بانک مقالات تاریخ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

در فاصله زوال ايلخانان تا پيدايش صفويان بر اثر تحولات مختلف سياسي، اجتماعي و مذهبي، به تدريج نفوذ مذهب اهل سنت در ايران، از جمله آذربايجان روي به کاهش نهاد. از اين رو، مقارن تشکيل دولت صفوي، وضع مذهبي آذربايجان، براي تغيير مذهب مساعدتر بود. در کنار اين تحول، دولت هاي مختلف حاکم بر آذربايجان در اين دوره، نه تنها سياست هاي مذهبي متعصبانه اي در حمايت از تسنن اتخاذ نکردند، بلکه جلايريان و قراقويونلوها، تا بدان حد با شيعيان همدلي نشان دادند که از آن ها به عنوان دولت هاي شيعي ياد مي شود. در اين پژوهش، سعي شده با ارايه تصويري از روند تحولات مذهبي در آذربايجان، چگونگي فراهم آمدن زمينه هاي تحول مذهب از تسنن به تشيع در اين خطه در دوره مذکور، تبيين گردد.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

استلحاق زياد بن عبيد به ابوسفيان در تاريخ اسلام مشهور است. شهرت اين موضوع شايد بيش از آن که معلول عدم مشروعيت آن باشد، به سبب شهرت شخص زياد به عنوان يکي از چهار داهي عرب و يکي از سه شخصيت موثر در تحکيم پايه هاي حکومت اموي با کمک معاويه است. آرزوي دست يابي زياد به خلافت- که البته محقق نگاشت– تنها در گرو پذيرش استلحاق و پيوند نسبي با معاويه بود. وي با رسميت يافتن استلحاق به ابوسفيان، خود را برادر معويه و رقيب وليعهد او مي دانست و هواي جانشيني او را در سر مي پروراند; از اين رو ولايتعهدي يزيد وموروثي کردن خلافت را ياري نکرد. استلحاق هر چند هزينه هاي فراواني را براي جامعه مسلمانان عراق در برداشت و موجب بدنامي زياد نيز شد، اما او و بيشتر از او معاويه را در دست يابي به مطامعشان کام روا ساخت. در اين مقاله انگيزه ها و پيامدهاي اين موضوع تاريخي بررسي شده است.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

حکومت خوارزمشاهيان (491- 618 ق) از جمله دولت هاي ترک تبار بود که در دوران ضعف و تجزيه حکومت سلاجقه، در خوارزم شکل گرفت. اين سلسله، نظر به اتخاذ  سياست حمايت از معتزله وشيعه، فرصت تاريخي و بستر مناسبي براي مکتب اعتزال و علويان در خوارزم خاصه براي نفوذ آنان در ساختار قدرت و مناصب اداري و تشکيلات ديواني فراهم کرد. در اين مقاله کوشش شده، مقاصد سياسي دولت خوارزم شاهيان بازبيني شود تا بر مبناي آن نقش سلاطين خوارزمشاهي در ايجاد زمينه هاي لازم براي رشد جريان هاي فکري و عنايت ويژه آنان به عقايد معتزله و حمايت از علويان و شيعيان در برابر عباسيان در اين سامان شناسايي شود. 

 نسخه قابل چاپ

تاسيس و استقرار دولت صفوي در ايران به عنوان نخستين حکومت مستقل شيعي مقتدر در تاريخ اسلام، موجب گشت بحث تاييد اين دولت و همکاري يا عدم همراهي با آن بدل به يکي از مباحث مهم جديد در حوزه تفکر و انديشه سياسي و حتي نظرات فقهي علماي بزرگ اين دوران شود. از آنجا که تقريبا از بدو پيدايي اين دولت- بويژه  از عصر شاه طهماسب – تا اواخر سلطنت شاه عباس اول، توليت امور شرعي و بالاترين مقام ديني و قضايي در اختيار مجتهدان صاحب نام بود، در اين موضوع بحث انگيز جديد ميان مجتهدان اختلاف نظر پديد آمده تا آنجا که  فراتر از عمل، در آثار مکتوب آنان نيز نمود پيدا کرد.
ظهور جريان اخباري گري در شيعه و قدرت يافتن آن موجب شد که از ميانه عهد صفويه تا پايان آن دولت و مدت ها پس از آن، اخباري گري بر محافل و مراکز علمي و ديني ايران و عراق چيره شود و بسياري از علما به آن مشرب گرايش يابند. اگر اين تلقي برخي از محققان کد يکي از علل اساسي پيدايي جريان اخباري گري در اين عصر، واکنش گروهي از علماي به استفاده ابزاري مجتهدان از اجتهاد خويش در تحکيم پايه هاي حکومت صفوي بوده، صحيح باشد، بايد انتظار داشت که اخباريان، مخالف همکاري با آن دولت بوده باشند، حال آن که بررسي آرا و عملکرد برجستگان اخباري، جز يک مورد استثنايي، نشان مي دهد که آنان به رغم مخالفت سخت وجدي با مجتهان بويژه مجتهدان حامي دولت صفوي، پس از آن که موفق شدند پيروان مکتب اجتهاد و اصوليان را به حاشيه برانند، خود به تاييد دولت برخاستند و مقامات و مناصبي را که پيش از آن در اختيار مجتهدان بود، بر عهده گرفتند.
در اين مقاله ابتدا به اختصار ديدگاه علماي سلف درباره "همکاري با دولت" مرور شده، سپس چون در نيمي از دوران صفويه، مجتهدان اصولي و در نيمي ديگر اخباريان نهاد دين و روحانيت را نمايندگي مي کردند، نظرات و عملکرد برجستگان هر دو مکتب بررسي مي شود. 

