مقالات علوم سیاسی

عرصه تحليل سياست خارجي يكي از مهم ترين حيطه هاي پژوهشي مطالعات بين المللي مي باشد كه بر اساس اتكا به روش شناسي هاي گوناگون به بحث در جهت تبيين رفتارهاي خارجي دولت ها مي پردازد. سازه انگاري به عنوان يك روش بحث در حيطه سياست بين الملل و سياست خارجي، الگويي جوان محسوب مي شود كه بر مباحث فلسفي در حيطه علوم اجتماعي ابتنا دارد. مقاله در يك مسير منطقي ابتدا به ارايه بينش فلسفي سازه انگاري مي پردازد و تمايز آن را با بينش هاي رقيب نشان مي دهد. آنگاه با ورود به بحث سازه انگاري روابط بين الملل، زمانه و دلايل ظهور و گسترش اين روش شناسي را مورد بحث قرار مي دهد و تمايزات و تعارض هاي آن را با الگوهاي ديگر روابط بين الملل كه بازتاب بينش هاي گوناگون فلسفي آنهاست نشان مي دهد. اين نكته از لابه لاي بررسي ايده هاي نظريه پردازان برجسته آشكار مي شود. بخش سوم مقاله، دنباله سير منطقي بحث به سوي ارايه دركي از روش شناسي سازه انگاري در سياست خارجي است كه نهايت با مثال هاي عيني مستند خواهد شد. در يك تحليل كلي، مقاله به اين نكته تاكيد مي كند كه بداعت الگوي سازه انگاري، فراهم آوردن چهارچوبي منطقي جهت استوار كردن تحليل رفتارها بر اساس هويت بازيگران مي باشد. بخش چهارم و نهايي بحث، تحليل سياست خارجي جمهوري اسلامي بر اين اساس است. گرچه در اين حيطه، بحثي مفصل، در باب دوره هاي سياست خارجي جمهوري اسلامي صورت نمي گيرد، ولي قصد نگارنده آن است كه با اتكا به روش سازه انگارانه، اهميت و محوريت هويت نظام را در تحليل رفتارها و دگرگوني هاي آن نشان دهد كه تاكنون مورد بحثي روشمند قرار نگرفته است.

 نسخه قابل چاپ

در ميانه دوره قاجار، در نتيجه برقراري ارتباطات سياسي گسترده با کشورهاي ديگر، تاسيس مدرسه اي براي شناخت مسائل مربوط به روابط خارجي و ديپلماتيک و نيز تربيت کادر متخصص سياسي براي وزارت امور خارجه ضرورت خود را نشان داد. با آنکه اين نياز سياسي در دوره سلطنت ناصرالدين شاه محسوس شده بود، اما کار مدرسه عالي سياسي در دوره مظفرالدين شاه آغاز شد و پس از چند سال فعاليت آموزشي، با تاسيس دانشگاه تهران در 1313 کار خود را به صورت دانشکده حقوق و علوم سياسي ادامه داد.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله تلاشي است براي بررسي جايگاه انگاره گفتگوي تمدن ها در نظريه روابط بين الملل. از ميان نظريه هاي روابط بين الملل سازه انگاري به عنوان يکي از بسترهاي نظري مناسب براي جذب اين انگاره انتخاب شده است، زيرا اين نظريه بر ابعاد هستي شناختي روابط بين الملل، بر ساخته بودن واقعيت بين المللي، و دگرگوني پذيري روابط بين الملل تاکيد دارد و بر مبناي اين دگرگوني پذيري راه را براي طرح مسائل اخلاقي، هنجاري، و ارزشي که اين انگاره بر آنها تاکيد دارد، مي گشايد. بر اين مبنا نقش گفتگوي تمدن ها با توجه به دستاوردها و مباحث نظري و فرانظري مورد توجه اين نظريه، مورد بررسي قرار مي گيرد و نشان داده خواهد شد که علاوه بر آنکه اين نظريه مي تواند در روشن شدن اهميت و جايگاه انگاره گفتگوي تمدن ها راهگشا باشد، خود اين انگاره در بسياري از ابعاد مويد و مکمل جدي ترين موضوعات مورد توجه سازه انگاري است. در اين مقاله پس از نگاهي اجمالي به انگاره گفتگوي تمدن ها و اهميت آن در روابط بين الملل شالوده ها و محورهاي اصلي سازه انگاري مورد بررسي قرار مي گيرند و پس از آن نسبت گفتگوي تمدن ها با اين مباني مورد بحث قرار خواهد گرفت.

