بانک مقالات حقوق

 نسخه قابل چاپ

با وجود اين که در مورد تعريف تروريسم اجماع قابل ذکري وجود ندارد، اما ارتکاب برخي اعمال که به ايجاد ترس، وحشت، ترور و کشتن بي گناهان منجر مي شود، در بسياري از نظام هاي حقوقي به عنوان تروريسم جرم انگاري شده است. در سياست کيفري اسلام، توسل به ترور، ايجاد رعب و وحشت و سلب آسايش عمومي، جرم تلقي شده و با پاسخ کيفري شديد و سخت گيرانه اي همراه است. در عين حال، در مواردي که توسل به خشونت با انگيزه هاي سياسي و به قصد مقابله با حکومت يا فرد حاکم انجام مي گيرد، پاسخ ها تنظيم کننده، تدافعي و در راستاي اعاده نظم اجتماعي است. بررسي سياست کيفري اسلام در خصوص تروريسم و خشونت سياسي موضوع اين نوشتار است.

 نسخه قابل چاپ

تامين ابزار مناسب و کارآمد جهت اجراي حق موضوعي است که علم حقوق متکفل آن است. نهادهايي چون رهن، ضمان، مسووليت تضامني و حبس بدهکار براي همين منظور ايجاد شده است. نهاد مسووليت جمعي نيز مي تواند در کنار نهادهاي ياد شده در پاره اي از موارد اجراي حقوق زيان ديدگان و جبران خسارت آنها را آسان تر کند. اين نهاد نوعي مسووليت تضامني است. به اين معني که، زيان ديده مي تواند تمام خسارت وارده را از هر يک از مسببان ضرر مطالبه کند، اما تفاوت آن با مسووليت تضامني به معني اخص اين است که اولا: آثار ثانوي تضامن در مسووليت جمعي جريان نمي يابد؛ ثانيا: در مواردي از مسووليت جمعي، پرداخت کننده دين نمي تواند براي مبالغ پرداخت شده مازاد بر سهم خود به مسوولان ديگر مراجعه کند. مواردي از تعدد مسوولان در قوانين ما وجود دارد که با نهاد مسووليت جمعي قابل انطباق است.

 نسخه قابل چاپ

يكي از سوالات مطرح براي مسلمانان نمازگزار، به ويژه پيروان مكتب اهل بيت (ع) در مورد نماز گزاردن، در مسجدالحرام و مسجدالنبي (ص) كه به امامت اهل سنت اقامه مي شود و گاه در آن سوره كامل خوانده نمي شود، اين است كه آيا در دو رکعت اول آن، خواندن يك سوره كامل بعد از حمد واجب است و اخلال به آن بطلان نماز را موجب مي شود يا خير؟ در اين مقاله بر اساس روايات پيامبر اكرم (ص) و اهل بيت (ع) به موضوع پرداخته شده است. به طوري كه، ابتدا با اشاره به اتفاق نظر فقهاي مذاهب مختلف مبني بر عدم وجوب قرائت يك سوره كامل در دو رکعت اول بعد از فاتحه الكتاب به هنگام ضرورت، بيماري، عجله و نيز در نمازهاي نافله، سپس بيان نظر فقهاي مذاهب در مورد لزوم تكميل سوره در نماز واجب در شرايط عادي، و نقد و بررسي آن و در خاتمه ديدگاه مولف مبني بر واجب نبودن سوره، با توجه به روايات و ساير دلايل مربوط، مطرح شده است.

 نسخه قابل چاپ

بناء عقلاء دو گونه مساله را فراروي اصوليان قرار داده است: مسايل سنتي و مسايل نوين. تنوع و تحول پذيري بناء عقلاء، همتا آفريني، جهاني شدن، مفهوم سازي هاي تجددگرايانه و پساتجددگرايانه از عقل نمونه اي از چالشهاي نوينند. بناء عقلاء حداقل به دو مفهوم عقل و اعتبار جماعت تحليل مي شود. اصوليان در تفسير عقل به دو گفتمان مشهور انگاري منطق دانان متقدم و عقلي و ذاتي انگاري معتزليان مسبوقند. نظريه دوم که تحسين و تقبيح را در زمره گزاره هاي يقيني منطقي مي داند از تبيين سر اخذ مفهوم جماعت در بناء عقلاء عاجز است. اعتبار جماعت در تفسير حسن و قبح مي تواند بر نظريه فطرت استاد مطهري و يا مفهوم روان شناختي ميراث جمعي استوار باشد. توجه به نظريه وحدت در کثرت در تفسير تجارب و اعتبارات بشر مي تواند به وحدت در اعتبار حسن و قبح رهنمون شود. اعتبار جماعت در عصر جهاني شدن به منزله بناء عقلاء در دهکده جهاني اساس اخلاق جهاني قرار گرفته است. بر اساس چنين مفهوم سازي، چالشهاي نوين در بناء عقلاء تحليل روشني مي يابد.

