع مي‌شود.
آخرين‌باري که نوروز از ايران شروع شد، 300 سال پيش بود. در سال 1387، نوروز از پاريس و بروکسل و در سال 1388 ار تورنتو و نيويورک شروع شد. سال آينده هم نوروز از محلي بين آلاسکا و هاوايي شروع خواهد شد. از زمان حمله اعراب به ايران تا به امروز، يعني قرن بيست و يكم ميلادي، كاربرد و تعريف اين بنا كشف نشده بود. خوشبختانه پژوهشگر ايراني «رضا مرادي غياث‌آبادي» كه تحقيقات فراواني در زمينه ايران باستان داشته است، نتيجه كشف خود را در كتابي به نام «نظام گاهشماري در چارطاقي‌هاي ايران» توسط انتشارات «نويد شيراز» به چاپ رسانده و راز اين بنا را منتشر كرده است.
تا امروز حدث مي‌زدند كاربرد اين بنا، محل نگهداري كتاب اوستا و اسناد حكومتي يا محل گنجينه دربار و يا آتشكده معبد بوده است. اما غياث‌آبادي با تحقيقات خود ثابت كرد اين بنا با مقايسه با تمامي بناهاي گاهشماري (تقويم) آفتابي در سرتاسر جهان، پيشرفته‌ترين، دقيق‌ترين، و بهترين بناي گاهشماري آفتابي جهان است. اين در حالي است كه تا قبل از اين بنا هم «چارطاقي‌ها» در نقاط مختلف ايران احداث شده بودند و همين وظيفه را با شيوه‌اي بسيار ساده اما دقيق و حرفه‌اي بر عهده داشتند. تمامي بناهاي گاهشماري آفتابي در جهان فقط مي‌توانند روزهاي خاصي از سال (مانند روزهاي سرفصل) را مشخص كنند و حتي با سال خورشيدي هم تنظيم نيستند. اما اين بنا با دقت و علمي كه در ساخت آن اجرا شده، قادر است بسياري از جزئيات روزهاي مختلف سال و ماه‌ها را مشخص كند. زرتشتيان با استفاده از اين بنا مي‌توانستند بسياري از مناسبت‌ها و جشن‌هاي سال را روز به روز دنبال كنند و از زمان دقيق آنها آگاه شوند.
بسياري از بناهاي چارطاقي در سطح كشور (به تصور آتشكده) يا به طور كامل تخريب شده و يا تغيير كاربري داده شده است. ولي خوشبختانه تعدادي هم مانند چارطاقي «نياسر» و چارطاقي «تفرش»، سالم مانده و براي ما و نسل‌هاي بعدي باقي مانده‌اند. متأسفانه بناي «كعبه زرتشت» با آن كه تقريباً سالم باقي مانده است به ثبت ميراث جهاني سازمان ملل نرسيده است! حتي سازمان ميراث فرهنگي هم اين بنا را همراه بناهاي عجايب هفتگانه جديد (كه برج ايفل هم يكي از كانديداها بود) پيشنهاد نداد! حتي با كشف راز اين بنا هم هيچ‌گونه انعكاس و جنجالي به پا نشد!
اين بنا، يك گاهشمار تمام سنگي ثابت در جهان است كه بايد سازندگان آن از بسياري از نكات علميِ جغرافيايي، نجومي، سال كبيسه، انحراف كره زمين نسبت به مدار خورشيد، تفاوت قطب مغناطيسي با قطب جغرافيايي، مسير گردش زمين به دور خورشيد و... را در 2500 تا 3000 سال پيش، در دوران حكومت هخامنشيان آگاهي مي‌بودند. حال آنكه خيلي از آنها را مانند كروي بودن كره زمين و گردش زمين به دور خورشيد را در چهارصد سال اخير در اروپا كشف كردند و به نام خودشان ثبت كردند!
در انتها هم قدیمترین عکس های هوایی موجود از این مجموعه رو که بیشتر مورد توجه باستان شناسان و دانجیان معماری هست رو براتون گذاشتم.
