بانک مقالات علوم ارتباطات اجتماعي

پژوهش حاضر، به بررسي نقش رسانه ها (تلويزيون، رايانه، کتاب ها و مجلات غيردرسي و ماهواره) در رشد هويت ملي نوجوانان پرداخته است. به اين منظور، 440 نفر از نوجوانان مدارس راهنمايي و دبيرستان شهر تهران، به روش نمونه گيري خوشه اي چندمرحله اي به عنوان نمونه تحقيق انتخاب شدند. براي سنجش هويت ملي، شناخت علايم و نمادهاي ملي، ميزان استفاده از رسانه ها و ويژگي هاي فردي و خانوادگي، پرسشنامه اي محقق ساخته به کار گرفته شد و داده هاي پژوهش با استفاده از روش هاي آماري آزمون t، همبستگي اسپيرمن، تحليل عاملي اکتشافي و رگرسيون چند متغيره مورد پردازش قرار گرفت. نتايج نشان داد ميزان استفاده از راديو-تلويزيون و رايانه، رشد هويت ملي و شناخت علايم و نمادهاي ملي را پيش بيني مي کند. استفاده از کتاب ها و مجلات غيردرسي و پايگاه اجتماعي-اقتصادي، نيز پيش بيني کننده ميزان شناخت علايم و نمادهاي ملي هستند.

 نسخه قابل چاپ

پژوهش حاضر، به دنبال بررسي تاثير استفاده از رسانه هاي گروهي و شبکه هاي ارتباط جمعي بر هويت ملي بوده است. به منظور بررسي اين رابطه، از نظرات آندرسون، رايزمن، گيدنز و انگلهارت استفاده شده است. اين پژوهش به صورت پيمايشي و با استفاده از توزيع پرسشنامه در ميان دانشجويان دانشگاه اصفهان، در سال تحصيلي 88-1387 انجام شده است. نمونه گيري در مرحله اول، با روش طبقه بندي شده و در مرحله دوم، به صورت سهميه اي انجام گرفته و حجم نمونه 490 نفر بوده است. آزمون فرضيه ها نشان مي دهد بين استفاده از رسانه هاي جمعي و هويت ملي، رابطه وجود دارد. به اين ترتيب که افراد استفاده کننده از رسانه هاي داخلي، در سازه هويت ملي نمره بالايي دريافت کرده اند و بر عکس، نمره افراد استفاده کننده از رسانه هاي خارجي در اين سازه، نمره پاييني بوده است. اين يافته، نشان دهنده تغيير نگرش ها به سمت الگوها و گرايش هاي جديد است. همچنين براي بررسي فرضيه ها از تحليل رگرسيون استفاده شده است. يافته هاي تجربي نشان مي دهد که از ميان متغيرهاي اثرگذار بر هويت ملي، به ترتيب، جنس، ميزان استفاده از رسانه هاي خارجي، ميزان استفاده از رسانه هاي داخلي، سن و وضعيت تاهل در تعيين گرايش هويت ملي، از سهم بيشتري برخوردار بوده اند.

