مقالات علوم سیاسی

در اين پژوهش با استفاده از نمايه نامه هاي پايگاه اطلاعاتي ISI به بررسي وضعيت توليدات علمي در رشته روابط بين الملل در يک دوره ده ساله (از سال 2000 تا 2009) پرداخته شده است. پژوهش حاضر از نوع مطالعات علم سنجي بوده و جامعه پژوهش را مدارک نمايه شده در حوزه روابط بين الملل در پايگاه اطلاعاتي ISI تشکيل مي دهند.
نتايج بررسي نشان داد که ميزان توليدات علمي جهان در پايگاه اطلاعاتي ISI در حوزه روابط بين الملل در فاصله زماني 2009-2000 تعداد 34685 مدرک بوده است که فريدمن و ايکنبري به ترتيب با 140 و 135 توليد علمي (0.79 درصد) پرتوليدترين پژوهشگران در عرصه روابط بين الملل بوده اند. دانشگاه هاي «آموزشگاه اقتصاد و علوم سياسي لندن» با 497 توليد علمي (1.42 درصد)، «دانشگاه هاروارد» با 391 توليد علمي (1.13 درصد)، و «دانشکده کينگ لندن» با 370 مدرک (1.07 درصد) فعال ترين دانشگاه ها در سطح جهان در عرصه روابط بين الملل بوده اند. روند توليدات علمي نيز نشان داد که از سال 2005 به بعد نوعي رشد در ميزان توليدات به وجود آمده است. شايان ذکر است که از بين همه مجلات مورد بررسي، مجله «امور بين الملل» با انتشار 8.86 درصد از کل توليدات علمي بيشتر مدارک در حوزه روابط بين الملل را به چاپ رسانيده است.
از جانب ديگر، يافته ها مشخص نمود که سهم ايران از توليدات علمي جهان در رشته روابط بين الملل تنها 15 مدرک بوده است که معادل 0.043 درصد از کل توليدات علمي اين رشته مي باشد. «سريع القلم» و «برزگر» پرتوليدترين پژوهشگران ايران در اين حوزه به شمار مي روند. از 15 توليد علمي ايران، پنج مدرک در مجله «خط مشي خاورميانه» به چاپ رسيده است.
در نهايت، مقاله «پارادوکس اجماع هسته اي ايران» تنها با دريافت دو استناد پراستنادترين و به عبارتي تاثيرگذارترين مقاله ايران در عرصه روابط بين الملل به شمار مي رود.

 نسخه قابل چاپ

تاکنون پژوهش هاي متعددي در باب اسرائيل شناسي در ايران صورت گرفته و محققان مختلف تلاش کرده اند دشمن صهيونيستي را از زواياي گوناگون مورد مطالعه و شناخت قرار دهند. با اين حال هيچ تحقيقي درباره وضعيت اين پژوهش ها وجود ندارد. اين مقاله سعي دارد تا با يک ابتکار، به بررسي پژوهش هاي نگارش شده و قابل دسترسي درباره اسرائيل در ايران بپردازد. بر اين اساس، سوال اصلي اين مقاله عبارت است از اين که پژوهش هاي اسرائيل شناسي در ايران چه وضعيتي دارد؟ براي پاسخ به اين سوال به بررسي ادبيات موجود درباره اسرائيل شناسي در جمهوري اسلامي ايران مي پردازيم تا از اين طريق نقشه اي نسبتا کامل از وضعيت مطالعات اسرائيل شناسي در ايران ارايه دهيم و ضمن نشان دادن نقاظ قوت و ضعف اين مطالعات خلاهاي پژوهشي را که نياز است توسط پژوهشگران مورد توجه قرار گيرد، برجسته نماييم. بر اين اساس در اين مقاله به محتوا و داده هاي موجود در اين ادبيات (اعم از توصيف ها و تبيين ها و توصيه ها) کاري نداريم. بررسي و تحليل و نقد اين داده ها خود به مقاله اي ديگر نياز دارد.

