مقالات علوم سیاسی

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله به بحث از نسبت وجودشناسي و انديشه سياسي در نگرش فلاسفه و حکماي مسلمان، به ويژه در ايران، اختصاص دارد. در نظام هاي فلسفي قديم وجودشناسي از اهميت کانوني برخوردار بود و تمامي مباحث فکري، از جمله انديشه سياسي را از خود متاثر مي ساخت. فلسفه سياسي اسلامي نگرشي است آرمان گرا که واقعيت سياسي موجود را نفي مي کند و افقي نوين مي گشايد. اين سياست آرماني اما پشتوانه در وجودشناسي حکماي اسلامي دارد و از همين روي فهم مباني فلسفه سياسي اسلامي بدون مطالعه موشکافانه مباني وجودشناسانه و کيهان شناسانه فلسفه اسلامي ميسر نخواهد شد. در بحث حاضر اين نکته به ويژه از اين جهت اهميت اساسي دارد که فلاسفه مسلمان معتقد بودند نظام سياسي مطلوب بايد از نظم کيهاني حاکم بر عالم هستي دقيقا الگوبرداري شود. بدين سان هرگونه انسجام يا خلل در نگرش وجودي و کيهاني مي تواند تاثيري مثبت يا منفي بر آرمان گرايي سياسي داشته باشد. در اين ميان شهاب الدين سهروردي با طرح «حکمت نوري» و تدوين نظام نويني در کيهان شناسي توانست افق هاي جديدي در فلسفه سياسي آرماني بگشايد. اين مقاله علاوه بر بحث از مباني آرمان گرايي در فلسفه اسلامي به طور خاص مورد حکمت الاشراق را نيز بررسي خواهد کرد.

 نسخه قابل چاپ

مي توان در پاسخ به اين پرسش که جايگاه دانشي به نام فلسفه سياسي در ميان ساير دانش هاي انساني کجاست، دوره هاي مختلفي را شناسايي کرد: در انديشه سنتي که نگاهي هنجاري و فضيلت محور به انسان و جامعه دارد، فلسفه سياسي که پيوند عميقي با اخلاق دارد ذيل حکمت عملي قرار مي گيرد و از سوي ديگر، گزاره هاي معرفتي خود را جهان شمول معرفي مي کند. در دوران مدرن از يک سو هنجاري بودن فلسفه سياسي مورد تشکيک قرار گرفت و از سوي ديگر موضوع فلسفه سياسي تا حد زيادي به امور ممکن و در دسترس از جمله قدرت و امنيت تقليل يافت. در دوران معاصر، و به دنبال تجزيه «علمي» دانش ها، تلاش هاي زيادي شد تا از موجوديت اين معرفت در مقابل حملات پوزيتويستي دفاع به عمل آيد؛ در نتيجه فلسفه سياسي دست از بسياري از مدعيات هنجاري و جهان شمول خود برداشت در دوران معاصر فلسفه سياسي براي ادامه حيات و اثبات موجوديت و فايده مندي خود، بطور جدي به تامل در باب خاستگاه و جايگاه خود پرداخته است، درست به همان سان که طي چرخش زباني، زبان هم زمان، ابژه و سوژه واقع شد؛ اين امر توانست فلسفه سياسي را اعتباري ديگر ببخشد. در نهايت اين که «امر سياسي» به مثابه مقوله اي بس مهم مي تواند در تبيين جايگاه کنوني فلسفه سياسي و تفسير معنا و مقصود آن کارگر و حايز اهميت باشد.

 نسخه قابل چاپ

آماج رويکرد انتقادي رورتي عمدتا معرفت شناسي غربي و در متن و بطن آن، نظريه معرفتي بازنمايي است. رورتي با منظر و نظري پراگماتيستي در پي يافتن توجيه و توضيحي براي نگرش اخلاقي و سياسي غرب امروز است. اين منظر و نظر رورتي، سخت وام دار آموزه هاي زبان شناختي و رويکردهاي توصيفي در شکل گيري درک آدمي از امور است. اما، آيا رورتي مي تواند در اين فضاي نظري از آفات فراتئوري ها، از يک سو، و نگاه هاي هنجاري در عرصه علوم، از سوي ديگر، پرهيز کند؟

