بانک مقالات تاریخ

قطب الدين شيرازي از منجمان صاحب نظريه در حوزه مدل هاي غير بطلميوسي است. بعد از آن که مدل سياره اي قطب الدين براي سيارات خارجي، با مطالعاتي در دو کتاب نهاية الإدراک في دراية الأفلاک و التحفة الشاهية معرفي شد، مورخان علم متوجه شدند که اين مدل در واقع از آن منجم ديگر مکتب مراغه، مؤيدالدين عرضي، است. بنا بر اين، مدل سياره اي قطب الدين براي سيارات خارجي تا به امروز ناشناخته مانده بود. مدل سياره اي قطب الدين براي سيارات خارجي، در کتاب اختيارات مظفري با وضوح بيشتري عرضه شده، که در اين مقاله معرفي مي شود. البته اين مدل بر خلاف ديگر مدل هاي غيربطلميوسي مکتب مراغه، داراي اشکالات رصدي است، چرا که در اين مدل، مرکز تدوير در فاصله نسبتا زيادي از مرکز تدوير بطلميوس در نظر گرفته مي شود و در نتيجه فاصله مشاهدات رصدي و مقادير محاسبه شده قابل چشم پوشي نيست.

 نسخه قابل چاپ

عبدالرحمان صوفي منجم شناخته شده اي است که آثاري در زمينه نجوم، رياضيات و کيميا دارد. اهميت کتاب صورالکواکب اش سبب شده است که به ديگر آثار او کمتر پرداخته شود. چهار رساله در اسطرلاب به صوفي منسوب است که يکي از آنها به فارسي است. از ميان اين چهار رساله انتساب سه رساله عربي به او قطعي است. در اين مقاله ضمن ويرايش متن رساله فارسي، مطالب آن با معادل هايش در رساله هاي عربي مقايسه شده است.

 نسخه قابل چاپ

تمام آنچه در باب اين مولف شعيا بن فريغون مي دانيم، اين است که شاگرد ابوزيد احمد بن سهل بلخي، دانشمند و جغرافي دان ايراني در گذشته به سال 322 ق / 934 م، بوده است، که در نتيجه رونقش در نيمه نخست سده چهارم هجري بوده است، و اين که او جوامع العلوم را براي امير ابوعلي احمد بن محمد بن مظفر، حاکم جوزجان تاليف کرده است.

 نسخه قابل چاپ

رساله مناظر و مراياي قاسم علي قايني از آثار متاخر سنت نگارش آثار نورشناسي نزد مسلمانان است که در سده يازدهم هجري نوشته شده است. قايني در اين رساله ضمن عرضه تعريفي از علم مناظر و آوردن آراي برخي پيشينيان مانند اقليدس و کندي، به مسائل عمده آثار نورشناسي مانند بازتاب، شکست نور، ابزارهاي سوزاننده، چگونگي تشکيل رنگين کمان و هاله، اتاق تاريک و  ميدان ديد آينه هاي مسطح پرداخته است.

 نسخه قابل چاپ

ادوارد استوارت کندي که دوستانش او را «تد» مي خواندند، در چهارم ماه مه 2009 (14 ارديبهشت 1388) در دويلزتاون (ايالت پنسيلوانيا) ديده بر جهان بست. کندي برجسته ترين پژوهشگر نجوم رياضي دوره اسلامي در نيمه دوم قرن بيستم بود. او روش هاي تحليل علمي را که اتو نويگه باوئر براي نجوم بابلي عرضه کرده بود، براي آثار نجومي عربي و فارسي به کار گرفت.