 نسخه قابل چاپ

معمولا از اينکه روابط بين الملل رشته اي «امريکايي» يا «غربي» بوده است سخن مي رود. در مقابل، در برخي از کشورهاي غيرغربي و به ويژه در ايران لزوم نظريه پردازي بومي در برابر نظريه غربي يا در کنار آن مطرح بوده است. اما اين احساس نياز يا ضرورت با تلاش هاي جدي در جهت ارائه نظريه اي بومي به اجتماع بين المللي علماي رشته روابط بين الملل همراه نشده است. بحث اين نوشته آن است که فضاي نظري در اجتماع جهاني علماي روابط بين الملل براي طرح و پذيرش نظريه هاي بومي پيش از اين فراهم نبوده است اما طي سال هاي اخير توجه به رشته روابط بين الملل در جهان غيرغربي و به تبع آن نظريه پردازي غيرغربي در روابط بين الملل جلب و زمينه نظريه پردازي بومي فراهم شده است. استدلال اصلي اين مقاله آن است که آنچه تا حدي مي تواند اين گشايش جديد را توضيح دهد، تحولات نظري صورت گرفته در دهه اخير و به طور خاص ظهور برداشت هاي ترکيبي در روابط بين الملل، عمل گرايي در نظريه پردازي، انديشه هاي پسااستعماري و رجوع به فيزيک کوانتومي در مباحث سازه انگارانه بوده است.

 نسخه قابل چاپ

نگاه پرسشگرانه و پژوهشي به سازمان هاي اطلاعاتي در فضاي دانشگاهي ايران و اکثر کشورهاي جهان با نوعي خودداري و عدم تمايل همراه بوده و هست. اين مقاله تلاش مي کند ضمن تعريف مطالعات اطلاعاتي و بررسي وضعيت هستي شناسي و روش شناسي آن، جايگاه آن به عنوان يک زمينه مطالعاتي دانشگاهي را مشخص کند و تا حدودي ضرورت پرداختن به مطالعات اطلاعاتي در عرصه دانشگاهي را بازبنمايد. پرسش اصلي اين مقاله آن است که «مطالعات اطلاعاتي چيست؟ و در ميان رشته هاي دانشگاهي چه جايگاهي دارد؟». نويسنده با توجه به ويژگي هاي مطالعات اطلاعاتي، ضمن آنکه معتقد به هستي شناسي مستقلي براي اين حوزه مطالعاتي است، آن را زير رشته علوم سياسي و روابط بين الملل معرفي مي کند و مطالعات اطلاعاتي را «حلقه مفقوده شناخت سياسي و بين المللي» مي داند.

 نسخه قابل چاپ

مشارکت سياسي به عنوان يکي از انواع مشارکت، از شاخص هاي توسعه اجتماعي و سياسي در کشورها به شمار مي رود. يکي از گروه هاي عمده جامعه که شرکت آنان در روند اداره جامعه و توسعه سياسي، اجتماعي و فرهنگي ضروري به نظر مي رسد، دانشجويان هستند. مشارکت سياسي دانشجويان که بزرگ ترين گروه جمعيتي در کشورهاي در حال توسعه و مسوولان اداره جامعه در آينده محسوب مي شوند، اهميت خاصي براي ثبات سياسي و پويايي جامعه دارد. هدف از نگارش اين مقاله بررسي رابطه ميان دينداري و مشارکت سياسي دانشجويان در دانشگاه اصفهان است.
روش تحقيق پژوهش در جمع آوري و تجزيه و تحليل داده ها، روش پيمايشي است. اين مطالعه بر روي 188 نفر از دختران و پسران دانشجوي دانشگاه اصفهان صورت گرفته است. براي جمع آوري اطلاعات از پرسشنامه استفاده شده که اعتبار آن به روش صوري، و پايايي آن به کمک آماره آلفاي کرونباخ سنجيده شده و داده ها از طريق نرم افزار SPSS تجزيه و تحليل شدند. با تقسيم دينداري به دو متغير (اعتقادي - مناسک و اخلاق)، به همراه در نظر گرفتن دو وجه از مشارکت سياسي يعني عوامل روان شناختي - نگرشي و شيوه مشارکت (رسمي يا غيررسمي) مشاهده مي شود که همبستگي هاي معناداري ميان ابعاد دينداري و ميزان مشارکت سياسي پاسخ گويان وجود دارد. يافته ها نشان داد که ارتباط مستقيمي بين سطح دينداري و مشارکت سياسي وجود دارد؛ بر اساس اين يافته ها مي توان انتظار داشت در جوامع مذهبي ميزان مشارکت سياسي افراد بالاتر باشد.

