مقالات علوم سیاسی

موضوع حکمت مدني، «کنش ارادي انسان» است که با خرد و آزادي او بستگي تام دارد و هدفش ايجاد دگرگوني بنيادين در آدمي براي نيل به سعادت راستين مي باشد و لذا ريشه در فطرت انسان دارد. با توجه به اين امر مفاهيم و گزاره هاي اخلاقي رابطه استي و بايستي در اين حوزه مطرح و داراي اهميتند. در چنين نگرشي «بايستي» به مفهوم «ضرورت» و «حتميت» است و اين ضرورت از نوع «بالقياس» مي باشد. بدين معنا که به حکم ضرورت بالقياس گوييم براي رسيدن به نتيجه «ب» کنش ارادي «الف» ضروري است؛ يعني بايد صورت گيرد. بنابراين در چارچوب حکمت عملي گزاره هاي عدالت، چون «عدل نيک است» يا «ستم بد است» و... به دليل نفس الامري بودن مفاهيمش در شکل بايد به معناي ضرورت مطرح مي شوند. پس به لحاظ هستي شناسي شکافي ميان است و بايد نيست و هر دو واقعيت دارند. است ها در حوزه کنش طبيعي و بايد ها در حوزه کنش ارادي مطرح مي شوند. از همين روي کنش ها داراي خصلت ذاتي نيکي يا بدي هستند و انسان به حکم عقل اين را در مي يابد.

 نسخه قابل چاپ

پرسش از رابطه ميان هرمنوتيک فلسفي هانس گئورگ گادامر با جامعه باز و متکثر و يا نحوه ارتباط ميان معرفت و قدرت پرسشي اساسي است. مقاله حاضر با هدف آزمون رابطه ميان رويکرد هرمنوتيکي گادامر با قدرت سياسي بر اين فرض اساسي بنا شده که ميان معرفت و قدرت در هر عصري پيوندي متقابل برقرار بوده که در ايجاد و بقاي يکديگر موثرند. همچنين در مقابل باور برخي متفکران و فلاسفه سياسي همچون ريچارد رورتي که معتقدند از ميان اشکال مختلف قدرت و نظام هاي سياسي، پلوراليسم و دموکراسي تنها نظام سياسي مطلوب محسوب گشته که در طول تاريخ کارآمدي آن به اثبات رسيده و از اين رو به خاطر نتايج عملي آن که همانا چرخش مداوم قدرت و آزادي و تحقق بهتر عدالت است نيازمند توجيه نظري و معرفتي نيز نمي باشد )رورتي، (1382 ، اين مقاله بالعکس درصدد آزمون اين نظريه است که هيچ نظام سياسي بدون پايه هاي معرفتي وجود نداشته و مي بايست براي دموکراسي و کثرت گرايي نيز بنيان معرفتي مناسبي جستجو نمود.

 نسخه قابل چاپ

با رويداد انتخابات دوره نهم رياست جمهوري، علاوه بر افزايش تقاضا در عرصه داخلي، شاهد افزايش فشارهاي خارجي عليه ايران هستيم. خارج از گرايشات سياسي داخلي و يا خارجي، به نظر مي رسد موضع گيري هاي عدالت جويانه داخلي به وجهي بيان شده است که موجب بروز شائبه تجديد نظر طلبي شالوده شکنانه گرديده است. اين در حالي است که ممکن است هدف از سياست گذار ايراني همانند هر سياست گذار ديگر حاکي از حق تحول در منزلت جهاني کشور با عنايت به فرهنگ بومي باشد. در اين رهگذر احتمال دارد سياست گذار ايراني مايل باشد تا موضع گيري يکسان نگر حاکم به شکل هژموني غربي را نقد کند، نه آنکه قصد شالوده شکني داشته باشد. به هر حال فقدان اين تطابق نظري داخلي و خارجي زمينه را براي حذف ديالوگ بين ايراني و عرصه جهاني، و حرکت پيوسته به سوي ستيز ديالکتيکي آماده کرده است. در اين مقاله، چارچوبي براي سازماندهي طرز تلقي ايران ارايه شده است.

