بانک مقالات تاریخ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

تاريخ نگاري فارسي عهد حاکميت تيموريان، از چشمگيرترين جنبه هاي تمدني ايران دوره پس از مغول به شمار مي آيد. تاکنون بسياري از آثار و متون تاريخ نگاري اين دوره، شناسايي شده و به چاپ رسيده است. پاره اي هم که مجال انتشار نيافته، از بخت پژوهش هاي محققان تاريخ و ادبيات برخوردار شده است. اما چنان که از محتواي متون اين دوره برمي آيد، در مورد برخي آثار اين دوره تنها اشاراتي در متون برجاي مانده که دليل اهميت و اعتبار آن ها بوده است. با اين همه، به دليل در دست نبودن آن نسخه ها، آگاهي ناچيزي در موردشان به دست مي آيد. پژوهش در زمينه اين دسته آثار، بسيار دشوار و شايد تنها از لابه لاي متون همزمان و گاهي متون متاخر ميسر باشد. هدف اين مقاله، شناسايي و بررسي يکي از متون ناشناخته اين دوره به نام تاريخ فرخي است که به عنوان منبعي معتبر در مطلع سعدين و مجمع بحرين يکي از متون عهد تيموري، مورد استناد قرار گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

اندرزنامه نويسي، يکي از نمودهاي خرد سياسي و از عوامل تداوم ميراث سياسي ايراني بود. محور اساسي اندرزنامه ها، انديشه شاهي و کارکردهاي اين نهاد در اداره جامعه ايراني بود. کارگزاري اهورامزدا در زمين، حفاظت از مرزها، دينياري، عمران و آبادسازي و دادگري، از کارکردهاي نهاد شاهي به شمار مي آمد. با ترجمه متون ايراني به عربي، مضامين اندرزنامه ها به دوره اسلامي انتقال يافت و البته بستر تازه، تغييراتي در جهت و چگونگي پاره اي از کارکردهاي نهاد شاهي پديد آورد. اهميت نامه طاهر، از اين روست که وي نخستين سلاله حکام ايراني پس از اسلام را پي افکند و انديشه هاي وي در اخلافش تاثيرگذار بود. نامه طاهر، نخستين جلوه رويکرد حکام ايراني پس از اسلام، به ادبيات اندرزنامه نويسي ايران باستان است. با بررسي نامه طاهر، عيان مي گردد که طاهر با آموزه هاي باستاني و نهاد شاهي و اندرزنامه هاي باستاني مانند عهد اردشير آشنايي داشته است. يکي از سوالات درباره نامه طاهر، اين است که آشنايي او با الگوي ملکداري ايراني، چه تاثيري در رويکرد و سيره عملي وي در عهده گرفتن کارکردهاي نهاد شاهي و سياست وي در قبال خلافت عباسي داشته است؟ مقاله حاضر با رويکردي تحليلي، به تکوين کارکردهاي نهاد شاهي در ايران باستان و تغيير آن ها در دوره اسلامي و بازيابي کارکردهاي نهاد شاهي در نامه طاهر مي پردازد.

 نسخه قابل چاپ

شيعه، به طور کلي حقانيت و مشروعيت حکومت ها را بر اساس اعتقادش به اصل امامت نفي مي کند. اما فقدان مشروعيت حاکمان در انديشه شيعه، لزوما به مبارزه و شورش فعال عليه حاکمان نينجاميده است. سوال مقاله، اين است که نحوه تعامل و مواجهه عملي روحانيان با حکومت در بازه زماني 1340-1357، به چه صورتي بوده است؟ براي پاسخ دادن به اين پرسش، از روش تاريخي تفسيري بهره گيري شده و تلاش گرديده از طريق مطالعه اسناد و مدارک موجود، نحوه برهم کنش روحانيان با حکومت در دوره مزبور به شيوه استقرايي استخراج شود. بر اساس بررسي هاي انجام شده، روحانيان و علما در دوره مورد بحث، چهار رويکرد مختلف در مواجهه با حکومت دنبال مي کرده اند: 1. حمايت مصلحت انديشانه، 2. مبارزه منفي، 3. مبارزه غير انقلابي، 4. مبارزه انقلابي. نتيجه اين که، اگر چه مواضع و رويکرد روحانيان و علما در مواجهه با حکومت متفاوت بوده است، اما همه آن ها نحوه تعامل خود را با حکومت، بر اساس برداشت خود از شرايط و از منظر ديني تفسير مي کرده اند.

