بانک مقالات جغرافیا

پايداري شهري، در گرو دگرگوني و تغيير تدريجي حيات شهر در ابعاد گوناگون و به سوي سازگاري با نيازهاي زماني - مکاني است و تحقق نيافتن اين سازگاري، کم کم سبب فرسودگي بافت شهرها مي شود. کرج به مانند کلان شهري جوان که از عمر جديد آن (به عنوان هسته مکمل در مجموعه شهري تهران) کمتر از نيم قرن مي گذرد، از جمله شهرهايي است که با توجه به ناسازگاري زماني بافت آن (معاصرسازي) با مشکل وجود 551 هکتار بافت فرسوده شهري رو به روست و بر اين اساس، ضرورت ايمن سازي بافت هاي مساله دار اين شهر در ابعاد مختلف اجتماعي، زيست محيطي و کالبدي گريزناپذير است. با توجه به پيچيده و چندبعدي بودن موجوديت بافت هاي فرسوده شهري، مدل ارزيابي چندمعياري AHP با ماهيتي کمي کيفي و توانايي بهره گيري از برنامه ريزي مشارکتي و ترکيب با سامانه اطلاعات جغرافيايي (ساج) به عنوان مدل کارآمدي براي ارزيابي و اولويت بخشي به ايمن سازي بافت فرسوده کلان شهر کرج انتخاب و شاخص هاي مورد بررسي (اجتماعي، کالبدي و زيست محيطي) در چهارچوب درختچه سلسله مراتبي به هشت زير شاخص تبديل و به صورت دودويي (تطبيقي) در پهنه هاي چهارگانه منتخب کلان شهر کرج (کرج کهن، حصارک، مهرشهر و فرديس) ارزيابي شدند. يافته هاي پژوهش نشان مي دهند که ابعاد اجتماعي موثر در ايمني بافت هاي فرسود ه شهر کرج با ضريب بالاي 0.55% بيشترين اثربخشي را در ناامني زندگي در بافت هاي فرسوده اين شهر داشته است و در اين ميان پهنه حصارک و کرج کهن با بيشترين اثرپذيري از ابعاد اجتماعي و کالبدي ناامني، در اولويت ايمن سازي قرار گرفته اند و پهنه فرديس به عنوان جامعه ايمن شهر کرج انتخاب شد.

کاربرد فن آوري هاي نوين و تنوع بخشي به فعاليت هاي اقتصادي روستاها، علاوه بر آثار مثبت و منفي در ابعاد ديگر اقتصادي، کالبدي و فضايي، همواره دگرگوني هايي را بر ابعاد اجتماعي و فرهنگي آن جامعه خواهد داشت. ورود کمباين به عرصه فعاليت کشاورزي، يکي از بارزترين اين فن آوري هاست که منجر به شکل گيري و گسترش نوع خاصي از مشاغل، از جمله کمباين داري و فعاليت هاي مربوط به آن در برخي روستاهاي کشور شده است. مقاله پيش رو که برگرفته از پژوهشي ميداني در روستاهاي کمباين دار استان فارس است، در پي شناخت و تشريح آثار اجتماعي - نهادي ايجاد شده، منتج از گسترش فعاليت کمباين داري و بازتاب آن در توسعه سکونتگاه هاي روستايي است. پژوهش پيش رو، از نوع توصيفي - پيمايشي است که در آن براي گردآوري داده ها، از دو شيوه مطالعه اسنادي و بررسي هاي ميداني (مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه) استفاده شده است. جامعه آماري پژوهش، شامل 928 خانوار است که از ميان آنها 101 خانوار به شيوه نمونه گيري تصادفي انتخاب شدند. نتايج پژوهش، نشان دهنده آن است که هر چند اين فعاليت از نظر اقتصادي و درآمدزايي براي روستاييان فعاليتي به نسبت پردرآمد محسوب مي شود، اما، اين امر مشروط به پذيرفتن بسياري از مشکلات و مسائل اجتماعي در درون و بيرون روستا، هم براي شاغلان و هم براي خانواده هاي آنهاست. با اين همه مي توان گفت، با وجود موانع و مشکلات پيش روي کمباين داران، اين فعاليت در ارتقاي شاخص هاي اجتماعي - نهادي روستاهاي مورد مطالعه، آثار مثبتي در پي داشته است.

