مقالات علوم سیاسی

اين مقاله از زاويه قدرت و علوم سياسي و با تمرکز بر واحد تحليلي "موافقت نامه بودجه جاري نهاد رياست جمهوري" نگاهي محدود به مبحث بودجه دولتي دارد. تاثير قدرت سياسي و اعمال نفوذ مقامات بالاي ديوان سالاري دولتي مي تواند به ضرر نظام کارشناسي بودجه بيانجامد. قدرت، به ويژه در فرايند اعتبارات و تخصيص بودجه و از جمله در رديف هاي متفرقه بودجه قابل اعمال است. در عين حال اين اعمال نفوذ در فرايند حسابرسي و ارزيابي نيز قابل مشاهده است. اين مقاله نگاهي خرد بر بودجه مي گشايد بر موافقت نامه متبادله بين سازمان مديريت و برنامه ريزي با نهاد رياست جمهوري متمرکز مي شود تا بتواند به تاييد اين فرضيه بپردازد که تاثير مقامات ديواني – سياسي نظام کارشناسي بودجه را تضعيف نموده و فرايند بودجه ريزي را به ابهام مي کشاند.

 نسخه قابل چاپ

راهبرد توسعه فرآورده رسيدن نخبگان جامعه به استنباط هاي مشترك است. راهبرد توسعه نمودار همگني دروني انديشه ها و مناسبات اجتماعي است. رسيدن به توسعه بالاترين درجات هماهنگي و همسويي و سازواري را مي طلبد. در ايران راهبردهاي گوناگوني همچون راهبرد جايگزيني واردات و از 1368 به بعد راهبرد توسعه صادرات مطرح گرديده است. برنامه هاي خصوصي سازي و تعديل ساختاري رهيافت هاي جديدتري براي پيشبرد توسعه هستند. ولي اين كوته بيني است كه هر چه را دولت بر آن نام راهبرد نهاد «راهبرد ملي» بيانگاريم. براستي، پيش از آن بايد ديد كه آيا ساخت دولت، ملت به معناي كلاسيك آن در يك اجتماع پيدا شده است يا خير. تاثير شكاف هاي اجتماعي از يك سو و شكاف ميان دولت و جامعه از ديگر سو بر تدوين راهبرد توسعه چيست؟ در اين مقاله مي كوشم نخست با سنجش نظريه هايي كه بسادگي دولت را مسئول چنين كنشي مي داند نارسايي هايي اين رهيافت را نشان دهم سپس به رهيافت جامع تر اريك اولين رايت عنايت خواهم کرد كه رابطه چند سويه دولت و جامعه و شكافهاي اجتماعي بر يكديگر را با پروا نسبت به واقعيت هاي اجتماعي وا مي كاود و در كاربست نظريه او البته نه به شيوه اي مكانيكي بلكه با پروا داشتن نسبت به ويژگيهاي جامعه ايران خواهم كوشيد.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله دستوري - محتوايي، تلاش شده ضمن تحليلي نقادانه از پژوهش مدرسي در ايران، مشکلات کار آموزشي-پژوهشي را ناشي از چهار مشکل (عدم مناسبت جامعه شناختي، عدم مناسبت فرهنگي، عدم صلابت منطقي و فقدان کارآمدي سياسي) معرفي شود. نويسنده به اقتضاي اين معرفي تحليلي و برساخته، يکي از مشکلات مبتلابه ايراني را تحت عنوان "هيجانگرايي"رصد کرده است. فراتر از آن، او با تکيه بر رويکردي فراسوگرايانه از لحاظ شناختي، و نوعملگرايانه از لحاظ فلسفي ارايه دهد. در اين تلاش، هم مساله موضوعيت مشکلات واقعي ايران مد نظر قرار گرفته، و هم خشيه ظني و غير جزمي. ضمن آنکه، موضوع روش بهانه پرداخن به امر محتوايي شده، اما نکته در درون يک قالب متصلب شناختي محصور نمانده است. به رغم احترام به رويکردهاي متکثر، رويکرد کثرتگراي اين نوشته ملازم با نوعي فراسوگرايي است که با محرکه اشراقي (حيات - فناگرايي) حرکت را آغاز، و با تدبير علمي - فلسفي، چشم انداز فلسفي را براي نيل به جهان مجرد فرا- ضابطي - فراطبيعي تصوير مي کند

