مقالات علوم سیاسی

بررسي تحولات اقتصادي ايران پس از انقلاب اسلامي، نشان مي دهد سياست هاي اقتصادي دولت به جاي پيروي از روند خطي، حالت نوساني يا آونگي را تجربه کرده است. اين بررسي مشخص مي سازد جهت گيري کلي سياست هاي اقتصادي دولت در دهه اول انقلاب به سمت سياست هاي بازتوزيعي، در دهه دوم به سمت سياست هاي رشد اقتصادي و از نيمه دهه 1380، بار ديگر به سمت سياست هاي بازتوزيعي بوده است. اين مقاله ابتدا به تشريح اين بي ثباتي ها در اقتصاد کلان در قالب الگوي آونگي مي پردازد. سپس، تلاش مي کند به جاي ازايه تحليلي اقتصادي، تحليلي از منظر جامعه شناسي سياسي از منشا و علل اين بي ثباتي ها ازايه کند. اين تحليل نشان خواهد داد که ماهيت و ساختار رانتير دولت در ايران پس از انقلاب، منشا و عامل اين بي ثباتي در اقتصاد کلان بوده است.

 نسخه قابل چاپ

ساختارهاي سياسي، فرهنگي و اقتصادي جوامع، نقش فزاينده اي در تحولات بوم شناسي يافته اند. داده ها و يافته هاي موجود گوياي فزايندگي دامنه مداخلات انساني در فروسايي و تخريب محيط زيست محلي و کروي است. پيامدهاي ويرانگر اين مداخلات، امنيت انساني گستره اسکان بشر را به چالش کشانده و بحران محيط زيست را در جايگاه يکي از مصاديق امنيتي چندلايه برکشيده  و تعادل محيط را آشفته کرده است. در ايران، روند تخريب محيط زيست در طول چند دهه اخير افزايش بي سابقه اي يافته، به گونه اي که در بسياري از موارد، کشورمان پيشگام ديگر کشورهاست. بيشتر اين آمارها محصول برآيند موقعيت جغرافيايي و توپوگرافي سرزمين ايران، کم توجهي به نقش جستار پايداري محيط در طراحي واجراي سازه ها و فضاها، ناآگاهي عمومي و کم توجهي سازمان هاي دولتي است. به نظر مي رسد تداوم اين وضعيت، دست کم در دو دهه آينده، کشور را با چالش هاي امنيتي محيط محورِ پرهزينه و زمان بر رويارو خواهد کرد که از پايداري و ثبات نيز برخوردار هستند.

اين مقاله سياست هاي لايحه برنامه پنجم توسعه را از منظر تاثير اجراي آنها بر فضاي کسب و کار کشور بررسي مي کند. در سياست هاي کلي ناظر بر برنامه پنجم، بهبود محيط کسب و کار به عنوان راهبرد اساسي تحقق رشد مستمر و پرشتاب اقتصادي، گسترش عدالت اجتماعي و ارتقاي استاندارد زندگي مردم قلمداد شده است. در لايحه برنامه پنجم توسعه، که قاعدتا بايد در چارچوب سياست هاي کلي و معطوف به اهداف آن تنظيم شده باشد، نيز بر بهبود فضاي کسب و کار به مثابه راهبردي موثر براي توانمندسازي مردم در برابر فقر، بيکاري و تورم و نيز براي شکوفايي بيشتر اقتصاد کشور تاکيد شده است. در اين مقاله، برخي از عمده ترين آسيب هاي لايحه برنامه پنجم از منظر راهبرد بهبود محيط کسب و کار بررسي و تحليل شده است.