توسعه ارتباطات جهاني در ابعاد مختلف و گسترش شهرها، شرايطي را به وجود آورده است که انسان خواسته يا ناخواسته، پا را از چارچوب مجاز بهره برداري ضابطه مند از محيط زيست فراتر گذاشته است که سبب افزايش روند تغييرات غيراصولي در کاربري زمين شده است. در تخريب زمين هاي کشاورزي اطراف شهرها و روستاهاي مجاور، عوامل خارجي، مانند تصميمات سياسي، تغيير در استانداردهاي زندگي و فن آوري، آثار نيروهاي بازار و فشار توسعه شهر، بسيار موثر است و آثار عميق و پرشتابي در نابودي زمين هاي کشاورزي بر جاي مي گذارد. در اين پژوهش برآنيم تا به تاثير گسترش افقي شهر گرگان بر تغيير کاربري کشاورزي و جنگلي، پيش بيني روند تغييرات و تعيين مناطق جنگلي و کشاورزي مهم، از نظر خطر تبديل به شهر بپردازيم. براي پي بردن به شدت و ميزان تغييرات کاربري در محدوده شهر گرگان تصاوير LISS III سال 2007 ماهواره، IRS-1D و TM سال 1991 ماهواره لندست منطقه، مورد استفاده قرار گرفت. نقشه تغييرات کاربري و پوشش منطقه با استفاده از نرم افزارهاي ERDAS و ENVI به عنوان نرم افزار هاي پردازش تصاوير ماهواره و Arc GIS به عنوان نرم افزارهاي سامانه اطلاعات جغرافيايي تهيه شد. با استفاده از الگوريتم هاي مناسب از لحاظ هندسي و راديومتريک، بازنگري هاي لازم انجام شد. براي تجزيه و تحليل تغييرات کاربري از ترکيب روش هاي تفريق تصاوير، همچنين تقسيم تصاوير و تحليل مولفه هاي اصلي با استفاده از رويکرد فازي، احتمال تبديل کاربري ها مورد بررسي قرار گرفت. يافته هاي حاصل از پژوهش نشان داد که مناطق جنوبي شهر گرگان، از نظر ميزان تغيير کاربري در رده اول بوده و در رده هاي بعدي، بيشترين تغييرات مربوط به زمين هاي هموار و دشت شهر گرگان در شمال و شمال شرق است و به کارگيري امور حفاظتي براي کنترل تبديل اراضي مرغوب کشاورزي و چشم اندازهاي زيباي جنگلي ناهارخوران به شهر در اين مناطق، اهميت بيشتري دارد.