 نسخه قابل چاپ

مشهد در سده هاي سيزدهم و چهاردهم قمري/قرن نوزدهم و اوايل سده بيستم ميلادي، مقصد مهاجران زيادي از مناطق مختلف ايران و سرزمين هاي همجوار ايران همچون آسياي مرکزي، افغانستان، شبه قاره هند و قفقاز بود. اين گروه ها - که به انگيزه هاي مختلفي وارد اين شهر شده بودند - به اشکال گوناگون بر وضعيت سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي آن تاثيرگذار شدند. بسياري از آن ها نيز، با گذشت چند نسل عملا به شهروندان اصلي مشهد تبديل گرديدند و بازماندگان آن ها با شهرت هاي اوليه خود (بخارايي، هروي، بادکوبه اي و ...) تا عصر حاضر به زندگي در اين شهر ادامه دادند. از آن ميان، قفقازي ها گروهي مهم از مهاجران را تشکيل مي دادند. قفقازي ها که در دوره قاجار و با انگيزه هايي چون زيارت، تجارت و تحصيل به مشهد آمده بودند، در عرصه هاي مختلف منشا اثر شدند، گاه در توسعه زيرساخت هاي فرهنگي و اقتصادي شهر فعال بودند و گاه در بروز تحولات اجتماعي و سياسي آن جا دخالت داشتند. گروهي از اين مهاجران قفقازي، طلبه هاي علوم ديني بودند که در مدارس اطراف حرم رضوي سرگرم تحصيل بودند و بيش از بقيه در صحنه تحولات حضور داشتند. اين گروه، در دو دهه پاياني حکومت قاجار، از مهم ترين گروه هاي فعال در شهر بودند. مقاله حاضر، به بررسي صحنه هاي مهم نقش آفريني طلاب قفقازي و جايگاه آن ها در صحنه تحولات اين شهر مي پردازد. رويدادهايي مانند بلواي نان در سال 1321ق./1903م.، انقلاب مشروطه ايران و استبداد صغير از مهم ترين اين صحنه ها بود.

 نسخه قابل چاپ

هدف از اين پژوهش، بررسي وضعيت آرشيوهاي فني سدها و نيروگاه هاي وزارت نيرو در استان خوزستان و تعيين نقاط قوت و ضعف اين مراکز، جهت ايجاد شبكه اطلاع رساني در ميان آن ها مي باشد. جامعه مورد پژوهش، شامل آرشيوهاي فني تحت پوشش وزارت نيرو در استان خوزستان (10 آرشيو) مي باشد. يافته هاي اين پژوهش، نشان داد که آرشيوهاي فني مورد بررسي، از لحاظ امکانات، تجهيزات، نيروي انساني، بودجه و به طور کلي از نظر کيفي و کمي در سطح مطلوبي قرار ندارند و با مشکلات عديده اي مواجه مي باشند که از جمله اين مشكلات، مي توان كمبود نيروي انساني بويژه نيروي انساني متخصص، تخصيص نيافتن بودجه مصوب سالانه (مشخص نبودن آن) از سازمان (هاي) مادر، كمبود فضاي اختصاص يافته براي آرشيوها، مشكلات سخت افزاري و نرم افزاري، فقدان دسترسي به فناوري اطلاعات و نيز، شبكه هاي اطلاع رساني پيوسته را، نام برد.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر، قصد دارد کارکردپذيري استاندارد «توصيف و دسترسي به منبع(RDA) » را، براي توصيف و سازماندهي مواد آرشيوي با رويکردي تحليلي، و بر اساس تحولات جديد حوزه فناوري هاي نوين اطلاعاتي، مورد بحث و بررسي قرار دهد. در بخش اول مقاله، به رويکردهاي توصيف و سازماندهي منابع اطلاعاتي و دانش: رويکرد شي گرا، رويکرد دانشمدار، رويکرد توصيف بر اساس شي در برابر توصيف بر پايه بافت، و تغيير در سطوح توصيف (بخش هاي هر مدرک به عنوان شي محتوايي)، با توجه به بافت هاي اطلاعاتي پرداخته مي شود. بخش دوم نيز، به معرفي اجمالي استاندارد «توصيف و دسترسي به منبع (RDA)»، ويژگي هاي مواد آرشيوي مرتبط با فرايند توصيف و سازماندهي، جايگاه مواد آرشيوي در استاندارد مورد مطالعه، اشاره به استانداردهاي آرشيوي مبناي توسعه استاندارد «توصيف و دسترسي به منبع (RDA)»، عناصر هسته مناسب براي توصيف مواد آرشيوي، و قابليت ها و نقاط ضعف استاندارد براي پاسخگويي به نيازهاي بافت آرشيوي، اختصاص دارد. در پايان، چشم انداز استاندارد «توصيف و دسترسي به منبع (RDA)»، به توصيف مواد آرشيوي و همگرايي استانداردها، نظر خواهد داشت.

