بانک مقالات علوم ارتباطات اجتماعي

رسانه ملي نقش به سزايي در مديريت بحران هاي طبيعي دارد؛ چنان که مديريت موثر اين بحران ها بويژه پس از وقوع، بدون نقش آفريني رسانه ملي غيرممکن به نظر مي رسد. مقاله حاضر درصدد تبيين اين مساله است که نقش و کارکرد رسانه ملي در مديريت بحران هاي پنهان اجتماعي به مراتب حياتي تر است؛ به اين منظور، يکي از اين بحران هاي پنهان، يعني تهديد انسجام ملي مد نظر قرار مي گيرد و کارکردها و کژکارکردهاي رسانه ملي در اين باره تحليل مي شود.
در اين مقاله، ضمن بررسي راهبرد هاي پيش بيني بحران هاي اجتماعي و راهبرد هاي پيشگيري از اين بحران ها به مديريت بحران هاي اجتماعي پرداخته مي شود؛ ضمن اينکه نحوه مديريت موثر بحران قوميت ها از طريق رسانه ملي، با هدف تقويت و تحکيم اتحاد و انسجام ملي مورد بررسي قرار مي گيرد.

 نسخه قابل چاپ

رسانه ها مي توانند با بهره جستن از نمادها و واژه ها، به پديده ها و حوادث و رفتارها و کردارها، محتوا و معناي خاص خود را اعطا کنند و از رهگذر انتقال اين معني و محتوا، بر فرد مصرف کننده تاثيري ژرف بگذارند و او را از گزند بحران هاي هويتي، فرهنگي، معرفتي، ارزشي، سياسي و اجتماعي برهانند يا در معرض و مسير چنين بحراني هايي قرار دهند. به بيان ديگر، رسانه ها مي توانند بازي بالقوه پايان ناپذيري از نشانه ها را پايه گذاري کنند که نظم جامعه و احساس آرامش و ثبات رواني، شخصيتي و هويتي افراد را تقويت يا تضعيف کند.
در نوشتار حاضر، دوگانگي چهره و نقش رسانه ها (در جهان اطلاعاتي ـ ارتباطاتي امروز و نيز، در جامعه متحول امروز ايراني و در عرصه بحران هويت)، مورد تامل و تعمق بيشتر قرار گرفته است و با پيشنهاد رهيافت ها و راهبردهايي، اين امکان ملي و فراملي بي بديل (رسانه) در مسير تدبير بحران هاي متوالي و وضعي خود (در عرصه ها و ساحت هاي گوناگون) قرار گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

در مقاله حاضر پس از بيان مقدمه اي درباره وضعيت بحراني و شاخص هاي آن به نقش و وظايف رسانه هاي ارتباط جمعي در مديريت هر چه بهتر بحران ها در سه مرحله؛ پيش از وقوع، هنگام وقوع و پس از وقوع بحران، پرداخته شده است . از آنجا که محور اصلي اين مقاله، اصول اخلاق حرفه اي رسانه هاي ارتباط جمعي در وضعيت بحراني است، ابتدا با ارايه تعاريف گوناگون از اخلاق و اصول اخلاقي، هدف و ضرورت تدوين اصول اخلاق حرفه اي، بيان و در ادامه به اخلاق رسانه اي و مفاد مهم اصول بين المللي اخلاق حرفه اي خبرنگاران و روزنامه نگاران، اشاره شده است. با توجه به هم سنخ بودن حرفه خبرنگاري و روزنامه نگاري، اصول اخلاق حرفه اي آنها و نکات ويژه در هنگام فاجعه (در داخل منطقه بحران زده و خارج از آن) به ساير رسانه ها، ازجمله راديو قابل تعميم است. در اين مقاله به دليل نقش ويژه راديو در مديريت بحران هاي طبيعي، از جمله زلزله، راديو به عنوان رسانه برتر مديريت بحران، معرفي شده است.