 نسخه قابل چاپ

به رغم توسعه مناسبات اقتصادي ايالات متحده و چين طي دهه هاي اخير، هنوز مسايل سياسي - امنيتي مختلفي به عنوان محرک تعارض و اختلاف بين دو کشور عمل مي کنند. هر دو دولت تلاش کرده اند حيطه همکاري هاي اقتصادي را از اختلافات سياسي - امنيتي جدا کرده و از آسيب ديدن منافع متقابل جلوگيري کنند. با اين وجود، اين سوال همچنان مطرح است که آينده روابط دو کشور به چه سمت و سويي مي رود. آيا همکاري ها موجب تخفيف تعارض ها خواهد شد يا تعارض ها موجب تخفيف همکاري. به نظر مي رسد، حداقل در کوتاه مدت، همکاري هاي اقتصادي طرفين ادامه خواهد داشت و همانطور که طي سال هاي اخير اتفاق افتاده، مسايل مورد اختلاف را تحتالشعاع قرار خواهد داد. ايران نيز از موارد موضوع اختلاف است که قابل مديريت مي باشد، چرا که براي چين استمرار همکاري با ايالات متحده اولويت دارد.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

با آنکه کنش هاي تروريستي، همساني هايي با جنگ و جرم دارند؛ ولي گزينش هر يک از اين دو براي ماهيت حقوقي تروريسم، ويژگي ها و نشانه هاي متفاوتي به بار مي آورد.
نگاه بزه محورانه به تروريسم از دريچه مرتکب و رفتار وي است، ولي نگاه جنگ محورانه با سنجه گروه يا شبکه تروريستي انجام مي گيرد. روشن است هنگامي که تنها تروريست و رفتار بزهکارانه اش سنجه ارزيابي قرار مي گيرد، يک مقرره کيفري شکسته شده و فرجام کار، کيفردادن انجام دهنده بزه است، ولي هرگاه به گروه تروريستي (همچون القاعده) نگريسته مي شود، نيرويي ديده مي شود که ويژگي هايي چون يکپارچگي و پيوستگي، هدف داربودن، داشتن برنامه، پشتيباني شدن از سوي کشور ها و گروه ها يا اشخاص و از همه برجسته تر، تلاش بر سر کيش و آيين با دستاويز خشونت، داشته و آن را فراتر از يک گروه يا شخص بزهکار نشان مي دهد. در اين نوشتار افزون بر گذاردن تروريسم در ترازوي جنگ و جرم، تلاش خواهد شد به صورت نمونه اي به رخداد غزه که در پايان سال 2008 روي داد، پرداخته شود.

 نسخه قابل چا

شبکه شهرها به عنوان اصلي ترين مکان استقرار جمعيت و موثرترين مکان در جابه جايي هاي جمعيت، از اهميت زيادي در برنامه ريزي ها برخوردار است. پرسش اصلي اين مقاله اين است که اندازه بهينه جمعيت در شهرها کدام است وچگونه مي توان تعادل جمعيتي را در يک محدوده جغرافيايي ايجاد کرد؟ نويسنده با پيش بيني جمعيت شهرهاي منطقه آذربايجان تا افق 1400 و برنامه ريزي براي آن بر اساس مدل رتبه ـ اندازه تعديلي متناسب با ميزان کشش پذيري و درجه آنتروپي شبکه شهري، جمعيت بهينه افق 1400 را ازايه و سياست هاي لازم را براي افزايش يا کاهش نرخ رشد جمعيت شهرها در جهت ايجاد تعادل فضايي جمعيت آذربايجان در افق مورد نظر، مطرح نموده است.

 نسخه قابل چاپ

روابط آمريکا و عراق در دوره حکومت صدام مناسب نبود و با حمله عراق به کويت دوره پرتنشي را آغاز کرد که به حمله نظامي و سرنگوني رژيم بعثي منجر شد. از سال 2003 تا 2009، عراق تحت اشغال آمريکا و نيروهاي متحدين قرار داشت. با امضاي قرارداد امنيتي بين بغداد – واشنگتن، اين وضعيت پايان يافت و مناسبات آنها بر اساس وجود دو دولت بنيان نهاده شد. در عين حال، در عمل، مناسبات عملي نظامي-امنيتي عراق و آمريکا بر پايه وضعيت سياسي و امنيتي عراق، سياست هاي آمريکا به ويژه دولت اوباما در برابر عراق و منطقه، و روابط جمهوري اسلامي ايران با آمريکا تعيين مي شود. اين مقاله، با توجه به اين سه مولفه، چشم انداز مناسبات نظامي- امنيتي عراق و آمريکا را تبيين مي کند.