 نسخه قابل چاپ

موضوع اين مقاله يافتن نسبت دلالت هاي سياسي تراژدي آنتيگونه با دموکراسي آتني است. رهيافتي که در رسيدن به اين مقصود موردنظر است، رهيافت ساختاري است. يکي از مولفه هاي اصلي در رهيافت ساختاري، کشف تقابل هاي دوتايي در درون اثر است تا از اين رهگذر به کشف تقابل ها در حياتي سياسي اجتماعي رهنمون شويم که به يک معنا بستر خلق اثر را تشکيل مي دهد. تقابلي که از حيث انديشه سياسي در محور تراژدي آنتيگونه برجسته مي شود، و شبکه اي از تقابل ها، گرد آن شکل مي گيرند، تقابل ميان «خانواده» و ارزش هاي آن، و «سامان سياسي» و مناسبات شهروندي است. کريستيان ماير، ژان پير ورنان، چارلزسگال، و حتي مايکل زلناک همگي بر اهميت اساسي اين تقابل، در کانون تراژدي آنتيگونه، صحه نهاده اند. تقابل خانواده/ پوليس از منظر انديشه سياسي واجد کمال اهميت است، چرا که از حيث خاستگاه تاريخي بسط و تحول مقوله پوليس در يونان باستان، چنين تقابلي نشانگر گسست از جهان «موکينايي» و گذار به عصر مناسبات شهروندي است. همين تقابل است که زمينه را براي برخورد «قوانين نانوشته الهي» و «قوانين مدون انساني» آماده مي کند. تقابلي که شالوده اساسي اين مقاله را تشکيل مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

ارتش هاي ملي و نظام وظيفه از جمله نهادهايي هستند که به دنبال ايجاد دولت ملت شکل گرفتند. زيرا دعوي سلطه انحصاري دولت بر قوه قهريه و انحصار کاربرد مشروع زور در چارچوب يک قلمرو مشخص مستلزم تشکيل نهادهاي نظامي مدرن يعني ارتش ملي و نظام وظيفه بود. اين پيوند از طريق بنيانهاي حقوقي نظري اين دولت؛ حاکميت ملي و ناسيوناليسم برقرار شد. در اين چارچوب ملت به حوزه تامين منابع انساني پيراموني سازمان هاي نظامي دولت تبديل و با برقراري نظام وظيفه عمومي ارتش هاي ملي تشکيل شدند. اين ارتش ها به نوبه خود به تحکيم و تثبيت دولت مدرن کمک کردند.

 نسخه قابل چاپ

هدف اصلي مقاله حاضر بررسي «ميزان و چگونگي بازنمايي ابعاد تاريخي و سياسي هويت ملي در سريال هاي درجه الف تاريخي تلويزيون در سه دهه بعد از انقلاب اسلامي (1388 1359)» است. در اين مقاله 15 سريال تاريخي الف و پرمخاطب توليد و پخش شده از شبکه يک و دو در سه دهه بعد از انقلاب (از هر دهه 5 سريال) انتخاب و مورد تحليل قرار مي گيرد. نتايج نشان مي دهد که تحت تاثير سياست هاي فرهنگي و رسانه اي تلويزيون، بازنمايي هويت ملي ساختي ايدئولوژيک پيدا کرده است. ساخت زباني و تصويري تلويزيون در روايت و بازنمايي ابعاد تاريخي و سياسي مبتني بر انگاره سازي منفي از گذشته تاريخي و ميراث سياسي ايرانيان و کم توجهي به نمادهاي ملي مانند پرچم و سرود ملي و جهت گيري و شخصيت پردازي مثبت نسبت به شخصيت هاي تاريخي داراي پايگاه مذهبي بوده است.