 نسخه قابل چاپ

در قرن دوم هجري به دنبال فروپاشي حکومت امويان، شرايطي فراهم آمد که غير مسلمانان خراسان بزرگ توانستند نارضايتي خود از شرايط موجود را در قالب کنش هاي سياسي- ديني نشان دهند. اين ناخوشنودي ها در قيام هاي بعد به آفريد، سنباذ، اسحاق، استاذسيس و مقنع تبلور يافت. اين کنش ها هم نشانگر خواسته هاي اقتصادي، اجتماعي و هم مبين روحيات و باورهاي ساکنان غير مسلمان خراسان بود. در اين مقاله تلاش شده ضمن بازخواني حرکت ها و قيام هاي مذکور،تاريخ روحيات مردم غير مسلمان خراسان در قرون نخستين اسلامي بررسي شود.

 نسخه قابل چاپ

اهميت چشم ناپوشيدني خلاصه نويسي، به منزله يکي از انواع بسيار مهم نوشته هاي مسلمانان در طول تاريخ اسلامي، از طريق بررسي قدمت آن ها و نيز اعتباري که متفکران اسلامي براي اين نوع نوشته ها قايل شده اند و بالاخره از رهگذر فوايد اين گونه از آثار قابل پيگيري است. بررسي علل رويکرد مسلمانان به خلاصه  نويسي، فايده شناسي و آسيب شناسي اين گونه از نوشته ها بر عهده اين تحقيق است. در اين بررسي، به علل مختلف اين رويکرد، از جمله نياز به تهيه کتاب هاي کوتاه آموزشي و درسي براي دانشجويان مسلمان اشاره شد. همچنين از دخالت و اراده حاکمان براي تلخيص برخي از آثار و نيز از پيشقدم شدن خود صاحبان آثار اصلي در راه تلخيص آثار خود نوشت، از بيم تلخيص احتمالي آثار خويش به دست افراد نااهل سخن به ميان آمده است. در آسيب شناسي اين نوع از نوشته ها، صرف نظر از اشاره به عدم وحدت رويه خلاصه نويسان و دخالت داده شدن گرايش هاي فکري و مذهبي در حذف يا ابقاي مطلبي در حين تلخيص، ايجاز مخل در فرايند خلاصه نوبسي که خود مقتضي شرح نويسي بر اينگونه از آثار و گرفتار آمدن نويسندگان در چرخه افراط و تفريط مي شده، محل توجه قرار گرفته است. 

 نسخه قابل چاپ

در اوايل سده دهم هجري/ شانزدهم ميلادي، سلطان محمد شيباني (د916ق/ 1510م) خان سمرقند، پايتخت تيموريان را تصرف و حکومت شيبانيان را پايه گذاري کرد. بزودي رقيب تيمور او، بابر (د936ق/ 1530م) مجبور شد آسياي ميانه را ترک گويند تا امپراتوري گورکانيانرا در هند تاسيس کند. مقاله حاضر به بررسي مناسبات شيبانيان و گورکانيان هند مي پردازد. يافته هاي اين پژوهش نشان مي دهد که به رغم خصومت اوليه، واقعيات حاکم بر منطقه بويژه قدرت ايران عصر صفويه از يک سو از سوي ديگر نيازهاي گورکانيان هند و شيبانيان به گسترش مناسبات بازرگاني دوجانبه، موجب آن شد که با تجديد نظر در سياست هاي خود، به برقراري روابطي حسنه مبادرت ورزند. وجود عناصر فرهنگ و تمدن اسلامي نيز راه بهبود اين مناسبات را هموار مي کرد. 

 نسخه قابل چاپ

ايران عصر قاجاري در ابتداي قرن 19م/ 13ق در حالي مورد تجاوز روس ها واقع شد که بي خبر و عقب مانده از تحولات دنيا، با مشکلات عديده اي در داخل کشور مواجه بود. علي رغم نتايج تلخ، اين واقعه دستاورد مهمي را نصيب فتحعلي شاه و اطرافيان وي کرد که از همه مهم تر، آگاهي از ضعف تجهيزات نظامي و دانش روز بود. اين موضوع، انگيزه اقدامات اصلاح طلبانه اي، گرديد که به دنبال درک کاستي هاي نظام تعليم و تربيت، دولت مردان را در انجام آن ها مصمم ساخت. اين مقاله بر آن است تا با بررسي مهم ترين اقدامات انجام شده در اين راستا، تاثيرات آن را در فراهم نمودن زمينه هاي لازم جهت تحول و تغيير رويکرد نظام آموزشي ايران تبيين نمايند.

 نسخه قابل چاپ

هجرت پيامبر (ص) از مکه به مدينه که به گسترش و پيروزي نهايي دعوت اسلامي انجاميد، باعث تيرگي بيشتر ورابط مسلمانان با مخالفان اسلام گرديد و ده ها نبرد کوچک و بزرگ را ميان آنان رقم زد. اولين جنگ بزرگ که سلسله جنگ هاي بعدي را در پي داشت، غزوه بدر بود که با قصد تهاجم مسلمانان به کاروان تجاري قريش آغاز شد، از اين منتقدان پيامبر (ص) او را به آغاز نبرد و به کار بردن سياست تهاجمي در برابر دشمنانش متهم مي نمايند. اين مقاله با بررسي دقيق زمينه هاي وقوع غزوه بدر، به ارزيابي صحت و سقم اين اتهام مي پردازد.

 نسخه قابل چاپ