 نسخه قابل چاپ

يکي از مهم ترين ابعاد هر بحران، تاثيرهاي رواني آن بر افراد بحران زده است. بررسي ها نشان مي دهد مردم در هنگام بحران، احساسات متفاوتي مانند ترس، اضطراب، هراس، نوميدي، از دست دادن تمرکز و کنترل و ... را تجربه مي کنند. اين مسايل موجب مي شود افراد درگير بحران، با مسايل و مشکلات مختلفي مواجه شوند که ناديده گرفتن آنها، موجب گسترش ابعاد بحران و ناکارآمدي اقدامات انجام شده براي مديريت و کنترل آن را درپي خواهد داشت.
مقاله حاضر ضمن واکاوي عوارض روان شناختي بحران ها، به تبيين نقش رسانه در کاهش اين نوع عوارض پرداخته است. همچنين در اين مقاله محورهايي مانند اصول و مباني ارتباطات بحران، ويژگي هاي مهم پيام اثربخش در شرايط بحراني، عوامل موثر بر افزايش اعتماد مردم بحران زده نسبت به پيام هاي رسانه اي و ... مورد بررسي قرار گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

هنگامي که برج هاي دوقلوي تجارت جهاني، در برابر ديدگان هزاران هزار بيننده تلويزيوني، فرو ريخت، کمتر کسي در اهميت اين واقعه ترديد کرد. نزديک به يک سال بعد، بودريار در مقاله اي در کتاب مشهور خود «شبح تروريسم» (2002)، نوشت آنچه دريازدهم سپتامبر 2001 در نيويورک رخ داد، نمونه اي از يک «رخداد ناب» بود.

 نسخه قابل چاپ

عصر حاضر که دوران انفجار اطلاعات و شکوفايي دانش و گسترش رسانه هاي جمعي نام گرفته، آبستن حوادث و اتفاقات بي شمار است. گسترش فناوري، تاثير ارتباطات و به کارگيري انواع سيستم هاي هوشمند، فضايي بحراني را بر شرايط زيست محيطي جامعه جهاني حاکم ساخته است. رسانه ها با نقش و مسوليت خطيري که بر عهده دارند، موظفند هر لحظه، افکار عمومي جهان را از شرايط حاکم بر دنياي پيرامون و اثرات بحران هاي اجتماعي ناخواسته آگاه کنند. در مقاله حاضر سعي شده است ضمن مروري بر ادبيات بحران و رسانه و استفاده از نظريه هاي علوم ارتباطات و اظهارنظر دانشمندان مربوط، آثار مخرب بحران بر ساير بخش هاي کشور مورد بررسي قرار گيرد و با ارايه مدل مفهومي و ارزيابي يک پرسشنامه، براي پيشگيري و مقابله با بحران، راهکارهايي مناسب ارايه شود. همچنين با پرداختن به علل و چرايي وجود بحران، لزوم آمادگي برخورد با شرايط بحراني مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد و راهکارهاي مناسب در اين زمينه ارايه شود.

 نسخه قابل چاپ

بحران ها با وجود گونه هاي مختلف، از برخي ويژگي هاي مشترک مانند زمان کوتاه براي تصميم گيري و فشار بسيار در زمان اندک برخوردارند.
فرايند تصميم گيري فرايندي است که طي آن، براي حل يک يا چند مساله مشخص، گزينه هايي طرح و مطلوب ترين آنها با ارزيابي هاي گوناگون انتخاب مي شود. تصميم گيري در شرايط بحراني از حساسيت و احتمال خطر بالاتري نسبت به شرايط عادي برخوردار است. شرايط خاص بحراني گاه به خودداري از تصميم گيري منجر مي شود و اين در صورتي که به عمد و آگاهانه باشد، خود يک تصميم شمرده مي شود.
 در يک نظام بحران زده، رسانه ها مي توانند در فرايند تصميم گيري نقش هاي مثبت يا منفي را به صورت مستقيم و غيرمستقيم بر عهده بگيرند. از سوي ديگر، رسانه ها در موارد لازم مي توانند با شفاف کردن وقايع و شرايط بحراني از سوء استفاده دولت يا گروه ها و اشخاص با نفوذ جلوگيري کنند. همچنين مي توانند با افراط و تفريط در اطلاع رساني و تحت تاثير قرار دادن اشخاص يا گروه هاي خاص، تصميم گيران را تحت فشار قرار دهند، به نحوي که اوضاع را بحراني سازند يا خود را در شرايط بحران تصور کنند يا امکان اتخاذ تصميم مناسب را از دست بدهند.