 نسخه قابل چاپ

مقاله پيش رو، حاصل پيمايشي است که به منظور بررسي تاثير رسانه هاي صوتي و تصويري بر بزهکاري نوجوانان، در سال 1386، با نمونه اي متشکل از 170 نوجوان بزهکار (با تشخيص دادگاه) و 260 نوجوان غير بزهکار که از نظر مذهب، گروه سني (18-13 سال) و جنسيت مشابه بودند، انجام شده است.
يافته ها نشان مي دهد، استفاده بيش از 5 ساعت از تلويزيون، در گروه نوجوانان غير بزهکار، 21.5 درصد و در گروه نوجوانان بزهکار، 33 درصد است (P<0.01)، همچنين استفاده از اينترنت در گروه نوجوانان غير بزهکار 39.6 درصد و در گروه نوجوانان بزهکار 67.6 درصد است (P<0.01). برخي از نتايج پژوهش حاکي از آن است که بين ميزان استفاده نوجوانان بزهکار و غير بزهکار از ماهواره، تفاوت معناداري وجود ندارد اما نوجوانان بزهکار به طور معناداري کمتر از نوجوانان غير بزهکار از اينترنت و به طور معناداري بيشتر از آنان از تلويزيون استفاده مي کنند. به نظر مي رسد، بين استفاده طولاني مدت از تلويزيون، استفاده نکردن از اينترنت و استفاده زياد و هر روزه از فيلم ها و لوح هاي فشرده ويديويي، با احتمال بروز بزهکاري در نوجوانان رابطه وجود دارد.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله به چهار مدل از اثرات رسانه ها، يعني اثرات مستقيم، شرطي، انباشتي و شناختي و متغيرهاي مهم در هر مدل پرداخته شده است. اين مدل ها، چهار فرايند مختلف از اثرات رسانه ها را که از پژوهش هاي مختلف به دست آمده اند، نشان مي دهند. تفاوت مدل ها در اين است که هر يک، بر جنبه خاصي از محتواي رسانه ها يا مخاطبان به عنوان دريافت کنندگان اثرات رسانه ها، تاکيد دارند. اين چهار مدل براي متمرکز کردن تبيين ها طراحي شده اند. از آنجا که هر مدل، تنها بر بخشي از دلايل تاثير رسانه ها تاکيد دارد هيچ کدام از آنها به تنهايي نمي تواند تبيين کاملي از اثرات رسانه ها ارايه دهد. با اين حال، اهميت و ارزشمندي اين مدل ها به اين دليل است که مي توان به کمک آنها، فرايندهاي اثرات رسانه ها را به طور مستقيم مطالعه کرد. در پايان پيشنهادهايي براي مديران، برنامه ريزان و برنامه سازان رسانه ها، بويژه رسانه راديو و تلويزيون ارايه شده است.

 نسخه قابل چاپ

در پژوهش حاضر که به بررسي موضوع هويت فرهنگي در محتواي روايي مجموعه هاي تلويزيوني ايراني پرداخته است، هويت، به سطوح و انواع فردي و جمعي و هويت جمعي، خود به هويت هاي قومي، ملي، ديني و مدرن تقسيم مي شود. از آنجا که هويت فرهنگي، در اصل برساخته اي از تعامل و پيوند بين مولفه هاي گفته شده در ساختار اجتماعي است، کليه مفاهيم ياد شده را دربر مي گيرد. اين مفهوم در قالب نظريه کاشت گربنر، به عنوان الگويي معنايي مطرح است که از طريق مجموعه هاي نمايشي تلويزيون، بازنمايي و به مخاطبان القا مي شود.
براي بررسي موضوع پژوهش، مجموعه تلويزيوني «خط شکن» به روش هدف مند انتخاب شده است. از کل 22 قسمت اين مجموعه، 14 قسمت و 16 صحنه (به عنوان کوچک ترين واحد تحليل) به روش تحليل نشانه شناختي، مورد بررسي قرار گرفته است. نشانه ها و رمزهاي موجود در قسمت ها و صحنه هاي انتخاب شده که داراي مضامين هويت فرهنگي هستند، بر اساس روش تحليل جان فيسک، در سه سطح رمزگان واقعيت، بازنمايي و ايدئولوژي، تحليل و ارزيابي شده اند.
يافته هاي پژوهش نشان مي دهد در اين مجموعه تلويزيوني هويت ديني، به عنوان هويت فرهنگي پايه و برتر بازنمايي شده است. در مقابل، هويت ملي و مدرن نيز به عنوان سطوحي از هويت فرهنگي با بار ارزشي پايين به نمايش درآمده است.

 نسخه قابل چاپ

الف) گشايش
کتاب «رسانه هاي عرب و نوسازي سياسي: اجتماع، مشروعيت و زندگي عمومي» به قلم گروهي از استادان رسانه و ارتباطات، ويراسته نائومي سکر، در سال 2007  انتشار يافت. اين کتاب از 10 مقاله تشکيل شده و در 207 صفحه به چاپ رسيده است. هر مقاله به يک نويسنده و به موضوعي که اغلب، به صورت تحقيق پيمايشي و ميداني بوده، اختصاص دارد، اما در مجموع همه مقالات انسجام و پيوند موضوعي خود را حفظ کرده اند.