انتخاب محل اقامت در هر شهر و کشوري، از اولويت هاي اصلي گردشگران به شمار مي آيد. انتخاب هتل به عنوان يکي از مکان هاي اقامتي خوشايند و پرطرفدار، تصميم گيري مهمي است که نيازمند ارزيابي دقيق بوده و شناسايي معيارهاي آن، مي تواند راهنماي مناسبي براي مديران هتل ها و مسوولان صنعت گردشگري و هتل داري، براي ارائه خدمات اثربخش تر و کسب رضايت گردشگران و همچنين، رهنمودي راهگشا براي ارزيابي دقيق تر و مطلوب تر متقاضيان هتل باشد. علاوه بر اين، با تدوين و ارائه مجموعه هاي فازي معيارهاي انتخاب هتل، مي توان نسبت به طراحي سيستم تصميم گيري فازي ارزيابي و انتخاب هتل ها اقدام کرد و مبنايي مناسب براي مقايسه هتل ها، متناسب با سلايق هر گردشگر فراهم آورد. هدف پژوهش پيش رو، شناسايي معيارهاي انتخاب هتل از سوي گردشگران متقاضي اقامت در هتل هاي تهران و همچنين ارائه مجموعه هاي فازي براي معيارهاي شناسايي شده است. در اين پژوهش، نخست، نظرات گردشگران مقيم هتل هاي تهران، در مورد معيارهاي انتخاب هتل گردآوري شده است، سپس با آزمون هاي آماري، معيارهاي با اهميت از ديد گردشگران، شناسايي و استخراج شده اند. در ادامه با انجام آزمون تحليل عاملي اکتشافي بر روي معيارهاي گفته شده، عوامل زيربنايي انتخاب هتل شناسايي شده اند. عوامل شناسايي شده، دوباره با آزمون آماري و با توجه به ادبيات پژوهش، در سه دسته «هزينه»، «آرامش، تفريح و گردش» و در نهايت، «امکانات، خدمات و امنيت» دسته بندي و براي هر دسته نيز، مجموعه ها و توابع عضويت فازي مربوطه ارائه شده است. در مجموع، عواملي همچون هزينه هاي اقامت در هتل، امنيت، امکانات رفاهي، نزديکي به اماکن تجاري و تفريحي و پارکينگ، به عنوان عوامل اصلي انتخاب هتل ها مدنظر قرار گرفته اند. از مجموعه هاي فازي استخراج شده، مي توان در بهبود کيفي و سرمايه گذاري بر معيارهاي انتخاب هتل ها و همچنين طراحي سيستم خبره فازي انتخاب هتل، براي گردشگران خواستار اقامت در هتل ها استفاده کرد.

به دنبال گسترش شهرنشيني در جهان و ايران و حاد شدن مسائل آن بازنگري در رويکردهاي برنامه ريزي و طراحي شهري به ضرورتي گريزناپذير در کشور بدل شده است. ساخت شهرهاي جديد براي حرکتي اساسي در نظام شهرنشيني کشور، از دهه 1360 به عنوان راه حلي اساسي آغاز شد که اکنون نيز ادامه دارد. اکنون، پس از گذشت بيش از يک دهه از فعاليت اين شهرها، بررسي دلايل رشد و جمعيت پذيري برخي از اين شهرها نسبت به ديگر شهرها لازم به نظر مي رسد. براي اين منظور شهر جديد انديشه، به عنوان پر جمعيت ترين شهر از مجموعه شهرهاي جديد اطراف تهران را مورد بررسي قرار داديم. در اين پژوهش از داده هاي مرکز آمار ايران و تکميل پرسش نامه و مشاهده ميداني استفاده شده که روش هاي مناسبي براي بررسي موضوع ذکر شده است. براي تجزيه و تحليل داده ها نيز از نرم افزار (SPSS) استفاده شده است. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد، ميزان فاصله از کلان شهر تهران و تفاوت قيمت زمين و مسکن ميان تهران و شهر جديد انديشه از مهم ترين عوامل موثر در جذب جمعيت به اين شهر جديد بوده است. شهرهاي جديد تهران در دسته شهرهاي جديد اقماري هستند و هدف از ساخت اين نوع شهرها، عرضه مسکن ارزان قيمت، همراه با خودکفايي شغلي و خدماتي است، به گونه اي که رفت و آمد روزانه به مادرشهر را تشويق نکند، اما از آن جاکه شهرهاي جديد تهران، در زمينه خودکفايي شغلي و خدماتي استقلال کافي را ندارند و همواره براي بازارکار و تامين نيازهاي ساکنان به کلان شهر تهران وابسته هستند، بنابراين شهر جديد انديشه که در سمت و سو توسعه تهران و در فاصله کمتري از کلان شهر قرار دارد، از رشد جمعيتي بيشتري برخوردار بوده است.

