پاسخ به:بانک مقالات رشته کتابداری
اين مقاله با هدف فراهم نمودن مقدمه اي كلي درباره برخي مفاهيم نظري اساسي و مورد استفاده در پژوهشهاي علوم كتابداري و اطلاع رساني، نگارش يافته است. ابتدا، سه اصطلاح «فرا نظريه»، «نظريه» و «الگو» كه در عنوان اين نوشته آمده، تعريف و بررسي شده و سپس، مثالهاي بيشتري از موقعيتي كه پژوهشگر ممكن است الگو يا نظريه هاي گوناگون موجود در پژوهشهاي اطلاع جويي را مورد توجه و آزمايش قرار دهد، فراهم آمده است. به دنبال آن، فرا نظريه ها در چشم انداز گسترده اي مورد توجه قرار گرفته و فرا نظري كه به صورت گسترده در كتابداري و اطلاع رساني مورد استفاده قرار مي گيرند، توصيف شده، متون پايه مورد ارجاع قرار گرفته و مثالهايي از كاربرد هر يك از اين رويكردها ارايه شده است. مباحث تا آنجا كه ضرورت ايجاب نموده، ساده و خلاصه شده است.
نسخه قابل چاپ
پژوهش حاضر با هدف بررسي عوامل موثر بر انگيزه هاي مطالعه بر روي 304 نفر از دانش آموزان مقاطع پنجم ابتدايي و سوم راهنمايي شهر مشهد انجام شده است. اين نمونه، به صورت خوشه اي انتخاب شده، و پرسشنامه انگيزه هاي خواندن MRQ در اختيار آنان قرار گرفته است. يافته هاي پژوهش نشان داد دانش آموزان مورد بررسي، کما بيش همه انگيزه هاي خواندن را دارند و ميزان اين انگيزه ها از ضعيف تا متوسط، رتبه گذاري شده است. «رقابت»، «اهميت»، «لذت» و «نمره» از انگيزه هايي بودند که در دانش آموزان مورد بررسي نسبت به بقيه در سطح بالاتري قرار داشتند و انگيزه هاي اجتناب از مطالعه، مطالعه به دلايل اجتماعي، مطالعه به قصد چالش برانگيزي و تکليف، نسبت به بقيه انگيزه ها نمره هاي کمتري را به خود اختصاص دادند. يافته هاي حاصل از آزمون فرضيه هاي پژوهش عبارتند از: بين انگيزه هاي اهميت، شناخت، نمره و رقابت، از لحاظ ميزان برخورداري، تفاوتي معنادار وجود دارد. بين انگيزه هاي لذت و به دلايل اجتماعي بر اساس جنسيت، تفاوتي معنادار وجود دارد. بين انگيزه هاي اثربخشي، چالش برانگيزي، اهميت، شناخته شدن، نمره، اجتماعي و اجتناب بر حسب مقطع تحصيلي، تفاوت معنادار وجود دارد. بين انگيزه هاي اثر بخشي، چالش برانگيزي، کنجکاوي، شناخته شدن، اجتماعي و رقابت با معدل نمره املاي دانش آموزان مورد بررسي در دو سال اخير، رابطه معنادار وجود دارد. همين نتيجه به غير از انگيزه شناخته شدن در مورد معدل نمره فارسي دانش آموزان مورد بررسي، در دو سال اخير ديده مي شود. بين انگيزه هاي اثر بخشي، چالش بر انگيزي، کنجکاوي و تکليف و معدل درسي دانش آموزان مورد بررسي، رابطه معنادار وجود داشت. بين انگيزه هاي چالش برانگيزي، شناخته شدن، نمره و رقابت و عضويت فعال در کتابخانه، رابطه معنادار ديده شد. البته در اين مورد، رابطه بين انگيزه هاي يادشده و عضويت فعال در کتابخانه منفي بود. بين هيچ کدام از انگيزه هاي مختلف مطالعه و ميزان آشنايي دانش آموزان مورد بررسي با اينترنت، رابطه معناداري ديده نشد.
