مقالات علوم سیاسی

نويسنده در اين مقاله اين فرضيه را مورد بررسي قرار مي دهد كه از نظر برخي از متفكران مسلمان هر نظام سياسي توسط عده اي از صالحان ارزش گرا، ساده زيست، با صداقت، با شجاعت داراي همبستگي در زمان پيري و فرتوتي نظام سياسي پيشين شكل مي گيرد، اما اين مصلحان خود پس از پيروزي به فساد قدرت آلوده مي گردند و به واسطه زمينه هاي روانشناختي و جامعه شناختي به سياست هاي استبدادي و تجمل گرايي و تن آسايي روي مي آورند و به همين علت دولت آنان نيز به پيري و فرتوتي مي رسد و توسط صالحان ديگري سرنگون مي شوند.

 نسخه قابل چاپ

استدلال كلي اين مقاله دو موضوع اساسي در باب ناسيوناليسم به عنوان داعيه اي هويتي را در بر مي گيرد، نخست آن كه مي كوشد با متمايز كردن دو نوع ناسيوناليسم كلاسيك و مدرن، پندار ناسيوناليسم به عنوان مولود مدرنيسم و روشنگري را رد كرده و حس ناسيوناليستي يا ميهن دوستي را به طول تاريخ بشر تسري دهد و از طرفي ديگر ادعاي ايدئولوژي بودن ناسيوناليسم را نپذيرفته و آن را به عنوان نظريه «انديشه و عمل» تنها بخشي از نظام ارزشي جوامع مي داند كه تجلي نهايي آن بسته به نوع چينش گزاره هاي هر نظام ارزشي مي باشد. اين نوع چينش ناسيوناليسم در كنار ساير ارزش ها باعث شده تا اين نظريه دستمايه جهانگشايي و جنگ هاي جهاني گردد و رهبراني مانند موسوليني و هيتلر نمايندگان آن به حساب آيند، در حالي كه رهبراني مانند ماندلا، سوكارنو و مصدق با اين انديشه پيام آور رهايي و استقلال گرديده اند. اين مقاله درصدد آن است تا بيان كند علي رغم فرآيند جهاني شدن نه تنها اعتبار ناسيوناليسم و دولت- ملت ها از دست نرفته بلكه شواهد و قراين فراواني بر اعتبار دايمي آنها حكايت مي كند. با اين اوصاف كوشيده ايم تا نوع نگاه به ناسيوناليسم و دولت- ملت را در بخشي از نظريه اجتماعي و فلسفي قرن 19 و 20 پي گيري نماييم.

 نسخه قابل چاپ

اين مفروض كه جهان اسلام در مقابل مدرنيسم پوياي اروپا اغلب به صورت واحدي ايستا به نظر مي آيد، پايه و مبناي فرضيه سازي هاي متعددي در باب رابطه اسلام و مدرنيته شده است. اين مطلب بارها تكرار مي شود كه جهان اسلام بايد از تاريخ دوران مدرن كنار گذاشته شود، زيرا مذاهب آن فرايند سياسي- ايدئولوژيكي اروپا را طي نكرده و در نتيجه فرهنگي ماقبل مدرن است. در سال هاي اخير نيز اين فرضيه تكرار شده بدون اينكه كسي سعي كند صحت آن را از ديدگاه جامعه شناسي تاريخي به آزمون بگذارد. از نظر ما شواهد نشان دهنده آن است كه جهان اسلام از اوايل قرن شانزدهم و با قدرت، به شكلي مستقل در ايجاد فرهنگ مدرن مشاركت كرده است، به گونه اي كه در بسياري از جنبه ها مشابهت هاي روشني با تاريخ فرهنگ اروپا دارد.