 نسخه قابل چاپ

انتخابات و مشارکت سياسي، از نمادهاي مشترک بين نظام سياسي جمهوري اسلامي ايران و ساير كشورهاي برخوردار از نظام دموکراتيک است. در تبيين چگونگي مشاركت شهروندان، ترجيحات راي دهي و كيفيت تصميم گيري در گزينش و راي دادن به نامزدهاي انتخاباتي، سه الگو و رويكرد نظري؛ جامعه شناسي سياسي، اقتصاد سياسي و روان شناسي سياسي وجود دارد.
مقاله حاضر، ضمن تحليل و ارزيابي اين سه دسته نظريه، در پاسخ به اين پرسش كه در جمهوري اسلامي، رفتار انتخاباتي شهروندان، با كدام يک از الگوها و بنيان هاي نظري جامعه شناسي، اقتصاد سياسي و روان شناسي سياسي قابل تبيين است، بر اين فرضيه تاكيد دارد كه رفتار انتخاباتي و راي دهي، پديده اي زمان پرورده، زمينه پرورده و مكان پرورده است و از اين رو نمي توان به فرا نظريه اي جهان شمول دست يافت كه چرايي و چگونگي و محتواي راي دهي شهروندان را در همه كشورهاي جهان و حتي در همه حوزه هاي انتخابيه درون يک واحد جغرافيايي، بر اساس آن مورد تحليل و ارزيابي قرار داد. به عبارت ديگر، مباني تاثير گذار بر رفتار شهروندان در جمهوري اسلامي ايران را بايد در فرهنگ سياسي مردم، خلقيات و تجربيات قبلي شهروندان، تعاملات گذشته مردم با نامزدها و گفتمان ها و شبکه هاي اجتماعي که راي دهندگان به آن تعلق دارند، جستجو کرد.

 نسخه قابل چاپ

در رويكرد اقتصاد سياسي، رسانه هاي گروهي بويژه در دوران انتخابات، معرف ارزش هاي حاکم و عامل انتقال آن محسوب مي شوند. در بسياري از موارد بويژه در دوران انتخابات، محتوا و توليدات رسانه هاي جمعي در خدمت منافع سياسي و اقتصادي صاحبان قدرت قرار مي گيرد و به اين ترتيب، تفاوت و نابرابري در دسترسي به رسانه هاي جمعي كه موقعيت هاي ممتاز بهره مندان برتر را در چنين شرايطي در پي دارد، خود مثالي از نابرابري در دسترسي به منابع است، يعني جايي كه محرومان از دسترسي به رسانه هاي جمعي نمي توانند در سطوح برابر و عادلانه به رقابت با كساني كه از اين رسانه ها بهره مند هستند بپردازند. در جمهوري اسلامي ايران نيز جايگاه و نقش بزرگ ترين و تاثيرگذارترين ابزار رسانه اي انتخابات طي سال هاي اخير (صدا و سيما) سبب شده است بسياري از مردم، مبناي تصميم گيري نهايي خود را جلسات گفتگو و مناظره نامزدها يا ديگر فرصت هاي تبليغي اي قرار دهند که رسانه ملي براي انتقال مستقيم پيام اين افراد به آحاد جامعه فراهم مي آورد.

 نسخه قابل چاپ

نهمين دوره انتخابات رياست جمهوري در ايران نقطه عطفي در نقش رسانه تلويزيون در تبليغات انتخاباتي بود. به نظر مي رسد مصاحبه ها و فيلم هاي تبليغاتي نامزدهاي انتخابات و مناظره هاي تلويزيوني ميان چهره هاي سياسي طرفدار آنها نقش بسيار مهمي در چگونگي برداشت بينندگان از هر يک از نامزدها داشت و در نهايت بر چگونگي راي دادن آنها تاثيرگذار بود. در اين مقاله با بهره گيري از داده هاي چند پژوهش، از جمله يافته هاي به دست آمده از مصاحبه هاي کيفي که از سوي نويسنده در ماه هاي پس از پيروزي آقاي احمدي نژاد با مردم صورت گرفت، نقش سيماي جمهوري اسلامي در شکل گيري رفتار راي دهي مردم مورد ارزيابي و تحليل قرار گرفته است.
نتايج به دست آمده نشان مي دهد که تلويزيون، دست کم در انتخابات رياست جمهوري نهم، اصلي ترين منبع کسب اطلاعات مردم درباره نامزدهاي انتخابات بوده است.