 نسخه قابل چاپ

روان شناسي سياسي ناصرالدين شاه که پنجاه سال بر ايران در دوره حساس گذار ايران به عصر جديد حکمراني کرد، از جهات مختلف حائز اهميت است. بررسي شخصيت سياسي وي مي تواند در فهم تحولات سياسي - اجتماعي دوره قاجاريه بسيار کارساز باشد. محقق با دستمايه قرار دادن نظريه کارن هورناي، شخصيت سياسي و چرخه حيات ناصرالدين شاه از تولد، دوره کودکي، دوره وليعهدي، پادشاهي را مورد بررسي قرار داده است. فرضيه اين نوشتار آن است که ناصرالدين شاه در دوره هاي زماني متفاوت زندگي سياسي به ترتيب شخصيت هاي مردم گريزي، مهرطلبي و مردم گرايي، و سلطه طلبي داشته است. ويژگي هاي هر يک از اين دوره ها و حوادث و واقعيت هاي تعيين کننده آن در وجه روان شناسانه سياسي آن در کانون توجه قرار گرفته است. سياست ايران در دوره ناصري همگام با تحولات روحي ناصرالدين شاه دستخوش تحول شده است. به دليل شخصي شدن سياست، مسائل شخصي شاه بازتابي در سياست داشته است. خلقيات رواني شاه نه تنها حلقه حرم و دربار بلکه شعاع تاثيرگذاري آن همه سرزمين ايران و شئون آن را در بر گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

نظام سياسي پهلوي براي کسب، نگهداشت و افزايش قدرت، به دلايلي تاريخي نتوانسته بود بر پايه هاي حقاني قدرت سياسي (دين، عرف و قانون) تکيه کند. نظام خودکامه در محيط سياسي داخلي بر دو بنيان استوار مي شود: از يک سو، مخالفان خود را به شيوه هاي گوناگون سرکوب مي کند؛ از ديگر سو، براي تامين منابع مالي مورد نياز براي گسترده سازي کار ويژه هاي دولت به تصاحب اقتدارگرايانه منابع کشور مي پردازد. در محيط بين المللي، نظام سياسي خودکامه اجاره دار تلاش مي کند با جلب حمايت قطب هاي قدرت بين المللي به جبران ضعفي بپردازد که در محيط داخلي با آن روبه روست. آموزه نيکسون - کيسينجر در سياست خارجي امريکا، اين امکان را فراهم کرد تا بازيگر دست نشانده بتواند در محيط بين المللي با وابستگي به يک ابرقدرت، منافع قابل توجهي را به دست آورد. در دکترين نيکسون - کيسينجر، ثبات در ساختار نظام بين المللي، از طريق تنظيم سازوکار توازن قدرت پديد مي آمد. در اين معادله قدرت، ايران به عنوان ژاندارم منطقه، از سويي با کاهش هزينه هاي امنيتي امريکا، به ثبات ساختار بين المللي کمک مي کرد. از سوي ديگر، افزايش ناامني و سرکوب داخلي، ميدان عمل کارگزار انقلابي را گسترش مي داد. از نظر نگارندگان، مبناي نظري ساختار توازن قدرت، در آموزه نيکسون کيسينجر، به تناقض نماي زبرنظري ميان ساختار توازن قدرت و کارگزار انقلابي، اشاره دارد که مي توان با تکيه بر آن، وقوع انقلاب اسلامي و گسست پيوند ژنرال - ژاندارم را بررسي کرد.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله واگذاري وظيفه امر به معروف و نظارت اجتماعي به عهده دولت و اجراي حکومتي آن، با استفاده از تجربه هاي تاريخي، مورد بررسي قرار مي گيرد و ثابت مي شود که دخالت دولت در اجراي امر به معروف، اجتناب ناپذير است و بدون استفاده از امکانات و اطلاعات نظام حکومتي کاري از پيش نخواهد رفت؛ با اين وجود نگرش حکومتي به اين مساله و انحصار آن در روش دولتي و حکومتي، پيامدهاي نامطلوبي را به بار مي آورد و مي تواند اين اصل مهم ديني و عقلي و ارزشي را در مسيري مخالف با اهداف آن قرار دهد يا به انزوا و بن بست بکشاند. بعضي از اين پيامدهاي نامطلوب عبارتند از: ظاهرگرايي، کم رنگ شدن بعد مردمي، افراط و تفريط در امور، ايجاد زمينه خودکامگي و ايجاد مصونيت کاذب.

