واقعیت این است كه ژنتیك نقش مهمی در چاق‌شدن دارد، اما نقش عوامل محیطی و خود شخص خیلی پررنگ‌تر است. كسانی كه یك یا هر دو والدین‌شان چاق هستند و كسانی كه در كودكی چاق بوده‌اند با احتمال بیشتری در بزرگسالی چاق می‌شوند. جالب این است كه هر چه چاقی دوران كودكی در سنین بالاتری باشد، احتمال چاق‌شدن فرد در آینده بیشتر می‌شود. به طور مثال آنهایی كه در بعد از 10 سالگی چاق هستند، خیلی بیشتر از كسانی كه در زیر 2 سالگی چاق بوده‌اند، استعداد چاقی دارند.
اما چرا می‌گوییم استعداد ژنتیكی كم‌اهمیت‌تر از نقش عوامل محیطی در ایجاد چاقی است؟ شیوع چاقی در بسياري نقاط جهان (شاخص توده بدنی بالاتر از 30 ) طي 50 سال قبل در حد 10 درصد بوده است، در حالی كه این ميزان در سال‌های اخیر به بالاتر از 30 درصد افراد بزرگسال جامعه رسیده است. بدون شك زیادشدن مصرف مواد غذایی و كم‌شدن فعالیت‌های بدنی اساس این افزایش روزافزون چاقی است و شاید همین دلیل برای نشان دادن نقش پررنگ محیط در ایجاد چاقی كافی باشد، با وجود این برای اثبات بیشتر این مدعا 2مثال جالب را عنوان می‌كنم.
1 ـ در سال 1950 گروهی از سرخپوستان بعد از مهاجرت از كوهستان‌های شمال مكزیك به ایالت آریزونا در ایالات متحده آمریكا به زندگی شهرنشینی روی آوردند. آنها طی مدت كوتاهی به دلیل خوردن غذاهایی كه حدود 50 درصد كالری آن را چربی تشكیل می‌داد، دچار شیوع روزافزون چاقی و دیابت شدند. این در حالی بود كه در هم‌نژادهای آنها كه هنوز در محیط دور از تمدن زندگی می‌كردند و فقط 15 درصد غذایشان را چربی تشكیل می‌داد و فعالیت روزانه زیادی نيز داشتند، اثری از چاقی و دیابت نبود.
2ـ در یك بررسی جالب دیگر در شمال استرالیا مشاهده شد كه در میان بومیان شمال استرالیا كه عموما لاغر بودند، شیوع دیابت نوع 2 و افزايش چربی خون بسیار كم بوده است؛ زندگی این بومیان با شكار حیوانات و ماهیگیری به صورت سنتی طي می‌شده و غذاي آنها كم‌كالری و كم‌چربی بوده است و در عین حال زندگی پرجنب و جوشی داشته‌اند. گروهی از این بومیان چند سال بعد از شروع زندگی شهری و مدرن به سرعت دچار دیابت نوع 2 و چاقی و فشار خون شدند. در یك اقدام جالب وقتی تعدادی از این افراد كه تازه به دیابت یا چربی بالای خون دچار شده بودند را به زندگی سنتی برگرداندند، بعد از 2 ماه و به سرعت چربی خون و قندخون در آنان اصلاح و بیماری محو شد.
اكنون این پرسش را دوباره ازخود بپرسیم كه چقدر خودمان در چاق‌شدن‌مان مقصریم؟
دكتر رضا كريمي
متخصص بيماري‌هاي داخلي