 نسخه قابل چاپ

بر اساس نظريه نيابت عامه فقيه از امام معصوم، هرگونه تصرف حاكمان جور در مال و جان و شئون عمومي جامعه اسلامي در زمان غيبت بدون اذن فقها نامشروع است. به نظر منكران ولايت فقيه كه ولايت بر حوزه زندگي ديني و عمومي مردم را در انحصار امام معصوم مي دانند تصرف فقها - و به طريق اولي غيرفقها - در اين امور فاقد مشروعيت است. در نظريه سومي كه در اين مقاله مطرح شده، فقها وظيفه دارند در زمان غيبت براي تصدي امر حكومت قيام كنند و مومنان هم موظفند با آنان براي اين منظور همراهي كنند؛ ولي در صورتي که آنان در برقراري حکومت توفيق نيافتند، حاكمان جائر موظفند جامعه اسلامي را بر اساس قوانين شرع و مطابق مصالح عمومي مسلمين اداره کنند و براي اين منظور مجازند تصرفات شرعي و عقلايي لازم را در زندگي اجتماعي مردم اعمال کنند. از نتايج مهم اين نظريه، ترتب آثار شرعي بر تصرف هاي عقلايي و منطبق با موازين شرعي آنان در جان و مال مردم و مشروعيت همكاري مردم با اين حكومت ها در اين موارد، مگر در مواردي که مصلحت اهمي آن را ممنوع سازد، مي باشد.

 نسخه قابل چاپ

بسياري بر آنند كه حمله آمريكا به عراق سرفصل نويني در روابط بين الملل و همچنين سياست خارجي ايالات متحده محسوب مي شود. اين حمله نمودي است از تغيير در سياست خارجي ايالات متحده از يك سياست مبتني بر «هژموني جويي» بهك سياست «امپراتوري جويانه». به رغم اينكه سياست ايالات متحده با واكنش منفي زيادي در سطح جهان روبه رو شد، اما در داخل ايالات متحده، حداقل تا مدتي، از آن استقبال مي شد. آنچه در اينجا حايز اهميت است اين نكته مي باشد كه چگونه چنين چرخشي در چارچوب سياستگذاري خارجي ايالات متحده امكان پذير شد. اين مقاله تلاشي است براي نشان دادن چگونگي تكوين اين سياست در بستر گفتماني مناسب در داخل آمريكا. استدلال اصلي آن نيز اين است كه از به هم پيوندخوردن موفقيت آميز چند گفتمان اين بستر مناسب گفتماني فراهم شد. اينها از يك سو شامل چند گفتمان بنيادي سياست خارجي آمريكا يعني ليبراليسم، استثناگرايي، و گفتمان امنيت ملي هستند كه زمينه شكل گيري گفتمان جديد امپراتوري را برساختند و از سوي ديگر گفتمان امنيت سازي كه عراق را به عنوان آماج اصلي عمل در چارچوب اين گفتمان نوين به هدفي مشروع تبديل كرد. با وجود اين، وجود گفتمان ها و خرده گفتمان هاي بديل مي تواند به رغم اين تغييرات، راه را براي مقاومت در برابر تداوم سياست جديد هموار سازد.

