بانک مقالات علوم اجتماعی

در مقدمه تاريخچه اي از وضعيت فعلي انواع نظام هاي بهره برداري از زمين در حوزه آبريز کرخه و ديدگاه هاي مربوطه پيرامون نظام هاي بهره برداري آمده است. سپس به لحاظ نظري رابطه سرمايه اجتماعي با توسعه يافتگي بررسي شده است. اين پژوهش با روش پيمايش بر روي 49 روستا و 375 خانوار در حوزه آبريز کرخه صورت گرفته و در آن انواع نظام هاي بهربرداري از زمين بررسي شده است. در اين مطالعه، سرمايه اجتماعي در بين انواع نظام هاي بهره برداري بررسي شده است و با هدف مقايسه تطبيقي بين دو شيوه فردي و جمعي از نظام هاي بهره برداري، يعني بهره برداري هاي دهقاني و تعاوني با ساير انواع نظام هاي بهره برداري، به مطالعه وضعيت مشارکت، هنجار هاي همياري و نوگرايي در دو نوع نظام دهقاني و تعاوني، پرداخته شده است. نتيجه بررسي نشان مي دهد که، مشارکت، هنجار همياري و تمايل به کار گروهي، نوگرايي و بهره وري در بهره برداران تعاوني، به شکل معناداري بالاتر از بهره برداران در واحد هاي خرد و دهقاني است.

 نسخه قابل چاپ

سن به عنوان مقوله فرهنگي منقسم، شهروندان را در گروه هاي سني تحت انتظام درآورده و حدوث گفتماني خاص، برآمده از مناسبات قدرت در جامعه را موجب مي شود که کارکردي هستي بخش براي گروه هاي سني دارد. جواني يکي از دوره هاي سني است که حوزه منازعه اي را در خصوص تعاريف، بازنمايي و هويت بخشي به خود اختصاص مي دهد. نويسندگان درصددند تا ضمن مرور احکام گفتماني غالب در خصوص جوانان، با تحليل گفتمان نهادهاي سياست گذار، به اين پرسش پاسخ گويند که گفتمان سياست فرهنگي در هويت بخشي به جوانان ايراني بر چه رويكرد يا رويكردهايي مبتني است؟ بررسي رويکردهاي مطرح شده در اين مقاله را بايستي به عنوان ديرينه شناسي گفتمان هاي جواني قلمداد کرد. در اين مقاله نشان داده مي شود كه گفتمان سياست فرهنگي از حيث احکام بارز مندرج در آن، گرايش به رويکردهاي دوگانه مساله ساز و موجه ساز به جواني دارند. همچنين استدلال فوق، اشاره اي ضمني به دلايل عدم توفيق برنامه ريزان اجتماعي در جلب مشارکت جوانان دارد. 

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر، پيرامون اين سوال مهم مي باشد كه رفتار انحرافي و كجروي اجتماعي نوجوانان و جوانان تابع و مرتبط با چه عوامل و شرايطي است؟ در اين نوشتار كوشش شده است تا سوال مزبور با كاوش در پژوهش هاي انجام شده مرتبط با بزهكاري جوانان به كمك فن تحليل ثانوي پاسخ داده شود. پژوهش هاي مذكور پس از غربال گري لازم به تعداد 57 پژوهش محدود شدند و بر اساس ملاك هاي شكلي و محتوايي از پيش تعيين شده اي، مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفتند و در مجموع 12 پژوهش براي ارزيابي نهايي انتخاب شد. در اين پژوهش ها در مجموع 965 دختر و 2459 پسر و بر روي هم جمعيتي بالغ بر 3424 نفر مورد مطالعه قرار گرفته اند. اين امر، ارزش اين مطالعه و نتايج حاصل از پژوهش هاي مزبور را بيشتر معلوم مي سازد. نتايج نشان مي دهد: 1) كجروي و بزهكاري نوجوانان تحت تاثير يا در رابطه با عواملي همچون جنس، سن، پايگاه اجتماعي خانواده، درجه مذهبي بودن والدين، ميزان تماس افرار با دوستان كجرو، عضويت در گروه هاي بزهكاري، وضعيت تحصيلي، ميزان تعلق به مدرسه، ميزان شركت والدين در جلسات انجمن اوليا و مربيان است. 2) متغيرهايي كه بيشترين تكرار و تاييد را در ارتباط با ايجاد، زمينه سازي و تقويت رفتار انحرافي و بزهكاري نوجوانان داشته اند به ترتيب عبارتند از: پايگاه اقتصادي – اجتماعي، ميزان ارتباط نوجوانان با گروه دوستان ناهمنوا و تمايل و عضويت در آن گروه ها، نوع و ميزان نظارت و كنترل والدين بر رفتار نوجوانان و ميزان گسيختگي و نابساماني خانواده. 3) تقريبا در همه انواع كجروي، پسران بيش از دختران مرتكب رفتار انحرافي شده اند.