 نسخه قابل چاپ

فقيهاني که به انحصار وجوب زکات در اجناس نه گانه قائل هستند براي اثبات مدعاي خود به روايات، اجماع و عموم برخي از آيات استدلال كرده اند. از سوي ديگر، پيروان نظريه تعميم نيز به روايات و دليل عقل، استناد جسته اند که ادله آنان از سوي مخالفان مورد انکار و رد قرار گرفته است. به ويژه آن که خواسته يا ناخواسته در گرداب قياس نيز گرفتار شده اند. در اين نوشتار علاوه بر نقد و بررسي مجدد ادله طرفين، استدلال قائلين به تعميم، به دليل ناسازگاري با ادله متواتر و منصوص و نيز نيافتن چاره و توجيهي منطقي و اصولي براي آن، مردود دانسته شده است، اما با ملاحظه رويکرد اين جستار که ارايه ساز و کاري جديد براي حل مشکل پيش رو است، به موازات رد نظريه، تعميم نظريه اي مياني پيشنهاد شده است که به نظر مي رسد تنها راه برون رفت از تعارض ادله و کشمکش ديرينه و به ظاهر لاينحل باشد.

 نسخه قابل چاپ

علماي اصول اهداف يا مقاصد تشريع را به مقاصد کلي و مقاصد جزيي تقسيم کرده اند. مقاصد کلي را هم در سه نوع ضروريات، حاجيات و تحسينيات آورده و ضروريات را منحصر در مقاصد خمسه دانسته اند، که عبارتند از حفظ دين، نفس، عقل، نسل و مال. نويسنده مقاله حاضر با ارايه مختصري از سير تکامل تاريخي اين نظريه، اشکالات و کاستي هاي نظريه مذکور را بررسي، و ضرورت الحاق مقاصد ديگري به مقاصد خمسه را تبيين کرده است. مهمترين اصلي که بايد به اين مقاصد افزوده شود «اصل عدالت» است که چون روحي در تمام کالبد شريعت جاري است. همچنين با توجه به اين كه بسياري از احکام اسلام براي حفظ امنيت جامعه تشريع شده اند، اضافه کردن مقصد «حفظ جامعه» لازم است. بنابراين، بايد حفظ جامعه و اقامه عدل را به مقاصد ضروري افزود. مقاصدي چون «حفظ آزادي» و «اخلاق مداري» نيز مقالاتي ديگر را مي طلبد.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

يكي از تصرفات راهن با لحاظ «حق عيني اصلي» خود در عين مرهونه فروش عين مرهونه است. صرف نظر از نظر مشهور فقها و حقوقدانان مبني بر عدم نفوذ، ضمن مطالعه فقه، مواد 793 و 794 قانون مدني و حقوق فرانسه، به نظر مي رسد بيع عين مرهونه با «حق عيني تبعي» مرتهن منافات نداشته باشد. اين بيع به ضرر مرتهن نيست و با توجه به عدم صراحت قانون بايد صحيح باشد، زيرا ماده 793 تصرفات منافي حق مرتهن را نيازمند اذن دانسته و تصريح نكرده است كه بيع عين مرهونه منافي حق مرتهن هست يا نه؟ بديهي است با تعيين حكم بيع، حكم بسياري از تصرفات ديگر روشن شده و از نظر عملي مشكلات مربوط به روابط مرتهن، راهن، بانك ها و وام گيرندگان حل خواهد شد. در اين مقاله بيع عين مرهونه از منظر فقها و حقوقدانان مطالعه و مورد بررسي قرار گرفته است كه به نظر مي رسد از بين عقايد فقهي مبني بر بطلان، عدم نفوذ و صحت، نظريه صحت با حقوق موضوعه ايران سازگارتر باشد.

 نسخه قابل چاپ

 آيه ولايت به اعتقاد شيعه و بسياري از دانشمندان اهل سنت در باره حضرت علي (ع)، هنگامي كه در حال ركوع انگشتر خويش را به سائل بخشيدند، نازل شده و نزد شيعيان از آيات مهم اثبات كننده امامت و حاكميت حضرت علي (ع) به شمار مي رود. استدلال شيعه به اين آيه بر اثبات امامت و حاكميت حضرت علي (ع) با اشكالات متعددي از جانب دانشمندان اهل سنت مواجه شده كه هريك از آنها در كتاب هاي تفسيري و كلامي تشيع به تفصيل مطرح و جواب هايي كامل به آنها داده شده است. تنها موردي كه در بسياري از كتاب هاي شيعه مطرح نشده و در مواردي كه مطرح شده نوعا، به نظر نگارنده، با جواب هاي كافي و كامل همراه نبوده، اشكال مهم آلوسي، عالم و مفسر بزرگ اهل سنت، بر استدلال شيعه به اين آيه، در زمينه اثبات امامت حضرت علي (ع)، مبني بر لزوم نفي امامت ساير امامان شيعه (ع) در استدلال شيعه به اين آيه است. در اين مقاله تلاش شده است پاسخي كامل و مبسوط به اين اشكال داده شود.