 نسخه قابل چاپ

خاطره، از جمله مواد و مصالح مورخ در تحقيق تاريخي و همچنين، بنياد تاريخ شفاهي، به عنوان روشي متفاوت در تاريخ نگاري، مي باشد. خاطره نگاري با شيوه ها و قالب هاي مختلف، سابقه اي طولاني در تاريخ فرهنگ و ادب ايران دارد. در سال هاي اخير، به دلايل متعدد، در ميان طيف وسيعي از رجال و شخصيت ها، سنت قديمي خاطره نويسي در اشکال گوناگون آن، رواج يافته است. از سوي ديگر، فرآورده هاي روش علمي تاريخ شفاهي، به عنوان يکي از جديدترين روش هاي گردآوري داده هاي تاريخي موردنياز مورخان و محققان تاريخ، جامعه شناسي و روان شناسي، رو به افزايش نهاده است. در اين ميان، برخي، عنوان تاريخ شفاهي را بر انواعي از خاطرات نيز اطلاق مي نمايند. بنابراين، شناخت خاطره، خاطره نويسي و تاريخ شفاهي، به منظور بررسي تطبيقي و مقايسه تحليلي اين دو، ضرورت دارد. پرسش کليدي، اين است که آيا اطلاق عنوان تاريخ شفاهي بر انواع خاطره (خودنگاشت، ديگر نگاشت، مکتوب و شفاهي) از نظر علمي صحيح است؟ اين، در حالي است که خاطره نويسي و تاريخ شفاهي از ابعاد ماهيتي، ساز و کار و کارکرد، تفاوت هاي اساسي با يکديگر دارند. اين مقاله، بر آن است تا با ارايه تعاريف رايج خاطره، خاطره نگاري و انواع آن، به تشريح کارکردها و مقايسه ويژگي ها، تمايزها و تفاوت هاي خاطره نگاري با تاريخ شفاهي، بپردازد. افزون بر اين، اشاره کوتاهي هم به حافظه، به عنوان ظرف خاطره شده است.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر، در واقع پژوهشي درباره نسخه خطي روزمه خسروان پارسي مي باشد. در اين مقاله، برآنيم تا نسخه خطي مورد نظر را، از جنبه هاي گوناگون تاريخ نگارانه، مورد کند و کاو و بررسي قرار بدهيم. بررسي روش و بينش تاريخ نگاري وقار شيرازي، ارايه تحليل کاملي از قسمت ديباچه کتاب مورد نظر از جمله کارهايي است که سعي شده در اين بررسي مورد توجه قرار بگيرد. همچنين ارايه اطلاعاتي در زمينه شرايط فکري زمانه اي است که وقار شيرازي در آن مي زيسته است. جريان هاي باستان گرايي، از جمله عواملي است که بر سبک نويسندگي اين زمانه تاثيرگذارده است. اهميت اساسي مباحثي که در اين جا مطرح خواهد شد، به قدري است که حاوي رهنمودهاي ارزنده اي براي خوانندگان نسخه خطي مورد نظر خواهد بود. اميد است که پسند خاطر مشتاقان تاريخ ايران را فراهم سازد.

 نسخه قابل چاپ

کشور ايران در عصر قاجار، به علت ضعف در زمينه هاي مالي، اطلاعاتي و فناوري جهت انجام تحقيقات، اکتشافات و بهره برداري از منابع نفتي، چند سالي پس از فوران اولين چاه نفت در جهان، شاهد ورود کارشناسان خارجي، به منظور بهره برداري از اين منبع سرشار بوده است.
واگذاري امتيازهاي نفتي، به عنوان نمره منفي براي شاهان قاجار در تاريخ معاصر ايران، ثبت گرديده است. با اعطاي امتيازهاي نفتي زيان هايي به عرصه اقتصادي کشور وارد آمد، و پيامدهاي حقوقي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي به دنبال داشت و زمينه ساز تحکيم و تثبيت نفوذ و اقتدار خارجي ها در ايران گرديد.
اين مقاله، بر آن است تا با استفاده از اسناد و منابع موجود، نگاهي تاريخي و حقوقي به قراردادهاي نفتي عصر قاجار داشته باشد، ابتدا مروري بر انواع قراردادهاي نفتي و ماهيت حقوقي امتياز دارد و به دنبال آن، اشاره کوتاهي به امتيازهاي نفتي عصر قاجار خواهد داشت.