 نسخه قابل چاپ

بحران نوعي جنگ صامت است که بيش از آنکه به سخت افزارهاي جامعه ضربه وارد کند، نظام نرم افزاري يا به عبارتي، قدرت تصميم گيري و عملکرد جامعه را در سطوح مختلف مختل مي سازد. فرايند بحران بر مبناي تحليل معنا شناسي اين واژه، با مرحله آشوب آغاز مي شود و با رسيدن به مراحل موقعيت سخت، نقطه خطر و سرانجام، از دست رفتن قدرت تصميم گيري، پايان مي يابد. بنابراين، بحران از هيچ آغاز نمي شود و ريشه در نبود تعادل در نظام هاي جامعه اعم از حکومتي يا غيرحکومتي دارد. مهم ترين پيامد اين وضعيت نيز نبود قطعيت و امکان تصميم گيري است که موجب شکل گيري حوادث مختلف و رويارويي جامعه با مشکلات جدي مي شود.
رسانه ها در اين زمينه و در بستر فرهنگ هاي مختلف مي توانند نقش دوگانه مديريت و کنترل يا تصعيد و گسترش بحران را با بهره گيري از شيوه هاي مختلف برجسته سازي، اقناع، کاشت و آموزش عهده دار شوند.

 نسخه قابل چاپ

پيچيده شدن جوامع انساني آثار متعددي در پي داشته است که از آن جمله مي توان به افزايش احتمال وقوع بحران هاي مختلف اشاره کرد. همين امر موجب شده است پرسش از الگوي مطلوب مديريت بحران به دغدغه اي جدي براي تمام نظام هاي سياسي تبديل شود. بر اين اساس، پژوهش در باب نقش عوامل مختلف در بحران، موضوعيت مي يابد و به طور مسلم «رسانه» يکي از مهم ترين اين عوامل است.
در اين مقاله، نويسنده با عطف توجه به ماهيت رسانه هاي نوين که امکان انحصار آنها را در شان ابزاري متعارف منتفي مي سازد، به بررسي جايگاه «رسانه» در مقام مديريت بحران پرداخته است. براي اين منظور، نظريه اي سه وجهي و جامع مبتني بر «رسانه ـ بحران ـ سرمايه اجتماعي» طراحي و عرضه و بر مبناي آن الگويي عملياتي طراحي شده است که سير تکوين، تحول و فعاليت بحران را شامل مي شود. در پايان نيز شش گزاره راهبردي که بايسته هاي فعاليت رسانه اي را در مقام مديريت بحران ها دربر مي گيرد، ارايه شده است.

 نسخه قابل چاپ

در مقاله حاضر، بحران، انواع و نحوه شکل گيري آن از سوي ارباب رسانه که موجب شکل گيري نوعي استبداد اطلاعاتي، از طريق گزينش اطلاعات و اخبار و انحصار آن شده است، مورد بررسي قرار گرفته و فرايند بحران زايي و برهم زدن صلح و امنيت بين المللي به بحث گذاشته شده است. جنگ هاي نوين رسانه اي با استفاده از ترکيب رسانه ها و ادوات جنگي پيشرفته، ابتدا با عمليات جنگ رواني آغاز مي شوند و در حين جنگ نظامي و پس از آن به شکل گسترده و زيرکانه ادامه پيدا مي کنند. ظهور رسانه هاي پيشرفته با بهره گيري از دانش نحوه تاثيرگذاري، سبب افزايش نقش رسانه در ايجاد، کاهش يا گسترش بحران ها شده است، به گونه اي که اين تاثيرگذاري، ماهيتي بسيار متفاوت از گذشته پيدا کرده است. از اين رو بسياري بر اين باورند که رسانه ها در بيشتر موارد، به جاي کاهش بحران ها و حفظ صلح و امنيت جهاني در خدمت بحران و جنگ هستند.
اين موضوع، نياز به تعيين مرزهايي جديد براي نقش رسانه در بحران سازي يا بحران زدايي و حفظ صلح و امنيت بين المللي را روز به روز بيشتر نشان مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