 نسخه قابل چاپ

سرزمين ايران از يک سو يک تکه حساس جغرافيايي بر روي نقشه جهان و از ديگر سو داراي ويژگي هاي خاص جغرافيايي و طبيعي و برخوردار از منابع غني انرژي مانند نفت و گاز است. اين عوامل آشکارا تاکنون بازتاب خود را در مسائل سياسي داخلي و روابط خارجي کشور و استراتژي هاي قدرت هاي بزرگ بر جاي نهاده است. اين پژوهش در پي آن بوده است که به طور خلاصه به معرفي اين واقعيات جغرافيايي و بازتاب سياسي آنها بپردازد.

 نسخه قابل چاپ

به طور کلي مطالعه دولت (اعم از زمينه هاي تاريخي، فرايند تکوين و کارکردهاي آن) در ايران عمدتا تحت تاثير جامع شناسي مارکسيستي بوده است. از اين ديدگاه شناخت دولت و آسيب شناسي آن در گروه فهم عوامل اقتصادي و طبيعي است. در سال هاي اخير رويکرد ضعيف ديگري نيز ظهور کرده که در آن به عوامل فرهنگي بها داده شده است. اين مقاله با نقد و نفي توانايي نظريات مارکسيستي در تبيين زمينه هاي تاريخي دولت مدرن در ايران، در پي عرضه رويکرد فرهنگي متمايزي به بحث است. نگارنده استدلال کرده است که ماهيت ايدئولوژي دولت ساز در نظم ماقبل مدرن بهتر از نظريات مارکسيستي تبيين گر زمينه هاي تاريخي دولت مدرن در ايران است.

 نسخه قابل چاپ

فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و استقلال كشورهاي آسياي مركزي و قفقاز رژيم هايي پديد آورد كه با مشكلات فراوان سياسي اقتصادي و ناكارآمدي قابل توجه مواجه بودند. در اين ميان، غرب به ويژه آمريكا كه براي اجراي راهبردهايش به جاي پا در اين مناطق نياز داشت، از طريق سازمان هاي ظاهرا خصوصي به زمينه سازي براي افزايش نفوذ خود با بهره گيري از مشكلات موجود پرداخت. اين پژوهش به آنچه كه در سال هاي 2003، 2004 و 2005 به ترتيب در سه كشور گرجستان، اوكراين، و قرقيزستان اتفاق افتاد و به «انقلاب رنگي» مشهور شده اند مي پردازد و تمايز آنها از انقلاب هاي واقعي را بازگو مي كند.

 نسخه قابل چاپ

در اين کتاب، اليزابت فريزر به بررسي مشروح مفهوم اجتماع مي پردازد و اجتماع گرايي سياسي و فلسفي را مورد بررسي قرار مي دهد سپس مشخصا به تحليل رابطه ميان اجتماع گرايي و تفسير گرايي، سازه گرايي اجتماعي، سرزمين، زندگي خانواده و در نهايت سياست مي پردازد.

 نسخه قابل چاپ

با گذشت حدود شش سال از حملات 11 سپتامبر 2001 و اجراي نقشه هاي از پيش تعيين شده حمله به افغانستان و عراق در راستاي تغيير رژيم و ايجاد دولت هاي جديد طرفدار غرب، هنوز شاهد تشديد بي ثباتي و ناامني گسترده در منطقه مي باشيم. سياست گذاري سريع قوه مجريه همراه با تصميم كنگره مبني بر تاييد سياست هاي ضد تروريسم كاخ سفيد بدون در نظر گرفتن اين واقعيت كه منافع حاصله از اقدامات مربوط به "جنگ عليه تروريسم" بسيار كمتر از هزينه هاي اقتصادي، اجتماعي و سياسي آنها خواهد بود، مشكلات بيشماري به ارمغان آورده است. اين نوشتار به سه بخش به ترتيب زير تنظيم شده است: مباحث نظري در مورد اهميت و چگونگي كاربرد "تحليل هزينه- منفعت" به عنوان ابزاري در سياست گذاري عمومي؛ تحليل پيامدهاي سياست ضدتروريسم دولت بوش از ديدگاه شهروندان آمريكايي و جامعه جهاني؛ نتيجه گيري و پيشنهادهايي براي مطالعات آينده در اين زمينه سياست گذاري.