در اين مقاله به بررسي مفهوم و نظريه هاي شكل گيري سرمايه اجتماعي پرداخته شده و با روش فرا تحليل، تعدادي از پژوهش هاي انجام شده در مورد سرمايه اجتماعي در ايران بررسي شد. يافته هاي اين پژوهش نشان مي دهد متغيرهاي سن، تحصيلات، تاهل، شاغل بودن و درآمد به جز با عنصر اعتماد با ساير عناصر سرمايه اجتماعي اعم از آگاهي و توجه به امور عمومي، اعتماد، مشاركت هاي رسمي و غير رسمي رابطه مستقيم دارد. و مردان در آگاهي و توجه به امور عمومي و مشاركت رسمي نقش بيشتري نسبت به زنان دارند و مشاركت غير رسمي زنان بيشتر مي باشد و در ميزان اعتماد تفاوتي بين زن و مرد ديده نمي شود.

 نسخه قابل چاپ

فردگرايي و جمع گرايي از گرايشات تعيين كننده اي است كه در تحليل كنش ها و نگرش هاي اجتماعي نقشي اساسي دارد. اين‌ مقاله ‌به ‌بررسي ‌مفهوم ‌دوراهي ‌اجتماعي ‌به عنوان يکي از جديدترين مفاهيم ارايه شده در مناقشه فردگرايي و جمع گرايي مي پردازد. دوراهي‌ اجتماعي‌ نوع‌ خاصي ‌از تعارض‌ ميان ‌نفع ‌جمعي‌ و نفع‌ فردي‌ است‌، كه ‌در آن‌ براي ‌هر فرد، صرف‌ نظر از انتخاب‌ ديگران‌، بهترين ‌گزينه‌، انتخاب‌ نفع ‌فردي ‌است‌. اما اگر اكثر افراد آن‌ را انتخاب ‌كنند، وضعيتي‌ ايجاد خواهد شد كه‌ براي‌ همه‌ افراد بدتر از حالتي‌ است‌كه‌ در صورت انتخاب گزينه ‌هميارانه ‌يا نفع ‌جمعي، برايشان‌ حادث‌ مي‌شد. مساله ‌دوراهي ‌اجتماعي‌، در نظريه‌ انتخاب ‌عقلاني ‌و با استفاده‌ از نظريه‌ بازي ‌و نظريه ‌تصميم ‌گيري ‌قابل ‌بررسي ‌است‌. از دو منظر متفاوت‌ مي‌ توان ‌دوراهي‌ اجتماعي ‌را تعريف ‌كرد: هزينه‌ هاي ‌بيروني ‌و دروني‌، و بازي‌ دو راهي ‌زنداني‌. مهمترين ‌انواع ‌دوراهي ‌اجتماعي‌، دوراهي ‌منابع ‌مشترك‌ و دو راهي‌ كالاهاي ‌همگاني‌ است‌. در اين‌ مقاله ‌علاوه ‌بر ذكر مثال ‌هايي ‌از دوراهي‌ اجتماعي‌، تلاش‌ شده ‌تا با كاوش‌ در اين ‌مفهوم ‌و تعاريف ‌ذكر شده ‌در باب‌ آن‌، تعريف و تشريح دقيق و روشني از مفهوم «دوراهي اجتماعي» ‌ارايه ‌شود و گرايش هاي فردگرايانه و جمع گرايانه در واقعيت جامعه مورد تحليل قرار گيرد. تحليل دستاوردهاي پژوهش هاي صورت گرفته و بررسي قابليت مفهوم دوراهي اجتماعي در تحليل گرايش هاي فردگرايانه و جمع گرايانه پايان بخش مقاله است.