 نسخه قابل چاپ

روابط بين افراد و گروه ها و ملل اساسا براي رفع نيازها، نارسايي ها و کمبودهايي است که آنها به طور طبيعي دارند و جهت نيل به اين هدف توسعه هاي و تحقق و افزايش ظرفيت ها، ثروت، رفاه، صلح و همزيستي، انسان ها و جوامع مدرن به کمک عقل و علم و با تقسيم کار تخصصي و مبادله آزادانه کلمه و کالا و رقابت سازنده و گفتگو و مذاکره و سازش در سطوح ملي و بين المللي با يکديگر همکاري مي کنند. در واقع همان طور که اين مقاله درصدد تبيين آن است، فضاي صلح و تفاهم و گفتگو و آشتي، زمينه ساز توسعه و ترقي و تمدن است ولي فضاي جنگ و خشونت و تنش و درگيري، زمينه ساز عقب ماندگي و زوال مي باشد.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله پيرامون تلاش هاي ديپلماتيک سيد ضياالدين طباطبايي مي باشد که در راس يک هيات رسمي از سوي دولت ايران در سال 1298 (هجري شمسي) به منطقه قفقاز اعزام شده است. اين هيات بلند پايه ديپلماتيک زماني به قفقاز اعزام شده است که منطقه در تب و تاب تغيير و تحولات سياسي و اجتماعي به سر مي برد. امپراتوري بزرگ روسيه همسايه شمالي ايران و يکي از نيرومندترين قدرت هاي جهاني به سرعت در حال فروپاشي است. جنگ جهاني اول (1293-1297 هجري شمسي) به همراه جنگ هاي ديگري که با ساير قدرت هاي اروپايي از نيمه دوم قرن نوزدهم در امپراتوري روسيه اتفاق افتاده، زمينه هاي اضمحلال آن قدرت را به همراه آورده است. انقلاب اکتبر (1296) روند اين فروپاشي را تسريع مي نمود. اين انقلاب روسيه را در ورطه يک جنگ داخلي تمام عيار ميان نيروهاي موافق و مخالف انقلاب گرفتار ساخته. در اثنا اين تحولات حکومت ايران هياتي را به رياست سيدضياالدين طباطبايي به منطقه قفقاز اعزام مي دارد. هدف هيات رسيدگي به وضعيت ايرانياني است که در نتيجه انقلاب روسيه در منطقه قفقاز گرفتار شده اند. اما جداي از اين هدف، سيدضيا تلاش مي نمايد تا شايد مجددا پيوندهايي ميان ايران و مناطق قفقاز بالاخص آذربايجان به وجود آورد. تضعيف چشمگير قدرت روسيه اين انگيزه را در برخي مقامات ايراني به وجود مي آورد که شايد بتوان پيوند با ايران را در قالب يک فدراسيون جايگزين پيوند اين مناطق با روسيه نمود.

 نسخه قابل چاپ

با پيروزي انقلاب اسلامي در ايران، موج جديدي از تجديد حيات اسلام، سرتاسر جهان اسلام را در برگرفت. اين موج به ويژه در سرزمين فلسطين، از قدرت تعيين کنندگي بيشتري برخوردار بود، به طوري که در عرض مدت کوتاهي موقعيت سياسي و ارکان رژيم اشغالگر قدس را به لرزه انداخت. در چنين شرايطي، حاميان و هم پيمانان رژيم صهيونيستي در غرب و برخي از رهبران و سران سرسپرده و سازشکار آنان در منطقه، به ياري اين رژيم شتافته و با ارايه طرح هاي صلح خاورميانه، تلاش هاي همه جانبه اي را براي تثبيت موقعيت اين رژيم و تامين امنيت آن در منطقه حساس و استراتژيک خاورميانه آغاز کردند. با اين وجود، امروز، پس از قريب به سه دهه تلاش، هدف دستيابي به يک صلح پايدار در منطقه، بش از گذشته، دور از دسترس است. سوال اساسي ما اين بود که چرا اين تلاش ها نتيجه نداده است؟ ريشه اين ناآرامي ها را بايد در کجا جستجو کرد؟ مطالعات و بررسي ها به روشني حاکي از اين است که کشمکش ها و جنگ هاي خاورميانه ريشه در خلق و خوي نژاد پرستانه، توسعه طلبانه و سلطه جويانه رژيم صهيونيستي اسراييل دارد که خود برگرفته از تعاليم و دستورات تورات تحريف شده، تلمود و پروتکل هاي زعماي صهيونيسم مي باشد و صلحي که اسراييل از آن دم مي زند، يک صلح واقعي نيست. بلکه صرفا ترفندي است براي ادامه حيات تحميلي خود در منطقه در جهت اجراي سياست اشغال و انقراض نسل اعراب مسلمان. لذا با وجود رژيم جعلي اسراييل، دستيابي به صلح پايدار در منطقه، يک ايده خيالي است.