 نسخه قابل چاپ

فلسفه امنيت از ديدگاه امام خميني (ره)، پرسش اصلي مقاله حاضر است. ايشان در هيچ يک از آثار خود بحث مستقلي را در خصوص امنيت مطرح نکرده است. از اين رو، نگارنده اين پرسش را به روش استنباطي پاسخ داده است. تکيه اصلي روش استنباطي بر فهم و تجزيه و تحليل آثار متفکر مورد نظر در چارچوب مکتب فکري او ست. از اين رو، چارچوب نظري علل اربعه، متخذ از فلسفه اسلامي، پشتيبان نظري مباحث مقاله حاضر بوده است. بر اساس چارچوب مذکور، امنيت به عنوان امر حادث، چهار علت مادي، صوري، فاعلي و غايي دارد. با توجه به اينکه مکتب فلسفي امام خميني (ره) حکمت متعاليه است، نگارنده تلاش کرده است مکتب امنيتي متعاليه ايشان را در محورهاي چهارگانه مذکور، با مکتب امنيتي متدانيه مورد مقايسه قرار دهد.

 نسخه قابل چاپ

مرجع امنيت، قلب هر نظريه امنيتي به شمار مي رود و از اين رو، عزيمتگاه تحليل و استخراج نظريه هاي امنيتي از جمله نظريه امنيتي امام خميني (ره) است. بر اين اساس، مقاله حاضر چيستي مرجع امنيت را در آرا امام خميني، شناسايي مي کند و در عين حال، آرا ايشان در اين زمينه را به مثابه «کنش گفتاري» به شمار مي آورد، زيرا ايشان را علاوه بر نظريه پرداز امنيتي جمهوري اسلامي، کنش گر امنيتي کننده آن نيز مي داند.
در اين چهارچوب، نويسنده معتقد است مرجع امنيت در کنش گفتاري امام خميني (ره) عبارت است از «دولت اسلامي» که اجزاي آن را به تربيت، «اسلام مکتبي»، «ولايت فقيه» و «مردم»، تشکيل مي دهند.

 نسخه قابل چاپ

رهيافت هاي گوناگوني در مطالعه ابعاد امنيت ملي وجود دارد. افراد و رهبران کشورها نگاه متفاوتي به امنيت ملي دارند. بررسي آرا و انديشه هاي راهبران کشورها در اين مورد مي تواند نشان دهنده نگرش آنها به امنيت ملي و تعيين کننده اولويت هاي آنان در برخورد با مسايل و مشکلات امنيتي باشد.
اين مقاله نگاهي دارد به آرا و انديشه هاي امام خميني (ره) در مورد ابعاد گوناگون امنيت ملي. پرسش اصلي مقاله اين است که امام خميني (ره) چه نگاهي نسبت به ابعاد گوناگون امنيت ملي داشت و اين نگرش با کدام يک از رهيافت هاي موجود در اين زمينه، نزديکتر است؟ روش نوشتار حاضر براي درک و تبيين ابعاد امنيت از ديدگاه امام خميني (ره)، ارزيابي و بازنديشي در مجموعه سخنراني ها، پيام ها، مصاحبه ها و همچنين سيره عملي ايشان است. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد امام خميني (ره)، فراتر از بعد دنيوي و علاوه بر آن، به بعد اخروي امنيت اصالت داده و در عين حال، در جنبه مادي يا دنيوي نيز اهميت والاتري براي بعد سياسي امنيت قائل بوده اند.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله، عوامل تهديد و آسيب پذيري سياسي امنيت ملي از ديدگاه امام خميني (ره) را مورد بررسي قرار مي دهد. احصاي گونه هاي مختلف تهديدات سياسي که از نظر امام (ره) متوجه امنيت ملي و مراجع گوناگون آن است، نشان مي دهد برداشت ايشان با رويکرد سنتي، فاصله بعيد و بر عکس، با رويکرد مدرن و نرم افزاري قرابت زيادي دارد، زيرا امام (ره) براي منابع تهديدات داخلي اهميتي بيش از منابع خارجي تهديد قائل هستند و گونه هاي تهديد را منحصر در تهاجم نظامي خارجي نمي دانند، بلکه با تکيه بر نقش دين و مردم در قوام يا زوال امنيت ملي، تشتت و نااستواري داخلي، فاصله گرفتن از اسلام، مشارکت ناپذيري مردم، بيگانه گرايي و وابستگي فکري مراکز توليد انديشه و انشقاق گروههاي مرجع را از مهم ترين عوامل تهديد سياسي امنيت ملي به شمار مي روند.