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر که با هدف شناخت مباني نظري و ريشه يابي موضوع شکاف و تعارض نسل ها به عنوان يکي از مهم ترين و فعال ترين شکاف هاي اجتماعي در جوامع پرتحول معاصر - در رويکردهاي کلان جامعه شناختي به نگارش در آمده است، به معرفي و نقد دو رهيافت اصلي در اين زمينه يعني رهيافت نسل تاريخي با محوريت نظريه نسلي مانهايم و رهيافت تضاد ساختاري با عطف به نظريه تضاد نسلي بورديو، مي پردازد. رويکرد نخست، شکاف نسل ها را نتيجه اجتناب ناپذر تجارب ويژه نسل هاي مختلف تاريخي مي داند، در حالي که در رهيافت دوم، منشا اصلي منازعات نسلي، توزيع نامتوازن منابع قدرت و ثروت و سرمايه هاي در اختيار نسل ها در عرصه هاي مختلف اجتماعي است. مدعاي ما اين است که هرچند به لحاظ تحليلي، رويکردهاي مذکور مکمل يکديگر و شکاف و تعارضات نسلي در ابعاد مختلف آن، با تکيه بر مفاهيم مطرح در هر دو رويکرد دقيق تر تبيين خواهد شد، اما از نقطه نظر راهکارهاي اصلاح گرايانه و سياست گذاري اجتماعي براي کاهش تنش بين نسل ها، افزايش عدالت و همبستگي بين نسلي و تعامل طبيعي و موزون ميان نسل هاي مختلف اتخاذ هر يک از رويکردهاي يادشده از پيامدهاي ويژه خود برخوردار بوده و در عمل، کارايي يکسان ندارند.

 نسخه قابل چاپ

رابطه سوژه و قدرت يکي از موضوعات محوري در مطالعات فرهنگي است. در سنت مطالعات فرهنگي، حداقل دو نوع نگاه به اين رابطه ديده مي شود. در رويکرد اول اين رابطه جبري و يک سويه است. بر اساس اين رويکرد، ذهنيت سوژه ها به نحوي موفق توسط گروه هاي قدرتمند جامعه شکل مي گيرد. اما در رويکرد دوم رابطه ياد شده باز است به طوري که سوژه ها امکان مقاومت در برابر معاني مرجح گفتمان هاي حاکم را دارند، لذا، باز توليد امري از پيش معين نيست. در اين مقاله نشان داده مي شود که هر دو رويکرد گرفتار نوعي جزم انديسي اند. رويکرد اول بازتوليد ايدئولوژيک و رويکرد دوم مقاومت سوژه هاي اجتماعي را امري مسلم پنداشته اند. ادعاي اين مقاله آن است که هر چند رابطه گفتمان هاي قدرت و سوژه ها رابطه اي يک سويه نيست اما مفهوم دسترسي گفتماني، حداقل در شرايط برخي جوامع نظير جامعه ايراني بسيار اساسي است. به عبارت ديگر، فارغ از دغدغه هاي نظري، بايد رابطه ميان گفتمان هاي حاکم و سوژه ها را به نحوي مورد آزمون قرار داد.