 نسخه قابل چاپ

عريضه نويسي، از ديرباز بخشي از خرده رفتار سياسي و اجتماعي ايرانيان بوده است، تا آن جا که مي توان از آن به عنوان بخشي از فرهنگ ملي ايرانيان ياد کرد. چنين فرهنگي، چه پيش از ورود اسلام و چه پس از آن مرسوم بوده است، به گونه اي که نهاد حکومت در طول دوران ميانه و سده هاي پس از آن، با برپايي ديوان مظالم، فرهنگ عريضه نويسي را تاييد مي کرد. مواجهه با تمدن غرب در دوره قاجار، هر چند گسست هاي عميقي بر فرهنگ و تمدن ما وارد آورد، اما در فرهنگ عريضه نويسي نه تنها گسستي رخ نداد، بلکه با گسترش وسايل ارتباط جمعي همچون روزنامه و ايجاد نهادهاي جديدي همچون دارالشوراي کبراي سلطنتي و وزارتخانه ها، اين فرهنگ تدوام يافت و فراگير شد. پس از جنبش مشروطه و تاسيس مجلس شوراي ملي، فرهنگ عريضه نويسي به جرياني مسلط نه تنها براي دادخواهي که براي رتق و فتق تمامي امور و مشکلات روزمره افراد فرو دست جامعه درآمد و با تشکيل کميسيون عرايض در مجلس شوراي ملي، رسيدگي به عرايض مردمي، به يکي از کارکردهاي اصلي نهاد قانونگذاري در ايران تبديل گرديد. هر چند چنين کارکردي به دلايلي از کج فهمي نسبت به نهاد قانونگذاري نشئت گرفته بود، اما باعث شد امروزه منبع مطالعاتي بسيار بکري به نام «اسناد عرايض» در حوزه تاريخ اجتماعي براي تاريخ پژوهان به وجود آيد.
يافته هاي اين پژوهش، برخي از علل کج فهمي از نهاد قانونگذاري را در اين دست از اسناد نشان داده و با مقايسه تطبيقي عرايض در دوره مجلس شوراي ملي با دوره پيش از تشکيل قوه مقننه بويژه در دوره ناصري، فهم مردم را از نهاد قانونگذاري، مورد بررسي قرار مي دهد. همچنين ارايه تقسيم بندي جديدي از محتواي اين اسناد و توجه به ديگر ويژگي آن ها، بخش هاي ديگري از مقاله حاضر خواهد بود. در پايان، سعي خواهد شد جايگاه و اهميت اين اسناد در مطالعات تاريخ اجتماعي و تاريخ فرودستان، با ارايه اسنادي در اين خصوص واکاوي شود.

 نسخه قابل چاپ

اعطاي امتيازات به خارجيان و ايرانيان، از ويژگي هاي اقتصادي دوره ناصرالدين شاه مي باشد. او، پس از شکست در اعطاي امتيازات به خارجيان و مسدود شدن راه هاي کسب درآمد براي خزانه اش، اقدام به فروش خالصجات به طبقات ممتاز و اشرافي جامعه کرد. شايد طبق تاکيدات شاه، هدف از اعطاي خالصجات، بهکرد وضع کشاورزي و ترقي کشور بوده است، اما دستاندرکاران محلي اقتصاد ايران، باعث شدند تا شرايط به نفع آنان رقم بخورد. اصفهان، پايتخت صفويان از لحاظ زمين هاي خالصه، منبعي سرشار براي اصلاحات کشاورزي به شمار مي آمد و درآمد آن، نقش بسزايي در نظام ديواني اصفهان داشت. به همين دليل اين خالصجات براي دولت، متوليان امور ديواني و متقاضيان خريد، درآمد هنگفتي داشت که باعث شد بر سر واگذاري خالصجات، ميان رجال ديواني و محلي مدت ها نزاع روي دهد و در نتيجه، مالکيت در اصفهان دچار آشفتگي شود.

 نسخه قابل چاپ