 نسخه قابل چاپ

روش شناسي يك علم ابزاري است كه به اعتبار شرايط امكان آن، از دو جهت محدوديت دارد: 1. نسبت با نوع معرفت شناسي؛ 2. نسبت با ماهيت موضوع. بنابراين، مي توان گفت که معرفت شناسي ها، جهان بيني ها و، به طور کلي، نظام دانايي در هر تمدني، مبناي روش انديشه و زندگي يک قوم به طور عام، و زندگي سياسي آنان به طور خاص، را تشکيل مي دهند. دانش سياسي دوره ميانه اسلام نيز از نظام معرفتي ويژه اي پيروي مي كند و البته انديشه در باب امر سياسي در دنياي اسلام هم بر مبناي همان نظام عام دانايي استوار است. اين دانش داراي ويژگي هايي همچون نظام فطرت، ضرورت وحي و نبوت، بنياد شرعي عقل و فلسفه، بنياد عقلي و فلسفي شريعت، جهان نص، تقديم نص و رواج فقه سياسي مي باشد. در اين مقاله به اجمال، به اين دو نكته، يعني نسبت روش شناسي انديشه سياسي دوره ميانه اسلامي با معرفت شناسي از يک سو، و با ماهيت موضوع سياست از سوي ديگر، اشاره شده و تلاش کرده ايم نتايج منطقي اين نوع از نسبت و رابطه را در عمل سياسي مسلمان دوره ميانه تحليل كنيم.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله بدنبال يافتن پاسخ اين پرسش است كه متفكران جوامع اسلامي تا چه حدي «درست» و «سنجيده» مي انديشند. از همين رو ابتدا معيار «درست و سنجيده انديشي» مورد بررسي قرار گرفته است. اين معيار ناظر بر «آزاد انديشي» و «رهايي از قيمومت هاي مختلف» در مقام انديشه ورزي است و راه تحقق آن «تجربه گرايي» و تكيه بر «داده هاي عيني» به عنوان مبناي داوري است. در واقع انسان انديشه ورز در صورت محروميت از اين ويژگي به «بحران عقلانيت» گرفتار خواهد آمد و عقل او در شناخت واقعيات راه به خطا خواهد پيمود. بعد از روشن ساختن اين معيار سعي شده است با استفاده توامان از روش قياس و روش شبه آزمون، در خصوص شيوه انديشه ورزي دسته هاي مختلف متفكران جوامع اسلامي كه شامل سنت گرايان، تجددخواهان و نوگرايان ديني است، داوري شود. حاصل كار عبارت از اين است كه هر سه جريان فكري جهان اسلام با «درست و سنجيده انديشي» فاصله دارند و به همين لحاظ در اسارت «بحران عقلانيت» قرار گرفته اند. از حيث ميزان آسيب پذيري در برابر اين بحران نيز سنت گرايي بيشترين ميزان تاثر و نوگرايي ديني كمترين ميزان تاثر را از خود نشان مي دهد و جريان تجددخواهي نيز در مابين اين دو قرار گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

با اشغال ايران در جنگ جهاني دوم از سوي متفقين در شهريور 1320، مبارزه براي بيرون راندن اشغال گران آغاز شد وپس از يك دهه مبارزه سرسختانه، نهضت ملي ايران در واپسين روزهاي اسفند 1329 به پيروزي رسيد. هر چند اين نهضت همه عوامل پيروزي نهايي و رسيدن به هدف هاي خود در زمينه برگزاري انتخابات آزاد و اجراي قانون ملي كردن صنعت نفت را در اختيار داشت ولي ملت ايران گرفتار توطئه هاي انگلستان براي ناكام ساختن اين نهضت بزرگ مردمي گرديد. انگليسي ها توانستند با جاسازي عوامل نفوذي خود در پست هاي كليدي و مداخله غير آشكار در امور داخلي ايران، اتحاد ملت ايران را از هم گسيخته و زمينه فروپاشي اين نهضت را فراهم آورند. آنچه در اين ميان داراي اهميت است شناخت مكانيزم مداخله بيگانگان در امور داخلي كشورماست كه به مراتب از اشغال گري يا كودتاي نظامي خطرناك تر مي باشد. اين مكانيزم در اين مقاله مورد بررسي تاريخي و مستند قرار گرفته و نشان داده شده است بر خلاف روايت مشهور، در مرداد ماه سال 1332 هيچ يك از واحدهاي نظامي ارتش دست به حركت نظامي يا كودتا عليه دولت رسمي كشور نزدند. زير پاگذاردن اصل تفكيك قوا، به سستي كشيدن مجلس شوراي ملي و انحلال آن، وارد كردن مصنوعي حزب توده به صحنه سياسي كشور، برقرار كردن سانسور كامل اطلاعاتي، به بن بست كشيدن اقتصاد كشور و گسترش فقر عمومي پديده هاي خطرناكي بوده اند كه در يك برنامه ريزي دقيق در خلال دوسال و چند ماه پيروزي و ناكامي اين نهضت از سوي انگلستان در كشورما به مورد اجرا گذارده شده اند. سياست هاي بيگانه در پرتو اين مداخله ها و توطئه هاي ويران گر توانسته اند نفت ملي شده ايران را بارديگر به كنترل خويش درآورده و ملت ايران را از آزادي و دموكراسي محروم نمايند.