امروزه ديپلماسي و سياست خارجي کشورها به عنوان يک عامل تعيين کننده در نظام بين الملل تحت تاثير تحولات شگرف در عرصه ارتباطات قرار گرفته است؛ چنان که «ديپلماسي رسانه اي» به عنوان يکي از شاخه هاي اصلي فعاليت هاي دستگاه ديپلماسي و سياست خارجي بخش قابل توجهي از ديپلماسي عمومي کشورهاي بويژه قدرتمند جهاني را به خود اختصاص داده است.
در مقاله حاضر پس از بيان پيشينه ديپلماسي رسانه اي و کارکردهاي آن به بررسي مصاديق ديپلماسي رسانه اي در بعد نرم افزاري، جنگ نرم و جنگ رسانه اي غرب عليه ايران و همچنين اهداف راهبردي جنگ رواني امريکا عليه جمهوري اسلامي ايران پرداخته شده است.

 نسخه قابل چاپ

در مقاله حاضر پس از بررسي دقيق نظريه تافلر در زمينه مديريت بحران و رسانه به روش استقرايي، مطالبي استخراج و با توجه به ارکان اساسي نظريه ها (توصيف، تبيين و تجويز)، سامان داده شده است. از نکات بديع نظريه تافلر مي توان به رسانه هاي سنتي، مدرن و پسامدرن، توجه به گستره تاريخ و تمدن بشري و همچنين بحران زايي گفتمان موج سومي رايانه مدار در ابعاد مختلف (ملي، فراملي و فروملي) و در موضوع هاي گوناگون، اشاره کرد.
نتايج اين بررسي نشان مي دهد کشورهاي در حال توسعه (ازجمله ايران) نبايد در مديريت بحران هاي داخلي و خارجي از نقش عمده رسانه هاي موج سومي غافل باشند، بلکه بايد بکوشند بسترهاي سخت افزاري و نرم افزاري لازم را فراهم آورند.

 نسخه قابل چاپ

هرگونه چالشي که در برهه اي خاص متوجه جامعه اي شود، در اصطلاح درقالب بحران جاي مي گيرد. مديريت موقعيت بحران، دست کم در پنجاه سال اخير، به عنوان راهبردي کاربردي و کلاسيک براي خاموش کردن انتقاد در رسانه ها کاربرد داشته است و انتظار مي رود رسانه نيز آن را بپذيرد و با آن همگام شود. البته نمي توان ادعا کرد تمام بحران ها رسانه اي هستند، اما بسياري از آنها از طريق رسانه ها ايجاد مي شوند.
به طور کلي کارکرد امنيتي رسانه ها در جامعه کنوني، اهميت غيرقابل انکار يافته و شرايط خاص ملي، منطقه اي و جهاني و پيچيدگي اوضاع سياسي، بر اهميت اين کارکرد افزوده است. رسانه ها، به دليل وابستگي هاي ايدئولوژيک و حزبي خود از زواياي فکري مختلفي به تحولات جامعه مي نگرند و در انعکاس و برجسته سازي اين تحولات و رويدادها، به شيوه هاي مختلف عمل مي کنند. در اين مقاله، به تهديدهاي رسانه اي (البته با تاکيد بر رسانه هاي غرب) و بحران هاي حاصل از آن و نحوه مديريت اين بحران ها پرداخته شده است.