 نسخه قابل چاپ

مرور ادبيات موجود نشان مي دهد اقتصاددانان تا قبل از دهه 1970 عموما بر عوامل اقتصادي به عنوان علت وقوع بي ثباتي هاي اقتصادي تاکيد مي کردند. اما از دهه 1970 به اين سو اقتصاددانان سياسي سر برآوردند که عامل وقوع اين بي ثباتي هاي اقتصادي را به عوامل غير اقتصادي نسبت مي دادند. اين دسته از اقتصاددانان سياسي تلاش کردند با ارايه نظريه هايي مانند سيکل تجاري سياسي، عوامل غيراقتصادي يا به عبارتي دقيق تر عوامل سياسي را شناسايي نمايند که عامل بي ثباتي در اقتصاد کلان بودند. به همين منظور آنها سيکل هاي تجاري سياسي فرصت طلبانه و سيکل هاي تجاري سياسي حزبي را ارايه نمودند که اولي انتخابات و دومي جابه جايي احزاب در قدرت را عامل بي ثباتي هاي اقتصادي مي دانست. اين مقاله در تداوم ادبيات مزبور بر گونه هاي دوگانه سيکل هاي تجاري سياسي متمرکز شده، تلاش مي کند اولا نشان دهد چگونه و بر اساس چه سازوکاري عوامل سياسي باعث بي ثباتي در اقتصاد کلان مي شوند. ثانيا استدلال مي کند سيکل هاي تجاري سياسي را بايد به علت تاکيد بر عوامل سياسي در توضيح فرايند هاي اقتصادي، مصداق بارزي از بازگشت دوباره سياست به اقتصاد دانست که در حدود دو قرن ايده اي منسوخ شده در نظر گرفته مي شد. ثالثا نشان مي دهد که اين بازگشت از يک سو نقدي اساسي بر داعيه اقتصاددانان جريان غالب در اقتصاد است که از ديرباز اصرار بر جدايي اقتصاد از سياست دارند و از ديگر سو بر اهميتي تاکيد مي گذارد که مطالعات ميان رشته اي در دهه هاي اخير پيدا کرده اند.

 نسخه قابل چاپ

گفتمان «احياگري اسلامي» مبين نخستين و موثرترين كنش فكري در يك سده اخير است. توسل به سنت هاي ديني و طرح اسلام به عنوان ايدئولوژي و به مثابه مدلي از سازماندهي اجتماعي، نقطه محوري تجمع و صف آرايي فكري - سياسي انديشه پردازان آنان مي باشد. آنها در تلاش بر مي آيند تا با ايفاي نقشي موثر، با طرفداري از عقلانيت، عدالت، حريت، مساوات، تحول تدريجي و اصلاح، شورا و حکومت پارلماني، انطباق سياست با شريعت اسلامي، ... گفتمان خويش را وضع و تثبيت نمايند.
گفتمان احياگري در عصر مشروطه واجد سه خصيصه اصلي بود كه ساختار اصلي مقاله حاضر را شكل مي دهد: بصيرت و آگاهي عميق ديني، «تحديد حدود سلطنت» از طريق «استقرار اساس قويم مشروطيت» با هدف حفظ اسلام، و رويارويي با غرب و محوريت دادن به ارزش هاي اسلامي. نظر به اين که فهم اين سه خصيصه مي تواند چارچوب کلي انديشه احياگري اسلامي را مکشوف نمايد در ادامه به بررسي آنها مي پردازيم. در ادامه جهت تحليل موردي انديشه هاي حاملان گفتمان اصلاح، به بررسي يكي از محوري ترين واضعان اين گفتمان، «آيت الله محمدحسين نائيني» مي پردازيم.
نويسنده در بخش نتيجه گيري، تلاش براي تبيين معرفت شناختي پارادايم هويتي اسلام، تبيين گفتمان مترقي اسلام، جست و جوي خستگي ناپذير براي يافتن نشانه ها و دال هاي معنايي گفتمان اسلام حقيقي از لابلاي متون اسلامي، و قرار دادن اسلام در متن سنت تاريخي پيشتاز، مترقي و متمدن را از خصيصه هاي بارز گفتمان احياگري اسلامي معرفي مي كند.

 نسخه قابل چاپ

ايرانيان و يونانيان در راستاي گسترش فضاي زندگاني خود، خيلي زود با يكديگر در تماس قرار گرفتند: به رغم غلبه سويه هاي سياسي-نظامي، نبايد از سويه هاي تاثيرگذاري و تاثيرپذيري سياسي، فلسفي-ديني صرف نظر كرد. تا جايي كه به تعامل گسترده ايرانيان و يونانيان دراوان رابطه آنان برمي گردد، بايد توجه داشت كه يونانيان بيشتر از آموزه ها و سلوك سياسي، فلسفي-ديني ايرانيان متاثر بودند. اين بخش از مقاله، مهمترين تاملات يونانيان، (آتنيان)، بر آموزه هاي سياسي، فلسفي-ديني ايرانيان را برجسته مي سازد.

 نسخه قابل چاپ