 نسخه قابل چاپ

نظريه انتخاب عمومي از جمله نظريه هاي حوزه اقتصاد سياسي است که بحث از دولت را نه در عرصه جست و جوي خاستگاه اين نهاد و ريشه هاي آن، بلکه در ميدان عملکردهاي دولت و توان آن از دو نگاه واقعي و صوري، مورد کند و کاو قرار مي دهد. نقطه تمرکز اين بحث، انسان اقتصادي يعني انساني از منظر دانش اقتصادي است که موجودي منطقي و ناظر به منافع خويش بر پايه تحليل هزينه – فايده مي باشد نظريه انتخاب عمومي نگاهي به کاردکردهاي اين انسان در چارچوبي دولتي – ديواني دارد.

 نسخه قابل چاپ

دولت الکترونيکي نياز به تخصص هاي فني را افزايش مي دهد و از آنجا که بر اين تخصص ها صرفا تعدادي از ديوان سالاران تسلط دارند تکنوکراسي گسترش مي يابد و دايره انتخاب توسط مردم و نمايندگانشان را به ويژه در کشورهاي موسوم به جهان سوم محدودتر مي نمايد. براي تاييد اين فرضيه با بحث از مواجهه دير آشناي دمکراسي - تکنوکراسي، ابتدا مولفه هاي اصلي تقابل تکنوکراسي و دموکراسي را بر مي شماريم و سپس نشان خواهيم داد که چگونه اين تصور که دولت الکترونيک به تقويت دموکراسي منجر مي شود بر مبنايي پوزيتيويستي و تکنوکراتيک از مشروعيت سياسي قرار دارد.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله درصدد درک گرايش سياسي مردم در شرايط کنوني با توجه به نتيجه آرا در سوم تير ماه 1384 مي باشد. داده هاي اين مقاله که از نگرش سنجي وزارت ارشاد تحت عنوان «ارزش ها و نگرش هاي ايرانيان» در سال 1382 استخراج شده است نشان دهنده آن است که حتي دو سال پيش مطالعات اقتصادي و رفاهي در نزد مردم بيشترين اولويت را دارد و علي رغم مشروعيت بالاي نظام سياسي در نزد مردم، مديران و نخبگان حاکم فاقد مقبوليت لازم هستند، لذا مردم در انتخابات به فرد بيرون از هيات حاکم با شعارهاي رفاهي راي داده اند نه آنکه گرايشات اصلاح طلبان در جامعه دچار بن بست شده باشد.

 نسخه قابل چاپ

فرهنگ و تاريخ در بستري موازي حرکت مي نمايند. فرهنگ وجه ذهني تمدن و تمدن وجه مادي و عيني فرهنگ است. بستر ساز هر دو مفهوم تاريخ مي باشد. بررسي تاريخ از منظر ديرينه شناسي و تبار شناسي براي تبيين آينده و آشکار نمودن ساختار پنهان حاکم بر روابط پديده ها، مورد علاقه محققين علوم سياسي مي باشد. هدف تاريخ نيل به درجه عالي انسانيت است يعني دستيابي به وضعي که بشر به واقعي ترين مفهوم انسان به سر برد. مقاله حاضر به بررسي آينده تاريخ از ديدگاه هاي مذهبي و فلسفي مي پردازد. فلاسفه بزرگ هر کدام به گونه اي در مورد تاريخ و سير حرکت آن انديشه هاي فلسفي ارايه نموده اند. فلسفه تاريخ بحثي است که ريشه آن را حداقل در حدود بيست و پنج سده پيش بايد جستجو نمود ولي موضوع اين مقاله، پرداختن به انديشه چند تن از شخصيت هاي علمي معاصر، شخصيتهايي مانند اسوالد اشپنگلر، کارل ياسپرس، آرنولد توين بي، پيتريم سوروکين، فرانسيس فوکوياما و ساموئل هانتينگتون است.

 نسخه قابل چاپ