 نسخه قابل چاپ

سياست و الگوي رفتاري آمريکا با شواهد و مولفه هاي تناقض آميزي در حوزه امنيت بين الملل همراه است. آمريکا که قدرت مطلق بين المللي محسوب مي شود، با آسيب پذيري هاي بين المللي و منطقه اي رو به رو مي باشد که سياست هاي آن کشور را تغييرپذير مي سازد. نيروي نظامي آمريکا از ساير قدرت هاي بزرگ، گسترده تر، و قدرت اقتصادي آن از اتحاديه اروپا بيشتر، و از سه کشور ژاپن، روسيه و چين داراي قابليت اقتصادي پرتوانتري است. اما، سياست خارجي آمريکا در قالب کشورهاي امپراتوري قرار گرفته تا نقش يک امپراتور را در روابط بين الملل ايفا کند که مي توان آن را در قالب الگوهاي عمليات پيش دستي کننده، مخالفت با گسترش سلاح هاي استراتژيک و اعمال کنترل تسليحات مشاهده نمود. اين روند نتايج و پيامدهاي کاملا ناهمگوني براي آمريکا به وجود آورده است و شکل بندي هاي استراتژي امنيت ملي دولت بوش با انتقادات همه جانبه و سردرگمي قابل توجهي روبه رو شده است که به هسته اصلي سياست امنيتي بوش مربوط است. بنابراين، استراتژي امنيت ملي و روند مداخله گري آمريکا در خاورميانه بر اساس اين گونه چالش ها و انتقادات با تغييراتي همراه خواهد شد. در روند جديد ديپلماسي فشار را مي توان به عنوان گزينه بديل براي استراتژي عمليات پيش دستي کننده تلقي نمود.

 نسخه قابل چاپ

نوسازي و اصلاحات در ايران در دوره قاجاريه از بالا و از طريق مقامات حکومتي آغاز شد که به علت ماهيت خودکامه رژيم و مخالفت درباريان و صاحبان منافع خاص ناکام ماند. با ضعف و زوال دولت مرکزي جنبش هاي اجتماعي اصلاح طلبانه از تنباکو تا مشروطه رخ نمودند که آنها نيز نتوانستند به اهداف خود دست يابند و دولت مطلقه و نوگراي رضاشاه روي کار آمد. در دوره پهلوي اول و دوم روند نوسازي در ايستارها و ساختارها، شدت گرفت ولي به دليل فقدان يک چارچوب تئوريک منسجم و ماهيت خودکامه دولت در قالب يک رژيم «پدر سالار جديد» و نيز فساد و سرکوب و عدم مشارکت نخبگان صنعتي و خصوصي در تصميم سازي ها و نارضايتي طبقات متوسط و پايين و تشديد تضاد بين جامعه و دولت و نيز دين و دولت، بحران اجتماعي گسترش يافت و به انقلاب اسلامي ختم شد.

 نسخه قابل چاپ

در حقوق بين الملل سنتي مداخلات بشر دوستانه تحت تاثير امکان توسل به زور از سوي دولت ها بود. از اوايل قرن بيستم توسل به زور ممنوع شد و اصل عدم توسل به زور به يک اصل بنيادين در روابط بين الملل تبديل شد. در دوره جنگ سرد حتي کمتر دولتي با توسل به اهداف بشر دوستانه مداخله خود را در ساير دولت ها توجيه مي کرد. با پايان عصر جنگ سرد و تغيير ماهوي نظم و نظام بين المللي و وقوع بحران هاي مختلف اقدامات نويني در قالب مداخلات بشر دوستانه صورت گرفته است. رويه هاي جديد در امور بين المللي در حال شکل گيري است که مسير سياست بين الملل، حقوق بين الملل و سياست گذاري هاي ملي را وارد فرآيند جديدي کرده است. اين مقاله درصدد است تا با تامل در تحولات نظام بين المللي پس از پايان جنگ سرد، تغيير نگرش و عملکرد شوراي امنيت سازمان ملل متحد نسبت به مسايل صلح و امنيت بين المللي، ماهيت بحران هاي مختلف در اقصي نقاط جهان و کارکرد برخي نهادهاي منطقه اي راجع به مسايل حقوق بشر دوستانه را بررسي نمايد.