ساخت جزاير مصنوعي از سوي کشورهاي حاشيه خليج فارس، به ويژه امارات متحده عربي، سبب شده تا اين موضوع با حساسيت بيشتري از سوي کشورهاي منطقه، به ويژه ايران دنبال شود. در چنين شرايطي، ريشه يابي آثار زيست محيطي و سياسي اين مساله، بسيار مهم به نظر مي رسد. آلودگي زيست محيطي سال هاي پيش، در نتيجه فعاليت هاي انساني و بهره برداري بي رويه از طبيعت به وجود آمده است. آلودگي آب ها از جمله خليج فارس، بخش چشمگيري از بحران آلودگي محيط زيست را تشکيل مي دهد. جزاير مصنوعي در خليج فارس در حال گسترش هستند. کشورهاي کوچک خليج فارس تلاش دارند تا سهم اراضي تحت مالکيت خود را افزايش دهند و سرزمين هاي جديدي را براي فعاليت هاي اقتصادي، توريستي و تجاري بر پا کنند. اگر برخورد و اختلاف ايران و امارات متحده عربي بر سر جزاير ايراني ابوموسي و تنب هاي کوچک و بزرگ را به اين مشکل اضافه کنيم، تصوير نگران کننده تري نمايان مي شود. اين مقاله، آثار تخريبي ساخت جزاير مصنوعي بر محيط زيست درياي خليج فارس را مورد ارزيابي قرار مي دهد. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد، جزاير مصنوعي نخيل، حيات وحش را مدفون و سبب افزايش تيرگي و گل آلودشدن آب و جا به جايي رسوبات کنار ساحل شده است. کشورهاي غيرساحلي در چارچوب قوانين سوم کنفرانس حقوق درياها، حق ساخت و برپايي جزاير مصنوعي در خليج فارس را ندارند. افزون بر اينکه، کشور سازنده جزاير مصنوعي، بايد اطلاعات لازم را در زمينه ساخت و ويژگي هاي جزاير مصنوعي خود به کشورهاي ديگر ارائه دهد.

يکي از موضوع هاي مهم در کشورهاي رو به پيشرفت، ايجاد کسب و کار و خوداشتغالي در روستاهاست. براي برانگيختن کارآفريني در روستاها، آگاهي از عوامل موثر در موفقيت جوانان کارآفرين ضروري است. بر اساس مطالعات پيشين، سرمايه اجتماعي شامل ارتباطات فردي و سازماني و سرمايه انساني شامل دانش و تجربه کارآفرين در شناسايي و بهره برداري از فرصت هاي کارآفريني موثر است. در اين مقاله، رابطه سرمايه اجتماعي و سرمايه انساني با شناسايي و بهره برداري از فرصت، توسط جوانان روستايي مورد بررسي قرار مي گيرد. روش پژوهش، ترکيبي از روش کيفي بر پايه مصاحبه حضوري و روش کمي بر پايه پرسشنامه است. شمار نمونه ها 85 نفر بود. نتايج پژوهش بيانگر آن است که اندازه شبکه اجتماعي با موفقيت در کارآفريني، رابطه مثبت و معناداري دارد. مهارت هاي کارآفرين و تجربه وي با موفقيت در کارآفريني رابطه مثبت و معناداري دارد. ضريب تاثير تشخيص فرصت بر بهره برداري از فرصت 0.91 و ضريب تاثير بر بهره برداري از فرصت بر ايجاد کسب و کار 0.35 است.