اطلاعات، پشتوانه تحقيق است و کتابداران و اطلاع رسانان علاوه بر آنکه به عنوان محقق مي توانند به توليد علم بپردازند، مي توانند در فرآيند تحقيق به پژوهشگران کمک کنند. اين پژوهش، نقش کتابداران و اطلاع رسانان را از ديدگاه استادان و دانشجويان پژوهشگر و همچنين کتابداران و اطلاع رسانان دانشگاه علوم پزشکي کرمان، بررسي کرده است. دو پرسشنامه پژوهشگر ساخته (پرسشنامه کتابدار و پرسشنامه پژوهشگر) در بين 25 کتابدار دانشگاه و 69 استاد و 29 دانشجوي پژوهشگر، به شکل حضوري توزيع شد که تمام کتابداران و دانشجويان و حدود %85 از استادان پاسخ دادند. طبق يافته ها در زمان پژوهش 83 طرح انجام شده بود. استادان پژوهشگر، بيش از دانشجويان از کتابخانه استفاده مي کردند و همچنين بيش از دانشجويان از کتابدار کمک گرفته بودند. بين استفاده از کتابخانه و درخواست کمک، رابطه اي معنادار بود؛ اما بين مدرک تحصيلي و ميزان آشنايي با منابع و روش تحقيق کتابداران بر در خواست کمک از وي، رابطه معناداري مشاهده نشد. مهمترين مرحله اي که در آن از کتابدار کمک مي گرفتند، جستجوي اطلاعات بود. مهمترين عامل در عدم تقاضاي کمک از کتابدار، کمبود وقت کتابدار ذکر شده بود. بنابراين، لازم است با انجام پژوهشهايي، عوامل ايجاد انگيزه و نيازهاي آموزشي کتابداران مشخص و به طور مداوم و مرتب براي آنها دوره هاي بازآموزي و کارگاه هاي آموزشي برگزار شود.
طراحي و استفاده از راهنما و امکانات کمک به کاربران در پايگاه ها و نرم افزارهاي رايانه اي، آن قدر اهميت يافته است که مفهومي با عنوان راهنمايابي، ديگر جاي خود را در مباحث حوزه تعامل انسان با رايانه و نيز در علوم اطلاع رساني، باز کرده است. هدف نهايي طراحي راهنما و امکانات کمک در پايگاه هاي اطلاعاتي رايانه اي، آن است که اين قابليتها بتوانند در فرآيند اطلاع يابي کاربران ايفاي نقش کنند و در مواقع ضروري، جاي واسطه هاي بشري ـ مانند کتابداران ـ را بگيرند؛ از اين رو، پژوهشگران حوزه علوم رايانه و علوم اطلاع رساني اصول و قواعد زيادي براي طراحي بهينه اين قابليتها ارايه کرده اند. از جمله مدلهاي مبتني بر اين اصول، مي توان به «الگوي نلسون لوگال و نيومن» براي فرآيند راهنمايابي، الگوي «شي ـ عمل» در طراحي رابط کاربر و راهنماي نرم افزارها و پايگاه هاي اطلاعاتي و الگوي طراحي و استفاده از راهنماي راهبردي اشاره کرد. در اين مقاله به انواع مختلف راهنما و برنامه هاي کمکي موجود در نرم افزارها و پايگاه هاي اطلاعاتي اشاره شده و عوامل موثر بر فرآيند راهنمايابي در دو دسته «عوامل سيستمي» (نظام رايانه اي) و «عوامل مرتبط با کاربران» (دانش موضوعي، دانش نرم افزاري، ديدگاه روانشناختي و ...) تشريح شده است. مقاله توصيه هايي براي طراحي علمي و بهينه راهنما در نرم افزارهاي پايگاه هاي اطلاعاتي ارايه مي دهد.
در اين مقاله ابتدا با بررسي عناصر و ويژگيهاي خدمات مرجع الکترونيکي در وب سايت کتابخانه هاي دانشگاه هاي برتر دنيا، سياهه ارزيابي از عناصر خدمات مرجع الکترونيکي براي وب سايت کتابخانه دانشگاهي تهيه مي شود؛ سپس بر اساس اين سياهه ارزيابي، وضعيت کنوني وب سايت کتابخانه هاي دانشگاه هاي دولتي شهر تهران، از نظر عناصر، ويژگيها و خدمات مرجع الکترونيکي بررسي مي گردد. بر اساس نتايج به دست آمده از مرحله اول پژوهش، عناصر و ويژگيهاي خدمات مرجع، به هشت گروه عمده تقسيم مي شود. نتايج مرحله دوم، نشان مي دهد وب سايتها در زمينه خدمات ناوبري و خدمات مشارکتي، بهترين عملگرد را داشته اند؛ بدين تربيب که در خدمات ناوبري،90% و در خدمات مشارکتي،%85 آنها اين خدمات را ارايه کرده اند. از سوي ديگر، در زمينه ارايه خدمات از طريق تراکنش همزمان، ضعيف ترين عملکرد را داشته اند؛ به گونه اي که متاسفانه تنها %10 وب سايتها اين خدمات را ارايه کرده اند.