 نسخه قابل چاپ

اگر بخواهيم مقوله ارتباطات را، نه از منظر جامعه شناختي بلکه از نگاهي فلسفي ارزيابي کنيم، بي گمان جايگاهي بي بديل را براي اين مقوله در نظر خواهيم گرفت. از ارسطو که انسان را مدني بالطبع مي دانست تا هايدگر که ارتباط با ديگران را جزء مقوم ماهيت هر انسان تصور مي کرد، گرچه راه درازي است، اما هردوي اين ديدگاه ها، بر يک نکته توافق دارند و آن اينکه ارتباط با ديگران، جزئي اساسي از سرشت انسان و مفهوم انسانيت است و بخش مهمي از هويت او را، همين ارتباطات مي سازد. شايد از اين منظر بتوان اذعان کرد که گرچه علم ارتباطات انساني، متولي دانشگاهي و رسمي شناخت و طبقه بندي انواع و اشکال ارتباطات انساني است، ولي هرگونه تغيير بنيادين در شکل گيري ارتباطات ميان افراد در درجه نخست و کنشگران اجتماعي در مرتبه بعد، بر تمام حوزه هاي مختلف معرفت بشري تاثير مي گذارد و از آن مهم تر، شکل کنش انسان و تکنيک هاي رفتار او را نيز تغيير مي دهد. به يک معنا، حوزه ارتباطات ازجمله حوزه هايي است که زيربناي تصورات و انگاره هاي نخستين حوزه هاي معرفتي ديگر را مي سازد و به همين دليل، يافته هاي اين معرفت و تغييرات رخ داده در اين حوزه معرفتي، مي تواند سرچشمه تغييراتي فراگير در معرفت بشري باشد. سيمون مور و مايک سيمور در کتاب اخير خود «فناوري جهاني و بحران شرکتي»، تلاش کرده اند تاثيرات آنچه را که خود فناوري هاي نوين ارتباطي مي خوانند، بر فرايند مديريت بحران هايي که گريبان گير واحدهاي کسب و کار مي شود، بررسي کنند. اين کتاب توانسته است در اين فرصت کوتاه، به خوبي جاي خود را در ادبيات مبحث «مديريت بحران» باز کند و پرتوهاي جديدي بر بحث ارتباطات بحران بيفکند. در اين نوشتار ابتدا به معرفي اجمالي اثر پرداخته شده و سپس با نگاهي انتقادي، وزن و اعتبار آنچه در کتاب آمده، سنجيده شده است.

 نسخه قابل چاپ

بحران ها جزء جدايي ناپذير زندگي اجتماعي به شمار مي روند و روزبه روز بر تعداد و تنوع آنها افزوده مي شود. از سوي ديگر، رسانه هاي جمعي نيز در چند دهه اخير از چنان رشد و تأثيري در جوامع برخوردار شده اند که به بخش جدايي ناپذيري از زندگي بشر مبدل گرديده اند. رسانه ها در عين حال، به دليل کارکردهاي متعدد، به صورت جزئي از انواع بحران ها درآمده اند چنان که بحراني را نمي توان بدون حضور رسانه هاي جمعي در آن تصور کرد. شيوه عملکرد رسانه ها در بحران ها، به نحوه مديريت و راهبري آنها برمي گردد. به عبارت ديگر، اين مديريت رسانه هاست که با اتخاذ راهبرد مشخص در قبال بحران، عملکرد رسانه را در قبال آن رقم مي زند. مقاله حاضر، بر آن است که با تشريح انواع راهبرد هاي رسانه اي به تبيين نقش رسانه هاي فوق فعال در تبديل بحران به فرصت بپردازد و راهکارهايي براي سياستگذاران و مديران رسانه ملي در جهت ايجاد رسانه اي با ويژگي هاي ياد شده ارايه دهد.

 نسخه قابل چاپ