 نسخه قابل چاپ

داوري درباره نيچه به عنوان منتقد فرهنگ مدرن و آغازگري نو در فرهنگ و انديشه روزگار جديد، كاري است بس مشكل. وليكن پرداختن به اسباب نقد اخلاق، فلسفه و فرهنگ دوران گذشته تلاشي است كه فريدريش ويلهلم نيچه در قالب فلسفه اراده خويش بدان همت گمارده و بدين سان استلزامات تباهي اراده انساني و زندگي او را گوشزد كرده است. نيچه در اين آغازگري نو، در واكنش به فرهنگ و گفتمان حاكم بر قرون هجده و نوزده ميلادي درصدد بازآفريني نيروهاي زندگي (انديشه و اراده يا عقل و زندگي) در قالب خواست قدرت است تا با تاكيد بر خصلت آفرينندگي انسان و آفرينش ارزش هاي جديد،‌ انسان مدرن را در جايگاهي قرار دهد كه لازمه شناسايي و شناخت اوست. در اين مقاله سعي شده تا نشان دهيم كار مهم نيچه در بازنمايي فلسفه اراده اش، نقد حقيقت و عقلانيت فرهنگ مدرن غربي از زمان سقراط بدين سو از طريق تغيير گفتمان حاكم،‌ و نقد هر نوع اصول فكري عام و بازگشت به عامل اراده و توانايي فرد انسان است.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله درصدد است با بررسي زمينه تاريخي، مفروضات، چهارچوبه ها و ويژگي هاي نظريه جهاني شدني و نظريه هاي مقابل آن و نيز تحليل نظريه هاي قدرت و فرهنگ در سطح ملي و جهاني،‌ از يك سو به ارايه تصوير روشن تري از جهاني شدن و قدرت بپردازد و از سويي ديگر نوع تعاملات و تاثيرات اين دو را در سطح ملي جهاني مورد بررسي و ارزيابي قرار دهد.

 نسخه قابل چاپ

جدايي قفقاز از ايران در سال هاي اول قرن نوزده ميلادي و همچنين فروپاشي شوروي و استقلال سه جمهوري آذربايجان،‌ گرجستان و ارمنستان تحولات عمده اي در تاريخ ايران و منطقه و جهان در دو قرن اخير بوده است. با توجه به موقعيت ژيوپولتيك قفقاز در منطقه و جهان و معضلات داخلي منطقه قفقاز، ما با حضور نيروها و منافع مختلف و بعضا متعارضي در اين منطقه روبه رو هستيم و سير تحولات سياسي،‌ اقتصادي، امنيتي، فرهنگي و ... نتيجه تعامل بين اين نيروها و منافع مختلف و بعضا متضاد مي باشد.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

در سال هاي پس از انقلاب اسلامي، هويت ملي ايراني از فرهنگ سياسي نخبگان جمهوري اسلامي ايران تاثير گرفته است. اين تاثير را مي توان از لحاظ ايدئولوژي انقلاب بر تحكيم و تداوم هويت سرزميني ايران در چارچوب گفتمان انقلاب اسلامي، تحول اين ايدئولوژي از گفتمان انقلاب به گفتمان اصلاحات، و توسعه اقتصادي و شناخت بسترهاي تكويني گفتمان مردم سالاري ديني او نيز از لحاظ تاثير بر مشاركت توده اي و بسيج سياسي در چارچوب گفتمان انقلاب اسلامي بر تحكيم و تداوم ناسيوناليسم ايراني، تحول مفهوم مشاركت، و تاثير رويكرد اصلاحات بر اين ناسيوناليسم ديد. در مقاله، در راستاي آزمون فرضيه هاي پيشنهادي، از مباحث مطرح نتيجه گيري به عمل آمده است.

 نسخه قابل چاپ

انديشمندان رويكردهاي متفاوتي را براي مفاهيم و تحول آن مورد توجه قرار مي دهند. يكي از اين رويكردها «شالوده شكني» است، ديگري «نشانه شناسي» و ديگري «تبار و ديرينه شناسي». مي توان به اين ليست پديدار شناسي و زبان شناسي را هم اضافه نمود. ليكن از مهمترين اين رويكردها هرمنوتيك يا رويكرد علوم تفسيري است كه افق هاي تازه اي را پيش روي انديشمندان مي گشايد. مفاهيم همواره در حال تغيير و تغيرند و نياز به تفسير و تبيين دارند. نقد اين مفاهيم متوقف بر فهم آنها است. هرمنوتيك رويكردي براي تبيين و توضيح مفاهيمي است كه دايما در حال تحول اند. اين واژه سه ساختار را نشانه مي رود، آنها عبارتند از پيام (متن)، تفسير مفسر (هرمس) و بالاخره مخاطبان. هدف هرمنوتيك هم به منظور تغيير ساختار شناخت و کشف زواياي پنهان حاکم بر جهان و طبيعت انساني است. مقاله حاضر تلاشي براي شفاف سازي مفهوم هرمنوتيك و استفاده بهينه از آن است. انواع هرمنوتيك و نحوه استخدام آن، شاکله مقاله را شكل مي بخشد.