از دهه 1990، مديريت دانش به عنوان رويکردي مديريتي و به دنبال اقتصاد دانش مدار، تحولات شگرفي را در زمينه مديريت سازمانهاي تجاري و پس از آن، سازمانهاي غير انتفاعي و دولتي ايجاد کرد. مديريت دانش با هدف افزايش سود و بهره وري سازماني، بر فرآيند استخراج، فراهم آوري، سازماندهي، اشاعه، و استفاده از دانش عيني و ذهني کارکنان، به عنوان سرمايه هاي فکري سازمان، متمرکز است. نظامهاي هوشمندي که بر مبناي فناوريهاي وب معنايي شکل گرفته اند، در پشتيباني از مديريت دانش ويژگي منحصر به فردي دارند. هستي شناسي ـ يکي از فناوريها و لايه هاي اصلي وب معنايي ـ با هدف تسهيل اشتراک و استفاده مجدد از دانش، ايجاد شده است و سابقه بهره گيري از آن در مديريت دانش، به سالهاي اخير باز مي گردد. در اين نوشتار، چرخه حيات دانش در نظام مديريت دانش مورد توجه قرار گرفته و ضمن تمرکز بر نظريه مديريت دانش توزيع شده در مقابل نظارت متمرکز، نظام مديريت دانش هستي شناسي مبنا، معماري ويژه هستي شناسي و مهندسي آن در 5 مرحله ساخت، تطابق محلي، تحليل، بازبيني، و روزآمدسازي محلي بيان شده است.
نظامهاي سازماندهي اطلاعات، به موازات رشد دانش و تحولات و نوآوريها در روشها و رسانه هاي ارايه آن، گسترش يافته اند. هدف از گسترش اين نظام، پاسخگويي به نيازهاي دانش پژوهان بوده و به نوبه خود، موجب پديد آمدن چالشهاي جديدي در استانداردها، شيوه ها و رويکردهاي سازماندهي اطلاعات شده است. فلسفه اصلي و نگرش موجد ايجاد اين نظامها ـ تسهيل و تسريع دسترسي به منابع دانش- همواره مستقل از نوع رسانه ها و محيطهاي ارايه بوده است. ظهور رايانه و فنّاوريهاي نوين اطلاعاتي و در نتيجه، ظهور محيط و رسانه هاي اطلاعاتي جديد، تجديد نظر و ارزيابي دوباره استانداردها، ابزارها و فنون سازماندهي را ضروري مي کند. براي پاسخگويي به اين تحولات، در طراحي نظامهاي سازماندهي اطلاعات، دو رويکرد وجود دارد: نخست، هماهنگي و تطابق ابزارهاي سنتي با محيط و رسانه هاي جديد و ديگر، طراحي ابزارها و فنون جديد براي حداکثر بهره وري از امکانات و قابليتهاي محيط جديد. مقاله حاضر، ضمن معرفي و بررسي نقاط قوت و ضعف طرح فراداده اي هسته دوبلين و قالب مارک 21، در سازماندهي منابع اطلاعاتي شبکه جهاني وب، با استفاده از روش تحليلي، کارايي دو طرح مذکور را در نمايه سازي اطلاعات الکترونيکي با هم مقايسه کرده است. نتيجه مقايسه نشان مي دهد که در نهايت، قالب مارک 21 براي ذخيره، پردازش و مبادله اطلاعات محيط وب، مناسب تر است.
تاثير فناوري اطلاعات بر کتابخانه ها، به پديداري شکل جديدي از آنها با نام «کتابخانه هاي ديجيتالي» منجر شده است که از ارکان اصلي آموزش الکترونيکي به شمار مي روند. در حقيقت، نقش کتابخانه ها در سايه آموزش الکترونيکي و مبتني بر وب، در حال تغيير است و ارايه منابع ديجيتالي، در اين محيط از وظايف اصلي آنهاست. يکي از انواع اين منابع، پايان نامه هاي کارشناسي ارشد/ رساله هاي دکترا هستند. اهميت اين مدارک و محدوديتهاي شکل چاپي آنها در سالهاي اخير، به پيدايش شکل الکترونيکي آنها با عنوان پايان نامه ها/ رساله هاي الکترونيکي منجر شده است. با وجود اين، توسعه فناوري اطلاعات در سطح تحصيلات تکميلي، بدون وجود سيستمي مناسب براي مديريت اطلاعات اين مدارک ـ که امکان توليد، سازماندهي، ذخيره، بازيابي، و اشاعه اطلاعات آنها و اطلاعات مرتبط با آنها را به صورت الکترونيکي فراهم کند ـ با دشواري مواجه خواهد بود. از اين رو، در اين مقاله با تبيين نقش و تعريف اين پايان نامه ها و رساله ها، گونه الکترونيکي آنها معرفي مي شود؛ به وضعيت آنها در کشور، اشاره و در پايان، مدل مفهومي سيستم مديريت اطلاعات آنها در ايران، ارائه مي گردد.