 نسخه قابل چاپ

عراق آينده، برآيندي از وضعيت کنوني و گذشته اين کشور، نوع بازيگري و تمايلات بازيگران موثر اعم از داخلي و خارجي، فرصت ها و تهديدات پيش روي و آسيب پذيري ها و مزيت هاي آن در عرصه داخلي و منطقه اي است. در اين چارچوب، مقاله حاضر به تخمين راهبردي عراق آينده مي پردازد و اين مهم را از خلال نقد سناريوي ايده آليستي امکان پذير مي داند. اين سناريو، شامل وضعيتي است که قانون اساسي عراق جديد، در قالب نوعي هدف گذاري راهبردي براي آينده اين کشور ترسيم کرده و شامل دو هدف دموکراسي سازي در داخل و صلح طلبي در سياست خارجي است. نويسنده براي نقد اين سناريو از رويکرد ساختاريابي سود مي جويد و از خلال اين نقد، به برآورد استراتژيک عراق آينده مي پردازد. مطابق اين رويکرد، واقعيات ساختاري عراق در چارچوب تاريخ، جغرافيا، فرهنگ و اقتصاد سياسي اين کشور، موجب محدوديت  سناريوي ايده آليستي و کشاکش ميان آرمان ها و واقعيات در عراق آينده مي شود.

 نسخه قابل چاپ

در صحنه معادلات قدرت در عراق جديد، چهار دسته از بازيگران، يعني آمريکا و نيروهاي ائتلاف، گروههاي قومي و مذهبي داخلي، همسايگان عراق و سازمان هاي تروريستي و خشونت طلب جهاني حضور دارند و هر يک مي کوشند آينده اي براي عراق رقم زنند که دلخواه و مطلوبشان است.
در اين مقاله، کوشش مي شود با تحليل اهداف، امکانات، منافع و استراتژي هاي بازيگران مزبور، برآوردي از اوضاع کنوني و آينده عراق در قالب سناريوهاي کوتاه مدت ارايه شود و در پرتو آن، سناريوي مطلوب جمهوري اسلامي ايران در بين گزينه هاي محتمل عراق آينده، ارزيابي و مورد تحليل قرار گيرد.

 نسخه قابل چاپ

قدرت منطقه اي اگرچه ظاهرا به معني قدرتمندترين دولت در سطح منطقه يا سيستم تابعه منطقه اي است، اما رسيدن به چنين موقعيتي در جهان امروز مستلزم رعايت قواعد ظريفي است که ريشه در اهميت يافتن قدرت نرم دارد.
تثبيت موقعيت هر دولت مدعي رهبري منطقه مستلزم پذيرش اين نقش نه فقط از سوي دولت هاي منطقه، بلکه ساير بازيگران فرامنطقه اي ذي نفوذ در منطقه است.
کمک به تثبيت امنيت منطقه و فعاليت در راستاي رونق دهي به فرايند رشد و توسعه اقتصادي کشورهاي منطقه، دو نمونه از کارکردهاي مهمي است که هر دولت مدعي رهبري منطقه ملزم به در دستور کار قرار دادن آنهاست.
 قدرت منطقه اي بايد مروج و حامي اصول، قواعد و هنجارهايي باشد که هم در سطح منطقه مقبوليت دارند و هم در سطح سيستم بين الملل، متعارف شمرده  مي شوند.