 نسخه قابل چاپ

ايده پردازي و سياست گذاري در خصوص منبع و شيوه برقراري امنيت و تامين آن، از جمله عناصر هر نظريه امنيتي و يا راهبرد امنيت ملي است و راهبرد امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران نيز از اين قاعده مستثني نيست.
مقاله حاضر در اين چارچوب، به درک منابع و شيوه هاي تامين امنيت در انديشه امام خميني (ره) به عنوان رهبر انقلاب و جمهوري اسلامي ايران مي پردازد و سعي در تبيين رويکرد ايشان در اين حوزه دارد. بر اين اساس، نويسنده معتقد است رويکرد بنيادين تامين امنيت در سپهر انديشه امام (ره)، دروني و برخاسته از تاملات انسان شناسانه ايشان است و بر اين اساس، الگوي تامين امنيت در نظريه ايشان، از درون به بيرون و از پايين به بالاست که ترجمان عيني و اجتماعي – ملي آن را مي توان در عنوان «الگوي مردم محور» خلاصه نمود.

 نسخه قابل چاپ

مباني تقسيم بندي و مرزبندي در تفکر اسلامي و فقه سياسي، عقيده است و بر اين اساس، جهان به دو قلمرو دارالاسلام و دارالکفر، دارلشرک تقسيم مي شود. از سوي ديگر، در جهان معاصر، ممالک اسلامي به دهها کشور جداگانه تقسيم شده اند. چگونگي سازگار کردن اين تقسيم بالفعل عالم اسلام به دولت هاي ملي با انديشه امت واحده اسلامي، ذهن بسياري از پژوهش گران و احيا گران اسلامي را مشغول کرده و براي آن راه حل ‎هايي ارايه شده است. از ديدگاه امام خميني، استراتژي وحدت اسلامي مي تواند راه حل اين معضله باشد. به نظر امام، اگر مسلمين عالم، به ويژه با شنيدن پيام الهام بخش انقلاب اسلامي ايران از «خواب» بيدار شوند و اختلافات جزيي و فرقه اي خويش را به کناري بنهند و حکومتي مبتني بر احکام و حقايق اسلامي ايجاد کنند، به واسطه شباهت در احکام و قواعد و قوانين و اهداف و استراتژي اين دول و ممالک، قراب و رابطه اي چنان نزديک بين آنها برقرار مي شود که موجوديت جديدي پديد مي آيد و گويي حکومتي واحد بر سراسر عالم اسلامي حاکم مي شود.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله، بر اساس انديشه هاي فقهي و آموزه هاي مکتبي امام خميني (ره)، سعي در پردازش مولفه هاي نظري براي ايجاد و حفظ «اقتدار ملي» در عرصه سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران شده است. اين نوشتار، بر اساس تکنيک هاي کتابخانه اي و رويکردي توصيفي، در صدد آزمون فرضيه اصلي مبتني بر انديشه هاي امام (ره) مي باشد. به بيان ديگر، نشان مي دهد ايشان در جايگاه فقيهي سياستمدار چگونه مولفه هاي نظري و اصول کلي تامين اقتدار ملي در سياست خارجي دولت اسلامي را بر مبناي آموزه هاي فقهي پردازش نموده اند.بر اساس ارکان ساختار تفکر اجتماعي شيعه، يعني «خدامحوري» و «تکليف گرايي»، انديشه امام (ره) در سياست خارجي به چهار مولفه نظري، يعني «نفي سبيل»، «ظلم ستيزي»، «عزت اسلامي و سيادت ديني» و «دعوت به اتحاد مسلمين»، رهنمون شده است.

 نسخه قابل چاپ