 نسخه قابل چاپ

يکي از مهم ترين معيارهاي درجه توسعه يافتگي يک کشور، جايگاه و اعتباري است که زنان در آن کشور برخوردارند. زنان نه تنها نقش بسزايي در تحقق توسعه اجتماعي و سياسي دارند، بلکه به عنوان يک نيروي فعال و سازنده مي توانند بر سرعت فرايند توسعه اقتصادي و تسريع عدالت اجتماعي بيفزايند. از همين رو است که مشارکت زنان در ساختارهاي سياسي و ايفاي نقشي همتراز با مردان در تصدي مشاغل سياسي به يک ضرورت زمان حاضر تبديل شده و نيل به توسعه اجتماعي را به حل بهينه اين موضوع موکول کرده است.
اين مقاله با مطالعه روند مشارکت فزاينده زنان ايران براي ورود به صحنه هاي مختلف اجتماعي و سياسي تلاش مي کند تا موانع و مشکلات موجود در اين فرايند و همچنين تفاوت ارزشي و اختلاف معيار ارزشيابي در برخورد ميان زنان و مردان در تصدي مشاغل دولتي را تبيين نمايد و نتيجه ارزشيابي شغلي آنان را در دانشگاه بين المللي امام خميني به عنوان يک نمونه از دستگاه هاي دولتي به تصوير بکشاند. اين مقاله تلاش مي کند تا دريابد چرا با وجود حضور زنان تحصيل کرده دانشگاهي و برخوردار از شايستگي هاي لازم مندرج در ارزشيابي سالانه مديران اين دانشگاه، هنوز نتوانسته اند بر سمت هاي مديريتي تکيه بزنند و در سطوح عالي تصميم گيري آموزشي و اجرايي دانشگاه مشارکت فعال داشته باشند.

 نسخه قابل چاپ

از جمله افرادي که در امر تعليم و تربيت مداخله و مشارکت دارند، قشر بزرگ فرهنگيان هستند که وظيفه افزايش آگاهي و اطلاعات متعلمين را در محيط مدرسه به عهده دارند؛ اما آنچه توجه اين پژوهش را به خود جلب کرده، ميزان آگاهي آموزش دهندگان، يعني خود فرهنگيان است؛ به عبارت ديگر ميزان آگاهي فرهنگيان در امور سياسي تا چه اندازه بوده و ميزان اثرگذاري آن بر مشارکت در انتخابات (مثبت يا منفي) به عنوان يک شهروند تا چه حد است؟ از جمله افرادي که در زمينه رفتارهاي انتخاباتي تحقيق انجام داده است، ليپست است که ويژگي هايي را براي نوع رفتار انتخاباتي افراد برمي شمارد. از افراد ديگري که در زمينه علل شکل گيري رفتار خاص در افراد تحقيق کرده اند آيزن و فيش باين هستند که نوع اطلاعات دريافتي را بر نحوه رفتار اشخاص موثر مي دانند. هر دو تئورسين پايه نظري پژوهش قرار گرفته اند. اين پژوهش، جامعه آماري خود را فرهنگيان نواحي (1) و (3) آموزش و پرورش شهر اصفهان قرار داده که با ارائه پرسشنامه در قالب 31 سوال باز و بسته به اين امر اقدام شده است. براي تحليل داده ها نيز از نرم افزار کامپيوتري SPSS کمک گرفته شده است.