 نسخه قابل چاپ

عراق کشوري با نود سال سابقه تاريخي است، اما در طي اين مدت هنوز نتوانسته بر مشکلات تحکيم بنيان هاي مادي و معنوي خود فايق آيد. در بخش دولت سازي، سه مشکل اصلي عراق شامل نقش بريتانيا در ايجاد دولت سازي ناقص، نفوذ و حضور نظاميان در حکومت و قدرت سياسي و در نهايت، تحصيل دار بودن دولت عراق مي باشد. بخش دوم فرايند ملت سازي را مورد بحث قرار داده و نشان مي دهد مشکل ساختگي بودن عراق، تعارض مفاهيم مختلف ملي گرايي و در نهايت، ترکيب ملي گرايي با ايدئولوژي هاي مختلف، باعث مشکله هويت ملي در عراق شده است. در بخش بازسازي عراق پس از سال 2003 نيز فرايندهاي طي شده و دورنماي آينده را با توجه به تجارب تاريخي مورد بررسي قرار مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

کتاب ايران در سياست جهاني: مساله جمهوري اسلامي، کوشش نويسنده اي خوش قريحه است که تصور مي کند با درکي که از دو جهان غربي و ايراني دارد، بايد تلاش نمود تصاوير نادرست و يا مخدوش از ايران در سياست جهاني بازتعريف شود و داوري هاي از پيش موجود و کليشه اي از ايران مورد بازنگري قرار گيرد. هدف کتاب، بازنمايي تصوير جديدي از ايران است و با اين پرسش آغاز مي شود که چرا جهان غرب مجال و امکاني براي طرح مناسب تصاوير واقعي و يا «ايران آن گونه که هست»، فراهم نمي آورد؟ چرا ايران آن طور که غرب از آن استنباط مي کند، به تصوير در مي آيد و اين تصوير به طرق مختلف و به رغم تغييرات فراوان موضوع پژوهش، همچنان خود را به شکل ابتدايي بازتوليد مي کند؟

 نسخه قابل چاپ

جامعه مدرن دچار تحول بنياديني شده و از اسامي گوناگوني براي مشخص كردن اين تحول، از قبيل دوران پست مدرن، عصر پست ماترياليسم  و نظاير آن استفاده مي شود. به زعم اولريش بك، جامعه شناس آلماني، اين تحول نه عبور از مدرنيته كه تعميق آن است. وي با وضع اصطلاح جامعه ريسك كوشيده است نشان دهد در جامعه مدرن متاخر با نوعي وفور ريسک و آگاهي وسيع مردم از آن مواجهيم. در اين جامعه، خطرات و تهديدات نه ناشي از حوادث طبيعي، بلكه مصنوع دست انسان اند.
تغيير و تحول در تهديدات و ريسك ها به معني تغيير شكل سياست نيز هست، زيرا يكي از اهداف مهم سياست دفع تهديدات است.

 نسخه قابل چاپ

مبحث قدرت نرم توجه بسياري از کشورها، پژوهش گران و دست اندرکاران را به خود جلب نموده است. اين موضوع زمينه را براي گسترش بحث در مورد وجوه نرم در حوزه امنيت نيز فراهم آورد. مقاله حاضر درصدد بررسي معنا و مفهوم امنيت نرم به مثابه مفهومي مستقل و دربردارنده وجوه داخلي و خارجي است. در بررسي لغت شناسي امنيت نرم، سه وجه تفکيک امنيت نرم از سخت، يکي بودن آنها و يا مکمل بودن امنيت نرم براي امنيت سخت؛ در بحث مفهومي و چيستي امنيت نرم از منظر شناخت شناسانه، چهار وجه کاهش استفاده از ابزار نظامي يا کاهش ابزار نظامي براي تحريم يا تنبيه؛ کاربرد وجوه نرم امنيت سخت؛ وجه فريبايي امنيت نرم و پس از آن، در منظر هستي شناسانه امنيت نرم به دو موضوع ابعاد و حوزه ها اشاره مي شود.

 نسخه قابل چاپ