گوناگوني در ديدگاه هاي ارائه شده در زمينه رشد و توسعه ساختاري کارکردي شهرها، بيانگر گستردگي و پيچيدگي شهر و مسائل مرتبط با آن است که همين مساله بيان کننده ويژگي پويايي شهر است. يکي از اهداف مهم اين نظريه ها رسيدن به تعادل فضايي است. هدف اين مقاله، بررسي ساختار فضايي شهر بجنورد و نقش عوامل کالبدي - عملکردي در شکل دهي به اين ساختار است. اين بررسي با مطالعه همکنش هاي فضايي کاربري ها و ميزان هم پيوندي شبکه شهري براي دستيابي به ساختار فضايي مناسب، انجام شده است. يکي از مباحث اين مقاله، چگونگي ايجاد تعادل فضايي در شهر بجنورد، در چهارچوب توليد و جذب سفرهاي درون شهري به کمک مدل چيدمان فضاست. در اين مقاله با فرض اينکه همبستگي بين ميان کنش فضايي و موقعيت مکاني مناطق شهري از عوامل موثر کالبدي بر تحقق تعادل فضايي هستند، فرضيه بيان شده را بر روي شهر بجنورد براي تعيين وضعيت دو عامل مهم ميان کنش فضايي و موقعيت مکاني هر يک از سي و يک منطقه شهري بجنورد را براي بررسي تعادل فضايي به آزمون گذاشته است. روش تحقيق تحليلي - اسنادي بوده که به صورت ابتکاري و ترکيب مدل ها و با استفاده از روش نظريه جاذبه ميزان ميان کنش فضايي بين مناطق شهري، انجام شده است. سپس با استفاده از مدل چيدمان فضا، ميزان يکپارچگي مناطق برآورد شده و آن گاه با استفاده از رگرسيون خطي رابطه علي بين اين عوامل معادله سازي شده است. در شهر مورد مطالعه، ميان کنش فضايي مناطق و يکپارچگي آنها و ارتباط اين دو عامل با يکديگر بيانگر اين موضوع بوده است که تعادل فضايي، شاخص مهم و اساسي بوده که در نتيجه بررسي در اين پژوهش، در شهر بجنورد کمتر نمايان است. نتيجه پژوهش نشان مي دهد همبستگي بين موقعيت مکاني مناطق و ميان کنش فضايي يا وجود ندارد يا در کمترين مقدار قرار دارد. بنابراين ساختار کالبدي - فضايي شهر نامتعادل بوده و ميزان يکپارچگي مناطق بسيار کم است.

امروزه بيکاري در بسياري از کشورها حتي کشورهاي صنعتي، به عنوان يک مشکل اساسي مطرح است و حل آن سياستگذاران بيشتر کشورها را با چالش هاي بزرگي رو به رو کرده است. رشد بي رويه جمعيت در کشور و وجود مشکلات اقتصادي و اجتماعي، لزوم چاره انديشي هاي مناسب براي آن را مي طلبد که گسترش اشتغال مولد يکي از اين چاره انديشي هاست. براي کارآمد کردن نظام اقتصادي کشور، گزينه هاي مختلفي پيشنهاد مي شود که پشتيباني اقتصادي از توليدکنندگان در چهارچوب نهادهاي تعاوني يکي از اين موارد است. تعاوني ها، نهادي اجتماعي و اقتصادي هستند که با فراهم ساختن زمينه هاي مناسب، مي توانند به ايجاد شرايط و فرصت هاي شغلي بپردازند. مطالعه حاضر براي شناسايي و تحليل مولفه هاي موثر بر اشتغال زايي در تعاوني هاي منابع طبيعي استان گلستان انجام شده است. اين پژوهش از ديدگاه روش، پيمايشي و از نوع توصيفي تحليلي است. جامعه آماري مورد مطالعه 123 نفر اعضاي هيات مديره تعاوني هاي مرتع داري استان گلستان است. ابزار گردآوري داده ها، پرسشنامه اي بوده است که بر اساس مرور ادبيات موضوع تدوين شده است. ضريب آلفاي کرونباخ 86%=r بود که بيانگر پايايي مناسب ابزار پژوهش است. روايي محتوايي پرسشنامه نيز با نظرخواهي از کارشناسان و استادان مرتبط با موضوع تاييد شده است. داده هاي گردآوري شده با استفاده از نرم افزار SPSS win15 تجزيه و تحليل شدند. نتايج به دست آمده از تحليل عاملي نشان مي دهد که عوامل زيرساختي، خدمات پشتيباني، وام و بازاريابي از مهم ترين عوامل توسعه اشتغال زايي در تعاوني هاي منابع طبيعي هستند و در مجموع 27 درصد واريانس را بيان مي کنند.