 نسخه قابل چاپ

صنعت نفت از موثرترين و بزرگترين صنايع در جهان به ويژه ايران است. تاثير برجسته اين صنعت در اقتصاد، سياست و توسعه ايران از دو بعد قابل تامل است؛ يكي نقش تكنولوژي هاي مرتبط با نفت در افزايش درآمد كشور و توسعه مناطق نفت خيز و ديگري ريسك آينده بدون نفت براي كشور و به خصوص براي جمعيت اين مناطق است. مقاله حاضر با نگاهي اجتماعي، به تجربه توسعه صنعت و تكنولوژي نفتي از پيدايش تا سال 1357 مي پردازد و به اين منظور در ميان رهيافت هاي موجود در جامعه شناسي تكنولوژي، بررسي عوامل اجتماعي اثرگذار در توسعه قابليت هاي تكنولوژيك صنعت نفت اين بخش را با تحليل شبكه كنشگران اين صنعت در سه مقطع زماني به انجام رسانده است. در اين راستا با ترسيم پيشرفتهاي حاصله در كسب و توسعه قابليت هاي تكنولوژيك، نشان داده شده است كه در اين صنعت علي رغم پيشرفت در ابعاد بهره برداري، فقدان اراده براي توسعه قابليت هاي نوآورانه، عدم يكپارچگي در شبكه كنشگران اين صنعت و ناتواني در ترجمه مناسب خواست هايي كه در خود قابليت هاي متناظر با سطوح پيشرفته تر تكنولوژي را دربردارند از جمله عوامل ناكامي تحقق توسعه در ساير حوزه هاي تكنولوژي نفتي بوده اند.

 نسخه قابل چاپ

ترياك يكي از شايع ترين مواد مخدر مصرفي در ايران است. همچنين شواهدي دال بر گسترش مصرف مشروبات الكلي در سال هاي اخير ملاحظه شده است. اين مقاله به بررسي عوامل اجتماعي موثر بر مصرف مواد مخدر در بين دانشجويان مي پردازد. اين كار با استفاده از داده هاي يك طرح پيمايشي مربوط به مواد مخدر و مشروبات الكلي انجام شده است. نمونه طرح متشكل از 5231 نفر دانشجوي دختر و پسر از 21 دانشگاه دولتي تحت پوشش وزارت علوم در سراسر كشور بوده است. متغيرهاي مورد بررسي با استفاده از دلالت هاي نظريه هاي كجروي اجتماعي و در چارچوب محدوديت هاي استفاده از داده هاي ثانويه مطرح شده اند. نتايج به دست آمده حاكي از آن است كه همه متغيرهاي مستقل (جنسيت، پايگاه اجتماعي - اقتصادي، احساس آنومي، اميدواري به آينده تحصيلي و شغلي، آلودگي محيط و دينداري) با هر دو متغير وابسته (مصرف ترياك و مصرف مشروبات الكلي) ارتباط معني دار و قابل توجه دارند. با وجود اين، كيفيت رابطه اين متغيرها با مصرف ترياك با كيفيت رابطه آن ها با مصرف مشروبات الكلي متفاوت بود. بيشترين تفاوت در رابطه دينداري و پايگاه اجتماعي - اقتصادي با مصرف الكل و ترياك ديده شد.