 نسخه قابل چاپ

نشانه شناسي، علم مطالعه نظام هاي نشانه اي (زبان، رمزگان، و...)، فرايندهاي تاويلي و ابزاري پژوهشي براي فهم حقيقت پنهان در پس علائم، رموز و نشانه ها و نمادهاي فرهنگي است. در عرصه پژوهش هاي سياسي، اين علم به بررسي ماهيت ارجاعي گزاره هاي سياسي و نسبت اين گزاره ها با حقيقت مي پردازد. به بيان ديگر، يک نشانه شناس سياسي با تمرکز بر کارکرد نشانه ها، به بحث در مورد توليد معنا و چگونگي معنادار شدن زيست جهان سياسي آدميان توسط نظام آنان (نشانه ها) مي پردازد. از اين منظر، ترديدي نيست که پديده هاي سياسي به تنهايي معنا پيدا نمي کنند، بلکه در درون شبکه اي از معاني جاي دارند و داراي چهارچوب فرهنگي هستند. نشانه شناسي با مطالعه اين چهارچوب و زمينه فرهنگي، به مطالعه سياست ياري مي رساند.

 نسخه قابل چاپ

دولت مطلقه شبه مدرن پهلوي، نخستين دولت شکل گرفته در ايران بود که بر اساس الگوي نظري جان فرانکو پوجي در پرتو شکل گيري و بسط نهادهاي بوروکراسي و ديوان سالاري، تمرکز قدرت در پهلوي اول و ارتش مدرن پديدار شد. اين دولت تلاش همه جانبه اي را در تمرکز و انحصار قدرت با سيطره کامل بر منابع اجبارآميز و غير اجبارآميز صورت داد.
ريشه شکل گيري اين دولت را بايد در تغيير و تحولات سياسي و اجتماعي مشروطه و پس از آن جست و جو کرد. برخلاف دولت هاي مطلقه اروپايي همچون انگلستان و فرانسه که در آنجا يک طبقه نوظهور توانست در محيطي رقابتي همگام با نوسازي اقتصادي، اجتماعي و سياسي دولت، جامعه اي دموکراتيک و مردم سالار پديد آورد زيرا اتکاي دولت به طبقات مختلف، مانع از رويه استبداد دولت شده و مرحله گذار به جامعه اي مردم سالار را هموار ساخت؛ اما در ايران در نبود يا ضعف اين طبقات در نهايت دولت مطلقه پهلوي توانست با تمرکزدهي هر چه بيشتر قدرت در دربار و با ايجاد ارتش مدرن و بوروکراسي نوين و با تاکيد بر ايدئولوژي ناسيوناليسم، شکل و ماهيت متفاوت تري از دولت هاي مطلقه اروپايي به خود بگيرد. در اين دولت با وجود برخي از نوسازي هاي اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و سياسي هرگز مقدمات گذار به حکومت و جامعه اي مردم سالار فراهم نشد.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله با تبيين نظام فکري ايران و انديشه سياسي شاه آرماني در دوره کوروش، ضمن بررسي ساختار سياسي و اجتماعي نظام مختار، بر آن است نشان دهد چرا و چگونه خردمندي، شجاعت، ميانه روي و عدالت، چهار محور بازخواني شده در جمهور افلاطون، همان گونه که نويسنده کتاب شهر زيباي افلاطون و شاه آرماني در ايران باستان نشان داده، همواره مبناي انديشگي ديني و سياسي دولت ايراني محسوب مي شدند. به عبارت ديگر اين پژوهش در جست و جوي مباني يک نظم سياسي و اجتماعي مطلوب و سازگار با هويت ديني و سياسي ايران باستان بر آن است تا با مراجعه به متون و زمينه تاريخي آن دوره ضمن آزمون نظريه فتح الله مجتبايي و تطبيق دوره کوروش با عناصر افلاطوني، روح حاکميت سياسي، اجتماعي حاکم بر جامعه ايراني را در اين دوره مورد مطالعه قرار دهد.