 نسخه قابل چاپ

در شکل هاي مختلف موجود در طبيعت نسبت هاي معيني را مي توان مشاهده کرد. اين نسبت هاي هندسي تابع اصول انتزاعي و فراطبيعي با اعتقاد بر مقدس بودن موضوع خود و داراي يک زبان نمادين با ويژگي هاي روحاني دانسته شده اند، از اين رو آنها را هندسه مقدس ناميده اند. تقدس هندسه قسمتي از يک ديدگاه کلي تر است که تمدن بشري در دوران باستان را داراي يک منشا روحاني و عبادي مي دانسته است. بنا براين، تاريخ هندسه مقدس به قرن ها قبل باز مي گردد. در جهان سنتي، هندسه از ساير علوم چهارگانه فيثاغورسي، يعني حساب، موسيقي و نجوم، تفکيک ناپذير بود. معماري که با هندسه پيوندي نزديک دارد، خالق اماکن مقدس در طول هزاره ها بوده است و ا نسان سعي کرده است به وسيله آن نوعي تجلي آسماني را براي خود فراهم آورد. معماري ايراني هميشه بر زيبايي تاکيد داشته است و ايرانيان سعي کرده اند در ابعاد ساختمان ها، تناسب هايي را به کار گيرند که بازتاب رابطه هاي کيهاني و نسبت زرين باشند. در اين مقاله کوشش شده است تا اين روابط در پديده هاي طبيعي و بناها معرفي و تحليل شود.

 نسخه قابل چاپ

باب دوم کتابهاي جامع الالحان، مقاصد الالحان و نيز فصل دوم کتاب شرح ادوار، که هر سه از تاليفات ارزشمند عبدالقادر مراغي در موسيقي هستند، به تقسيم وتر و دستان بندي ساز اختصاص دارد. مراغي روش هاي مختلفي را براي تعيين نسبت ميان نغمه ها بيان مي کند که پايه اصلي آن، نظرات صفي الدين ارموي است و در اين ميان نکات تازه اي نيز اضافه کرده است. در اين مقاله کوشش شده است که با تکيه بر تصحيح جديدي از کتاب جامع الالحان و مقايسه با ديگر دست نويس هاي مراغي، اين روش ها مطالعه شود.

 نسخه قابل چاپ

کرجي در انباط المياه الخفيه (استخراج آبهاي پنهاني) به معرفي و تشريح ترازهاي متداول عصر خود پرداخته است. علاوه بر چهار ترازي که به عنوان ابزارهاي موجود بررسي شده اند، کرجي دو تراز ديگر، «تراز شاقولي مدرج» و «تراز دوربيني مدرج» را نيز به عنوان ابداعات خود بر آنها افزوده است. در اين مقاله پس از معرفي چهار ابزار نخست، اين دو تراز با تکيه بر روش کرجي براي مدرج کردن، با شرح بيشتري بررسي خواهند شد و مثال هايي از کاربرد آنها خواهد آمد.

 نسخه قابل چاپ

شکوفايي دانش پزشکي مسلمانان در اندلس از نيمه سده سوم هجري و از روزگار محمدبن عبدالرحمن اوسط آغاز شد. در اين ميان داروشناسي به عنوان دانشي وابسته، هنگام با پزشکي سير تکاملي خود را طي کرده است؛ اما توجهات دانشمندان اندلسي به موضوع ادويه با مفردات پزشکي موجب شد که پزشکان و دانشمندان اندلس توجهي فراواني به داروشناسي نشان دهند تا جايي که داروشناسي به رويکرد غالب پزشکي اندلس تبديل شد. عواملي چند، هر چند نه با يک ميزان اهميت، به اين رويکرد اندلسيان کمک کرده است. در اين مقاله برآنيم که به بررسي عوامل موثر در ايجاد اين رويکرد غالب در پزشکي اندلس بپردازيم.

 نسخه قابل چاپ

الرياض الكبير منسوب به جابر بن حيان، بنا به مقدمه مولف يکي از آثار مهم براي ورود به صناعت کيميا است. باب ششم اين اثر به معرفي محلول هاي اسيدي و بازي مختلف، شيوه توليد و اثرات آن ها اختصاص دارد.
در اين مقاله روش جابر در ساخت محلول ها از باب ششم الرياض الكبير، ترجمه، و در حد امكان بررسي و تحليل، و فرمول ها، خواص مواد واكنش دهنده و محصولات آزمايش هاي جابر بيان مي شود.