 نسخه قابل چاپ

به اعتقاد بسياري از صاحب نظران، نگرش جديد به مفهوم قدرت سياسي در بستر انديشه مدرن، با ديدگاه هاي «توماس هابز» آغاز مي شود. در واقع، او با بهره گيري از روش شناسي علمي جديد، با محور قرار دادن مفهوم قدرت در حوزه علم سياست تلاش نمود تا به ماهيت و چگونگي آن پي ببرد. «لوياتان» به عنوان بزرگترين و شايد يگانه اثر منحصر به فرد و شاهکاري بي نظير در زمينه فلسفه سياسي در زبان انگليسي کتابي است که بيش از ديگر آثار هابز تلاش او را بر تدقيق مفاهيمي نظير علم سياست، حقوق، قدرت سياسي و حاکميت به نمايش مي گذارد. وي در منظومه فکري خود تلاش مي نمايد تا تفکر سياسي را از قيد سنت و توسل به اصول متافيزيکي رها نموده و تفکر سياسي را به عنوان دانشي مستقل، بر اساس واقعيت بيروني استوار نمايد. از اين رو، در نوشتار حاضر جهت درک هر چه بهتر انديشه سياسي هابز به زمينه هاي اجتماعي، روش تحليل، شيوه نگرش و چشم انداز جديدي که وي از قدرت سياسي ارايه مي کند، توجه مي نماييم.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله از چارچوب هاي نظري و مفهومي جامعه شناسي سازمان ها و تحليل مرجعيتي سياست هاي عمومي براي بررسي مشکل سياست گذاري عمومي در ايران بهره برده مي شود. جامعه شناسي سازمان ها اين فرصت را پيش روي ما مي گذارد تا در سه سطح درون سازماني، ميان سازماني در کشور و ميان سازماني در عرصه جهاني، به بررسي موضوع بپردازيم. مفهوم مرجعيت نيز زمينه بررسي مرجعيت هاي بخشي، کلي و جهاني و ابهام ها و پيچيدگي هاي آن در ايران را، فراهم مي سازد.

 نسخه قابل چاپ

کتاب، نوشته جان جرارد راگي از نويسندگان و نظريه پردازان معروف روابط بين المل است. پيش از آغاز مطالب کتاب، راگي با بيان پيشينه فکري خود، مجموعه مقالات کتاب را نما ياننده تلاش هاي علمي اش در مسير رهيافت سازه انگاري اجتماعي مي داند که نقطه عطفي در مطالعات روابط بين الملل به شمار مي آيد و خود وي آن را چالشي براي فايده گرايي نوين مطرح در نظريات رئاليسم و نهادگرايي ليبرال مي داند. کتاب از مقدمه اي مفصل، سه بخش و ده مقاله تشکيل شده است ...

 نسخه قابل چاپ

يکي از مباحث جدي که در سال هاي اخير در سطح جامعه جهاني براي کاهش شکاف عميق توسعه يافتگي و توسعه نيافتگي در ميان کشورها مطرح شده، طراحي و اجراي برنامه هايي است که مصايب مشکلات زنان را کاهش دهد، تا از اين طريق برنامه هاي توسعه کارآمدتر و موثرتر به نتيجه برسد. اينک حضور زنان در فعاليت هاي گوناگون اقتصادي ضرورتي براي بهره گيري از همه منابع توسعه در کشورهاي مختلف جهان برآورده شده است. کشورهايي که توانسته اند بهره برداري بيشتري از ظرفيت هاي انساني زنان به عمل آورند، گام هاي بلندتري براي اهداف توسعه همه جانبه برداشته اند. برخلاف برخي تصورات حضور زنان در بازار کار و افزايش روز افزون آن به گسترش بيکاري براي مردان نمي انجامد. بررسيهاي دقيق نشان مي دهد در شمال اروپا که زنان بيشتري در بازار کار فعال هستند، برخلاف جنوب اين قاره که زنان کمتري به فعاليت اقتصادي خارج از خانه پرداخته اند، آمار بيکاري پايين تر است ...