 نسخه قابل چاپ

جهاني شدن و ظهور اقتصاد دانش به همراه شرايط رقابتي، ‌پرسش از كيفيت آموزش عالي را برجسته كرده است. اين كار بدون اصلاح نهادها و كنش هاي نهادسازي امكان پذير نيست. «ديرآيندگان» توسعه، از جمله جامعه ايراني، با مساله دوگانه اي دست به گريبان هستند. از يك سو هنجاري هاي مشترك و اجماعيات بين المللي در تضمين كيفيت آموزش عالي پيش روي آنهاست و از سوي ديگر، پابند محدوديت ها و دشواري هاي خاصي هستند كه از پيچيدگي هاي ساختاري اين نوع جوامع ناشي مي شود. تحليل روابط ميان زمينه هاي فرهنگي و اجتماعي جوامع با مولفه هاي تضمين كيفيت آموزش عالي، با به دست دادن «نقشه اي شناختي»، امكان آن را فراهم مي آورد كه كنشگران در هر سه سطح جامعه، دانشگاه و دولت، با شناخت بيشتري بتوانند درباره ويژگي هاي الگوي مناسب ارزشيابي و اعتبارسنجي آموزش عالي و ملزومات سياستي، راهبردي و عملياتي مربوط به استقرار كيفيت، تصميم بگيرند و عمل كنند.

 نسخه قابل چاپ

سهم نظري كليفورد گيرتز در شكل دادن به انسان شناسي جديد بسيار فراتر از انسان شناسي امريكا و از حوزه خاص او يعني انسان شناسي تفسيري و تحليل فرهنگ هاي گروهي از جوامع آسياي شرقي و شمال آفريقا بسيار فراتر مي رود. گيرتز، نوآوري هاي خاصي را در روش شناسي انسان شناسي به وجود آورد و در عين حال از خلال آثار خود توانست نشان دهد كه چگونه مي توان رويكرد اتيك را با مشاهده مشاركتي در جامعه اي بيگانه با پژوهشگر سازش داد. از اين لحاظ شايد بتوان كار گيرتز را در تداومي منطقي (اما از جنسي كاملا متفاوت) با كار برونيسلاو مالينوفسكي به حساب آورد. به همين دليل نيز بايد تاكيد داشت كه آثار كليفورد گيرتز در كنار آثار پير بورديو در طول دو دهه اخير بيشترين استنادها را در نزد انسان شناسان سراسر جهان برانگيخته است. در مقاله كنوني تلاش شده است كه سهم نظري گيرتز در انسان شناسي تشريح شده و در اين ميان بر يكي از ديدگاه هاي اساسي او، يعني ديدگاه او نسبت به پديده دين تاكيد شود. اين ديدگاه به شدت تحت تاثير فيلسوفاني چون ويتگنشتاين قرار دارد، اما گيرتز براي ارايه تحليل خود از مدلي نظري استفاده مي كند كه مي تواند در بسياري از زمينه هاي ديگر فرهنگي نيز راهگشا باشد.

 نسخه قابل چاپ

تاكيد بر هم جوشي علم و فناوري، جامعه و طبيعت، بين، فرا و چند رشته اي بودن توليد دانش و ناسودمندي تمايز بين پديده ها و علوم انساني و غيرانساني (طبيعي) و ديگر تمايزات و دو گرايي هاي رايج در جامعه شناسي و مطالعات علم و فناوري، مهم ترين مختصات و ويژگي هاي جامعه شناسي علم بعد از مرتن و كوون يا جامعه شناسي علم فناوري است. در اين نوع جامعه شناسي، كار اصلي علم فناوري خلق شبكه هاي بزرگتر، قوي تر و مفصل تر از طريق فرايند اجتماعي - فيزيكي ترجمه و تحويل است. اين كاركرد در واقع، تجلي شرايط حاكم بر روانه ها و سياست هاي توليد، توزيع و مصرف علم فناوري، به ويژه علم فناوري هاي نوين (مثل بيوتكنولوژي، نانوتكنولوژي، نانوبيوتكنولوژي و تكنولوژي اطلاعات و ارتباطات) در دانشگاه ها و موسسه هاي پژوهشي كشورهاي شمال يا توسعه يافته است. اين مقاله فرايند تكوين و امواج فكري جامعه شناسي علم به عنوان زير شاخه اي مهم و تا حدودي جديد از جامعه شناسي و تحولات آن را بعد از رابرت كينگ مرتن (2003-1910) و تمس ساموئل كوون (1996-1922) به طور كلي مرور كرده و بر نظريه كنشگر - شبكه (ANT)، به مثابه رويكردي تلفيقي، كارا، مسلط و روبه رشد تاكيد مي كند. از سوي ديگر، اين مقاله به طور خلاصه به درس هاي بالقوه چنين تحولاتي بر سياست هاي توليد، توزيع و مصرف علم فناوري در دانشگاه ها و ديگر مراكز مرتبط در ايران، به عنوان يك كشور در حال توسعه (جنوب) مي پردازد.