بهره گيري از علم کنترل در حوزه کتابداري و اطلاع رساني امري است که در بخشهاي مختلف کتابخانه تاثيري بسزا خواهد داشت و مي توان از آن به نحو مطلوب و کارآمد استفاده کرد. يکي از بخشهايي که قادر است مجري اين شيوه کنترلي باشد، بخش امانت است. پيشنهاد شيوه کنترلي در بخش امانت کتابخانه موسسه عالي بانکداري، با استفاده از بازخورد مراجعان براي ايجاد تعادل در مجموعه و فرآيند عملي آن، موضوع اصلي اين مقاله است. طي اين تحقيق، ابتدا موسسه عالي بانکداري معرفي مي شود؛ سپس کتابخانه موسسه و رسالت آن و در ادامه، شيوه هاي کنترلي در بخش امانت کتابخانه براي ايجاد تعادل در مجموعه، خدمات و مديريت کنترل، بيان مي شود و در خاتمه، پيشنهادهايي براي بهتر شدن فرآيند اجرايي امانت، ارايه مي گردد.
در اين مقاله، براي تبيين وضعيت فعلي اولويتهاي پژوهشي و جهت گيري موضوعات مرتبط با کتابخانه هاي ديجيتال، متون موجود، بررسي شده است. در اين راستا، عبارتها و کليد واژه هايي همچون "Digital library research" ، "Digital library evaluation"، "Digital library management"، "Digital libraries" ، "Digital library studies" و نظاير آنها در وب و نيز پايگاه هاي مهم، از جمله Emerald، Proquest، SagePub، Science Direct، Springer و LISA جستجو و در نهايت، بر اساس متون بازيابي شده، سه حوزه عمده، يعني ارزيابي، مديريت و آموزش، شناسايي و مقوله بندي شدند.
گرفتن هزينه استفاده در ازاي استفاده از برخي خدمات و منابع خاص کتابخانه، يکي از مسايل مناقشه برانگيز در اقتصاد اطلاعات است و موافقان و مخالفان، در مورد آن نظرهاي گوناگوني دارند. تحليل اقتصادي هزينه استفاده و بديلهاي پيش روي کتابخانه براي گرفتن اين هزينه مي تواند روشنگر باشد و پاسخي علمي به مخالفان است و نشان مي دهد که گرفتن هزينه استفاده، نه تنها لازم است؛ بلکه به کارآيي خدمات پايه کتابخانه هم کمک مي کند. مقاله حاضر، عمدتا در صدد تحليل اقتصادي اين بديلهاست.
Jorge E. Hirsch در سال 2005 ميلادي، شاخصي را با عنوان h index ابداع کرده است که به وسيله آن، بازده علمي دانشمندان و محققان، با عدد نشان داده مي شود. در اين مقاله، تعريف h index همراه با مثالي از بانک اطلاعاتي Scopus، براي درک بهتر تعريف، ارايه شده است. در بخشي از اين مقاله، سه بانک اطلاعاتي Google Scholar، Scopus و ISI Web of Science به عنوان منابعي که براي دستيابي به h index مي توان در آنها جستجو کرد، معرفي شده اند. در بخش ديگري از اين مقاله مراحل دستيابي به h index که به طور خودکار در بانک اطلاعاتي Scopus محاسبه مي شود، با مثال، ارايه شده است. در پايان مقاله، چگونگي محاسبه h index، به طور دستي، و با يک مثال بيان گرديده است.