 نسخه قابل چاپ

فروپاشي نظام کمونيستي و متعاقب آن تجزيه اتحاد جماهير شوروي موجب شد تا نظام بين الملل دوباره تعريف گردد. جامعه بين الملل جهاني، اين مسئله را به منزله خاتمه جنگ سرد و پيروزي قطعي دموکراسي مدرن و غلبه نظام بازار آزاد بر سيستم کمونيستي محسوب نمود. عده اي بر اين باور شدند که جمهوري هاي تازه به استقلال رسيده فدراسيون اتحاد جماهير شوروي گام محکمي بر جاده دموکراسي مدرن بردارند. حال آن که چنين تصوري در دهه اول استقلال جمهوري هاي آسياي مرکزي رخ نداد و رژيم هاي رياست جمهوري اقتدارگرا در پنج جمهوري اين منطقه ظاهر گشتند.
اين مقاله درصدد بررسي چنين نوع رژيم هايي است که در قالب دولت هاي غير دموکراتيک شکل گرفته اند و به دنبال آن دلايل اساسي براي اين نوع رژيم هاي اقتدارگراست که هنوز پس از کمونيسم پا برجا هستند.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

قيمت نفت يک عنصر اساسي در اقتصاد جهاني است. افزايش آن در افول اقتصاد جهاني نقش دارد. افزايش قيمت در کوتاه مدت موجب کاهش نرخ رشد توليد ناخالص داخلي کشورهاي وارد کننده که فاقد منابع نفت هستند مي شود. اما متعاقبا کشورهاي صنعتي وارد کننده نفت افزايش قيمت را با بالا بردن هزينه خدمات، کالاهاي صنعتي و مصرفي خود و سياست هاي پولي خنثي مي کنند. در اين ميان تنها کشورهاي جهان سوم از افزايش قيمت نفت رنج مي برند و شکاف بين کشورهاي غني صنعتي و فقير توسعه نيافته بيشتر مي شود.

 نسخه قابل چاپ

اين پژوهش به بررسي عامل مهم که زيرساخت هاي تئوريک و بعضا عملي بخشي از رفتار و روابط خارجي يک حکومت اسلامي را صورت بندي و سازمند مي نمايد يعني اصل جهاد در شرايط کنوني نظام بين المللي مي پردازد. بعضي از فقها و انديشمندان جهان اسلام تقسيم بندي هاي مفصلي از جهاد در اسلام انجام داده اند، اما قاطبه آنان جهاد را به دو قسم کلي تقسيم نموده اند: - 1 جهاد ابتدايي (آزاديبخش) که به منظور دعوت از کفار و مشرکان به دين مبين اسلام صورت مي گيرد و تنها در مقابل تعرض نظامي دشمن هنگام روبه رو شدن با تبليغ مسلمانان موضوعيت مي يابد. - 2 جهاد دفاعي؛ چنانچه منافع، شهرها و کيان اسلام و مسلمانان در خطر افتد مسلمانان با نوع دومي از جهاد روبه رو مي گردند که بر تمام مسلمين اعم از زن و مرد، پير و جوان، کوچک و بزرگ واجب مي شود تا به هر وسيله اي که بتوانند دفاع نمايند. به نظر مي رسد اشغال مناطق ارضي و مرزي يک دولت توسط دولتي ديگر، خواه اسلامي يا غير اسلامي مسلمانان آن سرزمين را در برابر جهاد دفاعي قرار مي دهد. امروز علما و انديشوران اسلامي جهاد را با توجه به قواعد و موازين حاکم بر نظام بين الملل، حرمت و اعتبار قلمرو ملي در نظام جهاني و جايگاه حقوق بين الملل که اساس نهادهاي بين المللي را شکل مي دهد، (سازمان ملل ...) در شرايط خاصي مجاز و معتبر مي شمارند. بنابراين، در اين پژوهش سعي خواهيم کرد ضمن بررسي رويکردهاي سنتي رايج و موجود به ايده اي نوين جهت حل مسائل مبتلا به يک نظام سياسي اسلامي دست يابيم.