 نسخه قابل چاپ

تحليل گفتمان و مطالعه تطبيقي نوشته هاي انتخاباتي در تبيين رويکردها و ديدگاه هاي طيف هاي مختلف سياسي در هر کشور حايز اهميت است. انتخابات مجلس هشتم جمهوري اسلامي ايران به دليل حضور دو جريان اساسي اصول گرا و اصلاح طلب، از حساسيت زيادي برخوردار بوده است. در اين مقاله تلاش شده است يادداشت هاي روز و سرمقاله هاي روزنامه هاي کيهان و جمهوري اسلامي، به عنوان دو روزنامه اصلي طيف اصول گرا درباره انتخابات مجلس هشتم، از 25 اسفند 1386 تا ششم ارديبهشت 1387 (مرحله دوم انتخابات) با روش تحليل گفتمان و مطالعه تطبيقي رويکردهاي اين دو روزنامه بررسي، تبيين و مقايسه شوند.
تحليل گفتمان مطالب مربوطه در روزنامه هاي مذکور نشان دهنده نوعي از رويکرد «درون ساختاري» درباره انتخابات مجلس در روزنامه جمهوري اسلامي و ديدگاه «برون ساختاري» فراتر از انتخابات مزبور در روزنامه کيهان است. گر چه اين دو رويکرد تفاوت اساسي ميان دو روزنامه را نشان مي دهند، اما در حمايت از جريان اصول گرا و استقلال مجلس مشترکند.

 نسخه قابل چاپ

توسعه سياسي، به مفهوم گسترش و تعميق مشارکت آحاد مردم در سرنوشت واحدهاي سياسي، با وجود تنوع و تکثر شيوه هاي اجرايي آن، از اهداف مشترک تمامي ديدگاه هاي توسعه اي است. انتخابات به عنوان بارزترين شيوه و تجلي اين مشارکت، همواره مورد اهتمام نظريه پردازان علوم اجتماعي و سياسي و نيز به طريق اولي، سياست ورزان بوده است. از جمله پرسش هايي که براي هر دو گروه ياد شده، از اهميت مضاعف برخوردار است، تبيين رفتار انتخاباتي مردم و گروه هاي اجتماعي است. در جمهوري اسلامي ايران نيز مطالعه رفتار انتخاباتي، بويژه در دهه اخير، به طور جدي در دستورکار پژوهشگران حوزه هاي ذي ربط قرار داشته است. در همين خصوص، پرسش اصلي مقاله حاضر اين است که مشارکت مردم در انتخابات، به عنوان يکي از شاخص هاي اصلي توسعه سياسي، بر اساس چه معيارها و ملاک هايي صورت مي گيرد و ايفاي نقش رسانه ها در تعيين و يا جهت دهي به اين ملاک ها چگونه است؟ مقاله حاضر بر آن است که ضمن مرور نظريه هاي اصلي مطرح در اين حوزه موضوعي، يکي از نظريه ها را با تعديل هايي برگرفته از فرانظريه «سازه انگاري»، به عنوان نظريه اي شايسته براي تحليل رفتار انتخاباتي در ايران پيشنهاد دهد. از آنجا که مفهوم «هويت»، جوهره فرانظريه سازه انگاري را شکل مي دهد، و با عنايت به نقش برجسته رسانه ها در صورت بندي لايه هاي چهارگانه هويتي، نگارندگان برآنند که رابطه ميان اقدامات هويت ساز رسانه، مالکيت رسانه و رفتار انتخاباتي را مورد تاکيد قرار دهند.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر برگرفته از پژوهشي است که در تابستان 1387 در مرکز تحقيقات سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران با هدف بررسي ميزان آگاهي و گرايش سياسي مردم به احزاب و گروه هاي سياسي در ايران، انجام شده است. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد: بيش از 58 درصد مردم از طريق صدا و سيما از عملکرد و برنامه هاي احزاب و گروه هاي سياسي کشور آگاه مي شوند.
نگرش مردم به احزاب، متاثر از کارکرد آنهاست چنان که از يک سو، 56 درصد مردم وجود احزاب را باعث افزايش آگاهي سياسي در جامعه مي دانند و از سوي ديگر، 56.3 درصد پاسخگويان معتقدند که احزاب تنها در پي منافع گروهي و جناحي هستند.
76.8 درصد مردم عملکرد مثبت احزاب را در رشد آنها موثر مي دانند.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر به نقش مهم رسانه ها به عنوان جزيي از ساختار سياسي، اجتماعي، فرهنگي جامعه، به مثابه مهم ترين پل ارتباطي براي تاثيرگذاري بر افکار عمومي -بويژه انتخابات که موضوع اصلي مقاله است- مي پردازد. مقاله حاضر درصدد يافتن پاسخ دو سوال مهم است: «تاثير رسانه ها بر رفتار انتخاباتي، در چه سطح و به چه ميزان است؟» و «رسانه ها با چه شيوه هايي مي توانند بر افکار عمومي تاثيرگذار باشند؟» روش مورد استفاده، تحليل گفتمان است و نظريه هاي تاثير محدود رسانه ها، رضامندي و خشنودي از رسانه ها، نظريه تزريقي و ديدگاه برجسته سازي در کارکرد رسانه در فرايند انتخاب، مورد بررسي قرار گرفته و در پايان به تاثير تبليغات مستقيم رسانه اي در انتخابات ايران پس از انقلاب، اشاره شده است. همچنين در اين مقاله تاثير انواع رسانه ها (تلويزيون، راديو، مطبوعات، نشريات و اينترنت) و نحوه کارکرد هر يک در انتخابات و ميزان تاثير و نفوذ آنان بر افکار عمومي بررسي شده است. نتايج حاصل نشان مي دهد با توجه به اينکه در دوران کنوني، رسانه ها بخش جدايي ناپذير زندگي مردم شده اند و به عنوان يکي از دستگاه هاي فراگير و گسترده در دسترس همگان قرار دارند، در چگونگي شکل گيري رفتارهاي سياسي و انتخاباتي موثر و تعيين کننده مي باشند. از اين رو، علاوه بر توجه به کارکردهاي مثبت و سازنده آن در توسعه سياسي جوامع، بايد با تدوين راهبردها و سياستگذاري مناسب، به منظور تقويت مبادلات فرهنگ اسلامي - بومي، در تقويت و رشد رفتار انتخاباتي شهروندان گام برداشت و توسعه سياسي در رفتار انتخاباتي را به نسل هاي آينده منتقل کرد.