 نسخه قابل چاپ

تجربه هاي تاريخي، نقاط تلخ و تاريکي را در زندگي بشر نشان مي دهد که حاکي از دشمني، خشونت و خونريزي است. از جمله قواعدي که شايد بتواند اين سبعيت را تا اندازه اي کنترل کند و خشم موجود در آن را کاهش دهد، «اخلاق» و اصول اخلاقي است. اديان به طورکلي و دين اسلام به ويژه، باني اخلاق هستند و يکي از اهداف بعثت پيامبر اسلام (ص)، تکميل مکارم اخلاقي بوده است. در اين مقاله، دشمني در دو گستره کلي از سياست بحث شده است: نخست گستره درون کشوري يا سياست داخلي و دوم گستره برون کشوري يا سياست بين المللي. دشمني در هرکدام از اين دو گستره به دو دسته «دشمني سرد» و «دشمني خشن» تقسيم مي شود. طبيعي است که «مخالفان» با «دشمنان» تفاوت دارند و نمي توان آنها را مثل هم دانست. محور اين مقاله بحث اخلاق دشمني است و هر بحثي که در مورد مخالفت و مخالفان نيز موضوعيت داشته، به اين واژه ها تصريح شده تا با دشمني خلط نشود.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله برآنيم تا با تشريح مباني نوافلاطوني امام شناسي ناصرخسرو قبادياني، حکيم برجسته اسماعيلي سده پنجم هجري و مقايسه آن با برخي مفروض هاي بنيادين انديشه يوناني که در فلسفه فلوطين در مقام بنيادگذار فلسفه نوافلاطوني بازتاب يافته است، به يک نتيجه گيري در حوزه انديشه سياسي دست يازيم؛ بنابراين منظر اصلي ما در اين بررسي، منظري سياسي است نه فلسفي - کلامي. به اين اعتبار تلاش ما توضيح امام شناسي ناصرخسرو با تاکيد بر وجوه سياسي تفکر وي خواهد بود. اين بررسي نشان خواهد داد که به رغم وام داري امام شناسي ناصرخسرو به فلسفه نوافلاطوني، تفکر اسماعيلي ناصرخسرو ناسازگاري هاي بنياديني با فلسفه نوافلاطوني دارد. ناسازگاري هايي که از حيث بحث در انديشه سياسي واجد کمال اهميت اند. فلسفه نوافلاطوني در عين اينکه هيچ دعوي اي نسبت به اقتدار و مرجعيت پيشيني فيلسوف نوافلاطوني ندارد، بر فضايل مدني به عنوان مرحله نخست حصول رستگاري و سعادت تاکيد مي کند. اين در حالي است که امام اسماعيلي ناصرخسرو واجد کيفيتي منحصر به فرد و يگانه، يعني همان دانش باطني است که از طريق آن، هم صاحب اقتدار دنيوي است و هم مرجعيت اخروي. از سوي ديگر در پس امام شناسي ناصرخسرو، به دلايلي که خواهد آمد، دغدغه اي اساسا شرقي يا به تعبيري ايراني نهفته و آن ضرورت وجود فردي است که همزمان سعادت اين جهاني و رستگاري آن جهاني را به ارمغان مي آورد.

 نسخه قابل چاپ