 نسخه قابل چاپ

طي دو دهه اخير، نظام بين الملل شاهد آغاز دوران جديدي با عنوان جهاني شدن مي باشد که علاوه بر اينكه حاکميت دولت ها را تحت تاثير خود قرار داده است، موجب ظهور بازيگران جديد در عرصه جهاني نيز شده است که بر اقتصاد جهاني حاكم شده اند. واکنش دولت ها به روند جهاني شدن متفاوت بوده است. بعضي از دولت ها در برابر اين فرايند مقاومت کرده اند و برخي ديگر تلاش مي كنند با بسترسازي و ايجاد ظرفيت هاي مناسب سياسي و اقتصادي، قابليت انطباق پذيري بيشتري با جهاني شدن پيدا كنند. در اين مقاله تلاش شده است تاثير جهاني شدن اقتصاد بر سياست گذاري خارجي ج.ا.ا مورد بررسي قرار گيرد. ضرورت هاي ناشي از جهاني شدن اقتصاد به دو شكل مورد توجه قرار گرفته است. اول رويكرد اقتصادي به سياست خارجي مي باشد كه نقش ابزارهاي اقتصادي در سياست خارجي ايران را نمايان و برجسته مي كند. دوم، اتخاذ روش ديالكتيكي در برخورد و مواجهه با جهاني شدن مي باشد كه مي تواند به تغيير رفتار تصميم گيران سياست خارجي و در نهايت به كارامدي و تحول در سياست خارجي ج.ا.ا منجر شود. به هرحال، ورود به عرصه جهاني شدن يك تصميم سياسي ضروري است و يكي از راه هاي رفع موانع احتمالي در فرايند جهاني شدن اصلاح ساختار اقتصادي نظام ج.ا.ا مي باشد.

 نسخه قابل چاپ

تحقق دموکراسي مستلزم وجود پيوند (Unity) ميان جامعه و دولت است. ديدگاه هاي متفکران برجسته نظريه دموکراسي و همچنين بررسي مراحل مختلف جامعه سرمايه داري (در شکل ليبراليسم کلاسيک، ليبراليسم تجديد نظر طلب و نئوليبراليسم) مبين ضرورت وجود اين پيوند براي تحقق دموکراسي مي باشد. بر اين اساس، در پژوهش حاضر استدلال مي شود به علت گسست رابطه جامعه و دولت در عصر جهاني شدن، دموکراسي با بحران مواجه مي شود. تلاش هاي نظري متعددي از سوي دانش پژوهان به منظور تبيين چشم انداز دموکراسي در عصر جهاني شدن صورت پذيرفته که در اين نوشتار در قالب سه رهيافت، «پايان دموکراسي»، «جهان وطن گرايي» و «مدرنيزاسيون بازانديشانه» طبقه بندي و مورد مطالعه و ارزيابي قرار گرفته اند.

 نسخه قابل چاپ

سازمان همكاري اقتصادي (اكو) به عنوان يكي از هم پيوندي هاي اقتصادي متشكل از ده كشور در حال توسعه در منطقه اي با اهميت ژئواستراتژيك و ژئواكونوميك، جمعيت و حجم بازار قابل توجه و ذخاير عظيم نفت و گاز و منابع معدني و مواد خام سرشار از بدو تاسيس مورد توجه و علاقه پژوهشگران و تحليل گران مسايل بين المللي و منطقه اي بوده است. اخيرا اما اين توجه و علاقه بيشتر رنگ و بوي نقد و انتقاد به خود گرفته است تا آنجا كه برخي تحليل ها دم از عدم توفيق اين سازمان زده و يا آن را تنها مجمعي براي تبادل آرا و اطلاعات ميان كشورهاي عضو دانسته اند. اين مقاله با واكاوي دقيق مهمترين استدلالات اين منتقدان و ارايه پاسخهايي براي آنها، شاخص هايي دقيق تر و مناسب تر براي ارزيابي عملكرد اكو ارايه مي نمايد و بر اساس همين شاخص ها توفيقات و ناكامي ها اين سازمان را به سنجش مي گذارد. بر اساس همين سنجش، بخش انتهايي مقاله به ارايه راهكارهايي براي تقويت سازمان و تسريع روند دستيابي آن به اهداف تعيين شده اختصاص يافته است.