 نسخه قابل چاپ

جريان انديشگي سياسي در تاريخ و جهان اسلام و ايران، به ويژه در اوج شکوفايي يعني از قرن دوم تا هشتم هجري، داراي نگرش ها و گرايشات گوناگون بوده است. به يک اعتبار، اهم گرايشات عمده و اصلي در اين دوره عبارتند از گرايش فلسفي سياسي، فقهي سياسي، علمي (اجتماعي) سياسي و مديريت عملي سياسي يعني کارگذاري سياسي يا سياستگزاري. هر يک از اين گرايشات؛ با موضوع و منظر خاص، ماهيت مسائل ويژه خود را داشته و منابع و آثار و نيز موسسين و پيروان شاخص خويش را داراست. حتي اين گرايشات هر کدام داراي خاستگاه، جايگاه و نقشي مشخص بوده و همچنين تاريخ و سير تحولات معيني را دارد. گرايش فلسفي سياسي، در گستره ساختار و سير انديشگي سياسي، بسان بنياد انديشه و انديشه ورزي سياسي و زيربناي ساير گرايشات فکري سياسي محسوب مي گردد. اين گرايش فکري سياسي به عنوان پشتوانه نظري و علمي گرايش عملي و عيني سياسي ايرانيان و در راستاي آن، از پگاه تاريخ و در جهان ايراني، پيشينه و ريشه هايي بس گسترده، گشن و استوار داشته و دارد. «حکمت جاويدان» که آميزه اي از آموزه هاي حکمت ديني و حکمت عقلي يا فلسفي و (با نگاه) حکمت سياسي محسوب مي گردد، از اهم ويژگي هاي بارز قوم و سرزمين بارور و سترگ ايران مي باشد. مکتب رهايي بخش و تعالي آفرين اسلامي نيز شرايط بهينه سازي اين گرايش را فراهم ساخت. بر اين مباني و در اين راستا، ايرانيان مسلمان و پيش و بيش از همه، حکيم ابونصر محمد فارابي در قرن 4 ھ، موفق به تجديد، بازپردازي و سرانجام تاسيس و توليد نظام نظريه فلسفه سياسي در ايران و جهان اسلام گرديد. گرايشي که با بهره گيري از يافته هاي فلسفي سياسي و مدني پيشين و به ويژه يوناني به صورت داده اوليه، و با بازپردازي آنها بر مباني ديني مدني اسلامي و با ساختار و سابقه حکمي و عقلاني ايراني بازسازي شد. اين نگرش سياسي تا حکمت متعاليه سياسي صدرايي فرا رفته و در حکمت سياست متعالي نظري و عملي امام خميني بازتاب يافت. فرايندي که هم اينک در مرحله کاربري، عمل و آزموني نوآمد قرار گرفته و چشم انداز تبيين نظري مباني تحقق عملي و عيني توسعه اقتصادي، توامان با تعادل سياسي و اجتماعي و در جهت تعالي معنوي و فرهنگي را فرا روي خود دارد. اين فرايند بدين سان با چالش کارآمدي، به ويژه در کشاکش معرفتي، روشي، علمي و فلسفي نظري و حتي عملي و عيني سياسي جاري و آتي مدرنيستي و پسامدرنيستي، مواجه بوده و راه برون رفت ايران اسلامي و جهان اسلامي و حتي جهان معاصر از بحران نسبيت و نيهيليسم و فرارفت به سوي توسعه متعالي و تمدن جهاني انساني و اسلامي مي نمايد. اين مقاله که خود گزينش و اقتباسي از پژوهش و گزارش تفصيلي «گرايش فلسفي سياسي در تاريخ و جهان اسلام و ايران» است. با همکاري دانشگاه تهران انجام پذيرفته و هم اينک به صورت کتابي مستقل و مبسوط تحت همين عنوان در جريان انتشار مي باشد.

 نسخه قابل چاپ