 نسخه قابل چاپ

انتخابات از اركان مهم شكل گيري ساختار سياسي در نظام هاي دموكراتيك به شمار مي رود. در نظام جمهوري اسلامي نيز كه مبتني بر نظريه مردم سالاري ديني است، راه هاي حضور اثرگذار مردم در تشكيل تمامي نهادهاي قدرت به صورت مستقيم و غيرمستقيم پيش بيني شده است. توجه به جايگاه رسانه ها در تحقق مشاركت سياسي به صورت عام و كاركرد رسانه ملي در نظام جمهوري اسلامي به صورت خاص، اهميت مضاعف و تعيين كننده رسانه ملي را در انتخابات مختلف آشكار مي سازد.
اين مقاله فارغ از نقش ساير نهادهاي موثر در بحث انتخابات، به طور ويژه به بررسي جايگاه رسانه ملي در تحقق مشاركت سياسي شهروندان و ارايه راهكارهايي در اين زمينه پرداخته است.

 نسخه قابل چاپ

درگيرشدگي مدني از جمله ملزومات بنيادين مردم سالاري و شهروندي است. از ربع پاياني سده 20 به بعد با پديده اي به نام «انفجار اطلاعات و آگاهي سياره اي» رو به رو بوده ايم. اينترنت از يک سو، اطلاعات و نگرش هاي دموکراتيک را گسترش داده و از سوي ديگر نوعي مشارکت سياسي جديد برخط (اينترنتي) را موجب شده است. در اين نوشتار با بررسي نتايج برخي از مهم ترين مطالعات کمي انجام شده، اين نظريه برجسته شده است که اينترنت بر درگيرشدگي سياسي جوانان و بزرگسالان تحصيلکرده تر در دو نوع يادشده (بر خط و غير بر خط) تا حد به نسبت خوبي (نه قوي و زياد) تاثير گذار بوده است. بر اساس اين مطالعات، نويسنده در پايان مدلي زمينه گرا در زمينه تاثير اينترنت بر مشارکت سياسي ارايه داده است.

 نسخه قابل چاپ