 نسخه قابل چاپ

استراتژي هاي ژئوپوليتكي بر امنيت ملي كشورها تاثير گذار است. تحولات استراتژي هاي ژئوپوليتيكي آمريكا بعد از فروپاشي توازن ژئوپوليتيكي دوران جنگ سرد پيامدهاي زيادي در صحنه جهاني و منطقه اي به خصوص خاورميانه داشته است اين تحولات باعث گرديده است كه بحث هاي جدي در رابطه با امنيت ملي ايران مطرح شود به ويژه اين كه آمريكا در دوران بعد از جنگ سرد در پي قرار دادن خاورميانه به عنوان مكمل ژئواستراتژي خود بوده و در جهت انطباق اين منطقه ژئواكونوميك با مناطق ژئواستراتژي مورد نظر خود تلاش مي نمايد و در اين راستا به دنبال ايجاد صلحي اجباري در مرزهاي شمالي، شرقي، غربي و جنوبي هارتلند جديدي كه در حال شكل گيري است مي باشد. اين تغيير و تحولات باعث شده است اين سوال مطرح شود كه بين تحولات استراتژي هاي ژئوپوليتيكي آمريكا و امنيت ملي ايران چه رابطه اي وجود دارد؟ راهبردهاي مقابله با تهديدات احتمالي امنيت ملي ايران كدام است اين مقاله براي يافتن پاسخ به سوالات مذكور تهيه و ارايه گرديده است.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله مقوله سياست گذاري فرهنگي در چارچوبي معطوف به نظريه، مدل و مرجعيت مورد توجه قرار مي گيرد. در بعد نظري عرضه داشت هاي دو جريان بزرگ جامعه شناسي (جامعه شناسي سازمان ها و جامعه شناسي ساختار گراي تکويني) با يکديگر مقايسه مي شوند. اين دو جريان به ترتيب برداشت هايي انتقادي و در عين حال مثبت، و مبتني بر سوءظن و منفي از مداخله دولت در سياست هاي عمومي و به تبع آن سياست هاي فرهنگي را پيش رو مي گذارند. در زمينه مدل، سه مدل سياست گذاري فرهنگي مرتبط با سه کشور ايران، فرانسه و ايالات متحده آمريکا موضوع بحث واقع مي شود. اين سه کشور را مي توان از دولت حداقل تا دولت حداکثر مورد طبقه بندي قرار داد. در خصوص مرجعيت، بر شکل گيري مرجعيتي بين المللي در ارتباط با سياست هاي فرهنگي تاکيد مي شود. چنين مرجعيتي برخي مدل هاي سياست گذاري را با چالش هايي اساسي رو به رو مي کند.

 نسخه قابل چاپ

در اين نقد كتاب، انديشه هاي سياسي و اجتماعي سعيد حجاريان بررسي، و محتواي کتاب «از شاهد قدسي تا شاهد بازاري»، به طور مختصر معرفي مي شود. عرفي شدن دين در سپهر سياست، محور اساسي مباحثي است که در حوزه سنت، گفتمان، ايدئولوژي و آرمان شهر، تحليل و تبين مي شود. در واقع، رهيافت بنيادين حجاريان، نگرش جامعه شناختي به مقوله عرفي شدن در حوزه جامعه شناسي سياسي و مسايل توسعه ايران است. نگارنده با اتخاذ رويکردي انتقادي، رهيافت، چارچوب نظري و انديشه هاي حجاريان را به چالش مي كشد و در پايان نتيجه مي گيرد كه حجاريان بدون در نظر گرفتن واقعيت هاي موجود جامعه ايران و با تفسيري موسع به نتايج مطلوب و دلخواه دست مي يابد.

 نسخه قابل چاپ