پژوهش حاضر با هدف تعيين کيفيت خدمات کتابخانه هاي مرکزي دانشگاه هاي علوم پزشکي تابعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي و دانشگاه آزاد اسلامي مستقر در تهران انجام گرفته است. روش پژوهش «پيمايشي تحليلي» و ابزار گردآوري اطلاعات «پرسشنامه لايب کوال» است. جامعه پژوهش را کتابخانه هاي مرکزي دانشگاه هاي علوم پزشکي ايران، شهيد بهشتي و دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم پزشکي تهران تشکيل مي دهند که به ترتيب 361، 116 و 344 نفر از استفاده کنندگان کتابخانه هاي ياد شده به پرسشنامه ها پاسخ داده اند. يافته هاي پژوهش نشان داد خدمات کتابخانه مرکزي دانشگاه علوم پزشکي ايران نسبت به کتابخانه هاي دو دانشگاه ديگر کيفيت بالاتري دارد، اما خدمات کتابخانه مرکزي دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي و دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم پزشکي تهران داراي تفاوت معناداري نيست. خدمات هر سه کتابخانه در بعد کنترل اطلاعات، نسبت به ابعاد ديگر فاصله بيشتري با انتظارهاي استفاده کنندگان دارد. بيشترين نارسايي کتابخانه ها، به دسترس پذير کردن منابع الکترونيکي در منزل و يا محل کار استفاده کنندگان مربوط است. با توجه به يافته هاي پژوهش، پيشنهادهايي در جهت بهبود کيفيت خدمات کتابخانه هاي مورد بررسي ارايه شده است.
درباره مفهوم اطلاعات و ارتباطات تاکنون تعريفي دقيق و رسمي ارايه نشده است. متخصصان حوزه هاي مختلف اغلب کوشيده اند جلوه ها و ويژگيهاي اين پديده ها را تا آنجا که به حوزه هاي تخصصي آنها مربوط مي شود، تعيين کنند. از اين رو صاحب نظران اين پديده ها را در قلمروهاي رياضيات، زبان شناسي، اقتصاد، روان شناسي، ارتباطات و ... مطالعه و تحليل کرده و ويژگيهاي متفاوتي براي آنها برشمرده اند. بسياري، اطلاعات را گاه به پديده هاي نسبتا آشناي ديگري تشبيه کرده اند که بارزترين آنها تشبيه اطلاعات به «ماده» و «انرژي» است. به همين دليل «اطلاعات» را به جاي اصطلاح «انرژي» دانسته اند. اطلاعات با مفاهيم ديگري نيز سنجيده مي شود؛ از جمله اطلاعات و آنتروپي در مکانيک، اطلاعات و احتمال، اطلاعات و بي نظمي، و اطلاعات و تصميم گيري. پس از مفاهيم کليدي و لغوي، با توجه به واژه هاي انگليسي و ريشه لغوي «اطلاع» در زبان فرانسه و لاتين، به تحول واژه اطلاع يا خبر اشاره مي شود. «نظريه اطلاع» در سال 1949 ميلادي براي استفاده در مسايل «ارتباط دور» شکل گرفت. از جهت رياضيات دو مولف آمريکايي «گلودشانون» و «وارن ويور»، موضوع اطلاع را اندازه گيري و سنجش بر شمردند. از اين رو، «اطلاع» در نظريه علمي، يک مقياس رياضي ست که براي اندازه گيري مقدار تازگي پيام نزد گيرندگان از آن استفاده مي شود. اين دو دانشمند آمريکايي، با توجه به نظريه رياضي، واحد “Bit” را واحد اطلاع رساني معرفي کردند. استعمال واژه «ارتباط» به صورت جمع يعني «ارتباطات» بيشتر به جنبه مطالعه ابزار و لوازم و فن اين پديده اشاره دارد و جنبه مفرد آن بيشتر به سير و جريان اين رشته مربوط مي شود. در انتها، چند تعريف تازه از ديدگاه هاي جامعه شناسي تعريف و در نهايت انواع ارتباط و اهميت ارتباطات بررسي مي شود.
فرآيند شناخت کاربر به عنوان جستجوگر اطلاعات در يک نظام ذخيره و بازيابي اطلاعات، مي تواند تاثير زيادي بر ارزيابي او از ربط داشته باشد. مقاله حاضر پس از بيان شرحي مختصر از روانشناسي شناختي و ربط و ارزيابي آن، حوزه هاي شناختي کاربر را بر ارزيابي ربط تاثيرگذار هستند، بررسي مي نمايد. اين حوزه ها «ادراک»، «توجه» و «قضاوت» را در بر مي گيرد. اين مقاله علاوه بر اينکه مي تواند مبناي تحقيقات عميقي در اين حوزه قلمداد شود، به طراحان نظامهاي ذخيره و بازيابي نيز کمک مي کند تا با رويکردي شناخت گرا، به طراحي نظامهاي ذخيره و بازيابي اطلاعات بپردازند.