در زمينه تغيير در مناسبات شهري و روستايي، به استفاده از تفاوت هاي شهري روستايي، به عنوان راهبردي براي تقويت پايه هاي معيشت، گسترش فعاليت ها و نفوذ شهر در نواحي روستايي و ارتباط بين پايداري نواحي روستايي و شهري تاکيد شده است. نواحي پيرامون کلان شهرهاي ايران، کم و بيش به فرايندهاي عمومي و غير کشاورزي در راستاي تحول اقتصادي مرتبط شده اند. بخش شانديز به عنوان سرمايه پيراموني کلان شهر مشهد، از سال 1375 بستر تغييرات کارکردي چشمگيري شده است که برآيند آن تحقق ثبات جمعيتي پس از چند دهه در آن بوده است. در اين مقاله بر اساس طيف وسيعي از شاخص هاي معرف شرايط اقتصادي، انساني، اجتماعي فرهنگي و محيطي بر تغييرات کارکردي موثر بر جمعيتي يابي تاکيد شده است. روش پژوهش، توصيفي تحليلي و مقايسه اي بوده و در آن از آزمون هاي آماري همبستگي، کاي اسکوئر و يومن ويتني استفاده شده است. داده هاي لازم بر اساس نمونه گيري تصادفي از سطح 14 سکونتگاه روستايي بخش با حجم 244 سرپرست خانوار جمع آوري شده است. نتايج پژوهش در منطقه مورد مطالعه، تحول بارزي در ساختار اقتصاد از کشاورزي به سوي خدمات را نشان مي دهد. روستاهاي جاذب جمعيت از نظر رشد کلي اشتغال، اشتغال گردشگري، کارکردهاي خرده فروشي، صنايع چوب و مبلمان و نيز از نظر ميزان سواد، مهارت و ساختار سني، برتري معناداري نسبت به روستاهاي مهاجرفرست دارند. به بيان ديگر، شاخص هاي اقتصادي و انساني در فرايند جذب جمعيت موثر بوده اند. اگر چه در طرح هاي آينده، علاوه بر اين دو، ارتقاي شاخص هاي ارزشمند محيطي و اجتماعي ضرورتي حياتي دارد.

برنامه ريزي کاربري اراضي شهري، هسته اصلي نظام برنامه ريزي شهري است. هدف از برنامه ريزي کاربري اراضي، پيشنهاد آرايش فضايي و نظم مکاني مناسب براي کاربري ها و فعاليت هاي شهري، به وي‍ژه در شهرهايي است که کاربري ها ترکيب و تنوع زيادي دارند. دستيابي به اين هدف، نيازمند درک چگونگي تخصيص فضا و توزيع زمين ميان کاربري ها است که با روش هاي ارزيابي کمي و کيفي کاربري ها امکان پذير است. ناحيه يک شهر گرگان، يکي از نواحي خاص شهري است که تنوع و ترکيب چشمگيري از کاربري ها را در محدوده خود فراهم آورده است. اين کاربري ها در وضع موجود از نظر نظام توزيع و الگوي همجواري، هماهنگي چنداني با معيارهاي برنامه ريزي شهري ندارد و کيفيت زندگي شهري در سطح ناحيه را تحت تاثير قرار داده است. اين مقاله با تکيه بر روش توصيفي تحليلي و با استفاده از روش هاي ارزيابي کمي و کيفي، يعني استاندارد سرانه ها، روش نزديکترين مجاورت RN، ماتريس سازگاري و امتيازدهي بر پايه روش موقعيت يابي مکاني به تحليل نظام توزيع و الگوي همجواري کاربري ها مي پردازد. نتايج حاصل از اين پژوهش، بيانگر کمبود سرانه کاربري هاي خدمات رسان، وجود ناسازگاري به ويژه در همجواري با کاربري هاي مسکوني و آموزشي و بي نظمي در الگوي توزيع کاربري ها در سطح ناحيه است.