 نسخه قابل چاپ

عموما پذيرفته شده است که مفهوم صفر، بدين صورت که ما امروز تصور مي کنيم، از دو تمدن مايا و هندي که از نظر جغرافيايي متمايزند، نشات گرفته است. اما صفر به عنوان نمايانگر يک کميت يا جداکننده جهت به مصر چهار هزار سال پيش برمي گردد. صفر به عنوان نشان دهنده مکان خالي از ارزش در نظام عددنويسي ارزش مکاني بابل و پيش از نخستين مورد ثبت شده صفر هندي ظاهر شد. همچنين صفر به صورت يک فاصله خالي در نظام عددنويسي ارزش مکاني چيني تنها چند سده پيش از ميلاد پديدار شد. انتشار صفر هندي به عنوان يکي از ضروريات نظام عددنويسي هندي به سمت غرب يکي از قسمت هاي قابل توجه تاريخ رياضيات است. (اصل مقاله به صورت متن کامل انگليسي، در بخش انگليسي قابل رويت است)

 نسخه قابل چاپ

نخستين فصل از مقاله اول زيج جامع، رساله نجومي مهم كوشيار گيلاني، اخترشناس ايراني كه حدود 10 قرن پيش مي زيست، به مبحث تقويم اختصاص دارد. در اين فصل كوشيار انواع تقويم هاي شناخته شده در زمان خود، ويژگي هاي آن ها و چگونگي تبديل آن ها به يكديگر را بيان مي كند. ويرايشي از يك ترجمه فارسي كهن اين فصل، همراه با مقدمه و توضيحات در اين مقاله آورده مي شود.

 نسخه قابل چاپ

رساله آثار علوي ابوحاتم اسفزاري (د. ح. 506-513 ق دربردارنده برخي از ديدگاه هاي ارسطو (384-322 ق.م) است که در روايت عربي آثار علوي وي ديده نمي شود؛ زيرا ابن بطريق، پديدآورنده روايت عربي اين اثر، برخي جاهاي کتاب را ترجمه نکرده و در ترجمه برخي جاهاي ديگر نيز خطاهايي شگرف مرتکب شده است. اسفزاري همچنين به نکاتي اشاره مي کند که در هيچ يک از دو روايت يوناني و عربي نيامده است. از اين رو به نظر مي رسد وي افزون بر بهره گيري از اين ترجمه مخدوش، به منابع ديگري که به نحوي با روايت اصلي کتاب ارسطو مرتبط بوده اند، دسترسي داشته است. احتمالا يکي از اين منابع، رساله الاثار المخيله في الجو الحادثه عن البخار المايي ابن خمار (زاده 331ق) بوده است. آثاري که بعدها دانشمندان ايراني در اين باره نوشتند، به نحوي چشمگير از آثار علوي اسفزاري تاثير پذيرفته است.

 نسخه قابل چاپ

در بيان استخراج جيب يک درجه رساله اي است به زبان فارسي از مصنفي ناشناس که ظاهرا به منظور تقرير و توضيح روش محاسبه جيب (سينوس) يک درجه بر اساس شرح قوشچي (د. 879 ق) بر زيج الغ بيگ (فارسي) و رساله في استخراج جيب درجه واحده (عربي) اثر قاضي زاده (د. حدود 840 ق) تاليف شده است. اثري که مبدع اصلي اين روش، غياث الدين جمشيد کاشاني (د. 832 ق)، در اين باره نوشته، تاکنون به دست نيامده، اما اثر قاضي زاده که در واقع تحريري است از روش کاشاني، در نسخه هايي متعدد بر جاي مانده است. قوشچي نيز بدون ذکر نام کاشاني، روش وي را شرح مي دهد.
در اين مقاله بازنويسي رساله در بيان استخراج جيب يک درجه بر اساس نسخه منحصر به فرد کتابخانه دولتي برلين به گونه اي صورت گرفته که ميزان و نحوه اقتباس مصنف رساله از آثار قاضي زاده و قوشچي مشخص شود.

 نسخه قابل چاپ

خدمات ابن سينا که عموما به عنوان يکي از مهم ترين فلاسفه و اطبا شناخته مي شود، به علم و فلسفه موضوع بسياري از پژوهش ها قرار گرفته است. اين مقاله طرحي کلي از فلسفه علم وي، که تعيين گر چارچوب نظري دريافت او از فلسفه طبيعي است، به دست مي دهد. اين نوشتار بدون پرداختن به علايق تاريخي استدلال مي کند که فلسفه علم ابن سينا سرآغازي مفيد براي توسعه فلسفه اسلامي علم معاصر است. اين مقاله همچنين اهميت ابن سينا در فلسفه بهداشت و طب را مورد بحث قرار مي دهد.

 نسخه قابل چاپ