 نسخه قابل چاپ

كارل پوپر، فيلسوف اتريشي الاصل مقيم انگليس، آنچه را كه با عنوان "منطق موقعيت" يا " تحليل موقعيت" معرفي كرده به منزله يك ابزار روش شناسانه (متدولوژيك) براي علوم اجتماعي و انساني در نظر گرفته است. در مقاله ذيل، ضمن معرفي نقادانه رهيافت پوپر و اشاره به كاستي هاي احتمالي آن، كوشش مي شود تا قرائت سازكاري از مدل "منطق موقعيت يا تحليل موقعيت" به عنوان يك مدل تبيين كننده و مناسب براي فهم متاملانه در حوزه علوم اجتماعي و انساني، ارايه شود. تاكيد اين مدل بر مفاهيمي همچون موقعيت و شرايط، نهادها و برساخته هاي اجتماعي، حيث التفاتي ، كنش و عمل، عقلانيت، معنا، و نقش ظرف و زمينه در فهم امور، رويدادها و متون است. به اعتبار نقشي كه مدل "تحليل موقعيت يا منطق موقعيت" در وحدت بخشي ميان رهيافت هاي تبيين كننده مختلف، از جمله مدل هاي علي، مدل هاي متكي به تعميم هاي قانون - مانند، تبيين هاي متكي به نقش شخصيت، و تفسيرهاي متكي به متن (هرمنيوتيك) بازي مي كند، مدلي فراگير و كارآمد است كه در قياس با برخي از مدل هايي كه در حوزه علوم اجتماعي و انساني مورد استفاده قرار مي گيرد از اين مزيت اضافي نيز برخوردار است كه يافته ها و دعاوي اش عيني و نقدپذير و متعلق به حيطه عمومي هستند.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

تحقيق حاضر به بررسي نگرش اعضاي هيات علمي درباره دلايل مهاجرت نخبگان علمي به خارج از كشور مي پردازد و در توجه به دو دسته از عوامل رانش (دافعه هاي داخلي) و عوامل كششي (جاذبه هاي خارجي) طراحي گرديده است. نوع تحقيق توصيفي بوده و جمعيت مورد مطالعه آن را كليه اعضاي هيات علمي دانشگاه مازندران تشكيل مي دهد. نتايج حاصل از اين نظر سنجي نشان مي دهد كه عواملي نظير « عدم توجه اجتماعي به ارزش فعاليت هاي علمي؛ نبود تسهيلات لازم براي پژوهش، پايين بودن حقوق و دستمزد و احساس وجود تبعيض و نابرابري» به طور «خيلي زياد» و «زياد» به عنوان عوامل رانشي در مهاجرت نخبگان علمي به خارج از كشور موثر هستند. عوامل سياسي مانند «وجود فشارهاي سياسي و نبود آزادي در ابراز عقيده» اهميت چنداني در نظر اعضاي هيات علمي نداشته است. نتايج اين تحقيق همچنين نشان مي دهد «امكانات مادي و رفاهي بهتر براي زندگي، ارتقاي رشد علمي و حرفه اي، وجود فرصت هاي شغلي بهتر، دسترسي به دستمزد بيشتر، آسايش رواني و اجتماعي بهتر براي خود و خانواده، علاقه به زندگي در يك جامعه بدون احساس تبعيض و نهايتا ارتباط بهتر با نيازهاي جامعه خارجي» به ترتيب در ديدگاه اعضاي هيات علمي به عنوان عوامل كششي قلمداد شدند.