 نسخه قابل چاپ

شرح ابن ميثم بحراني بر نهج البلاغه از ويژگي هايي برخوردار است كه آن را از ساير شروح ممتاز مي سازد. همچون: جامعيت شارح آن در علوم عقلي و نقلي و در اختيار داشتن نسخه سيد رضي و تقرير برهاني نهج البلاغه و تحقيقات عرفاني و تقرير علمي حكمت هاي اخلاقي و استفاده از علوم عصري و داوري بين شرح قطب راوندي و ابن ابي الحديد و موجود بودن نسخه هاي دستخط مولف. انتقاداتي نيز بر اين شرح وارد است كه از جمله آنها اعتماد كردن شارح بر علوم عصري مانند نظريه بطلميوس است.

 نسخه قابل چاپ

حضور چند صد ساله مهاجران يهود در جزيره العرب پي آمدهاي فراواني براي ساكنان اين سرزمين به همراه داشت كه در اين ميان بررسي وضعيت و موقعيت اقتصادي آنان در ميان عرب شمالي، به ويژه در يثرب، و همچنين چگونگي تحول اين جريان در دوره اسلامي، در ارزيابي روند تكوين نظام اقتصادي جامعه مدني حايز اهميت بسيار است. در مقاله حاضر ضمن واكاوي فعاليت هاي مالي يهود به منظور تبيين موقعيت اقتصادي آنان در يثرب، چگونگي تحول اين جريان در عصر نبوي و روند انتقال قدرت اقتصادي يهود به مسلمانان بر اساس منابع تاريخي بررسي و به ترتيب در دو بخش اين نوشتار تبيين شده است.

 نسخه قابل چاپ

آيه 238 سوره بقره، يکي از بحث برانگيزترين آيات کريم براي مفسران بوده و يافتن مصداق "صلاة وسطي" که بخشي از آيه ياد شده را ويژه خود کرده است، استدلال ها و کشاکش هاي بسياري را برانگيخته است. ما در اين مقاله- جدا از آنچه تاکنون، مفسران ارايه کرده و تنها به رغم انگيزه نيکوي خود، به اختلافات دامن زده اند- براي آن که راه حل نويني جست و جو و عرضه کنيم، نخست هشت قرينه منفصله و متنوع را که فقهي، ادبي، حديثي، تاريخي، جغرافيايي و تفسيري اند، يادآور شده، با تحليل و جمع بندي آنها، تلاش کرده ايم نشان دهيم، مصداق "صلاة وسطي"، نماز ظهر در شش روز هفته و نماز آدينه در ظهر هر جمعه است.

 نسخه قابل چاپ

محققان مسلمان در بحث از «ظهور و بطون» كه دو سطح از لايه هاي معنايي قرآن را تشكيل مي دهند و رابطه ميان اين دو سطح معنايي اختلاف نظر دارند. تعريف دقيق ظاهر و باطن، درك روشن رابطه و راه دست يابي به آنها نقش مهمي در فهم قرآن و معرفت ديني و داوري در اين ساحت دارد. عدم تفكيك بين ظهور و بطون و عدم توجه به اختلاف مباني در تعريف بطون نزد عرفا و غير آنها، نه تنها باعث برخي اشتباهات در عرصه دين شناسي شده، بلكه سبب برخي قضاوت هاي نادرست در فهم قرآن و دين گرديده است. در اين مقاله سعي شده است بعد از تعريف ظاهر و باطن قرآن، رابطه بين آن دو روشن و همچنين به راه دست يابي به آنها اشاره شود.

 نسخه قابل چاپ

ظن از واژه هاي نسبتا پركاربرد در قرآن كريم است كه به جهت استفاده آن در موضوعات اعتقادي و اخلاقي، از اهميت بالايي در مباحث معرفت شناختي و اخلاقي قرآن برخوردار است. در برخي از آيات قرآن، «خاشعين» چنين توصيف شده اند كه آنها در مورد ملاقات پروردگارشان ظن دارند. در حالي كه، در موارد ديگري از قرآن آمده است كه كافران در اعتقاداتشان بر امور ظني اتكا دارند و نيز گفته شده كه ظن، انسان را از حقيقت بي نياز نمي كند. از اين رو، بيشتر مفسران بر آن شده اند كه ظن داراي دو معناي متضاد يقين و شك است. نويسنده اين مقاله ضمن بيان سه ديدگاه در مورد معناي اصلي ظن، ديدگاه راغب را در اين باره تقويت و سپس به طبقه بندي موارد كاربرد ظن در قرآن پرداخته است. همچنين رابطه مفهومي بين ظن با واژه هاي يقين، شك، حسبان و زعم بيان شده است.

 نسخه قابل چاپ