بانک مقالات علوم اجتماعی

جوانان در گذشته در حوزه حرفه و فن با انتقال فكر و پيشه آموزش مي ديدند. حوزه مذكور متاثر از نظام استاد- شاگردي بود. جوانان در اين عرصه زندگي پختگي را تجربه مي كردند. زندگي خانوادگي، كاري و تفريح از يك وحدت نسبي برخوردار بود. خانواده به چنين نظام و فرايندي اميدوار بود.
با اين كه متعاقب انقلاب صنعتي در غرب نظام استاد- شاگردي متحول شد و آموزش در طول يك عمر به مرحله هاي كوتاه مدت تغيير يافت ولي در كشورهاي در حال توسعه نظير ايران بين تحول ماشيني، صنعت پيشه وري و نظام آموزشي آن ارتباط منطقي به وجود نيامد و اين ناهمخواني باعث سردرگمي و عدم اعتماد خانواده ها به حرفه و فن شد. تقديرگرايي و عدم توجه به عقلانيت نگرش خانواده ها و جوانان را درباره كار و حرفه بيش تر با ابهام مواجه ساخت.

 نسخه قابل چاپ

استان خوزستان در دهه ي 1365-1375 از نظر مطالعه جابه جايي جمعيت و در مقايسه با ساير استان هاي كشور، جايگاه شايان توجهي داشته است. شكل غالب مهاجرت در كشورهاي جهان سوم، مهاجرت روستاييان به شهرهاست كه بيش تر طبق الگوي "مهاجرت مرحله اي" صورت مي گيرد و نخست از روستا به نزديك ترين شهر شروع شده و مهاجر پس از تطابق با شرايط كار و زندگي در شهر و پس از گذشت سه تا چهار سال (كم تر يا بيش تر) راهي شهرهاي بزرگ تر مي شود كه در آن جا فرصت شغلي بهتر و احتمال درآمد بيش تر فراهم است. اما در دهه مذكور استان خوزستان الگوي ديگري از مهاجرت را نشان مي دهد كه گرچه مقطعي بوده، اما در روندهاي توسعه ي استان تاثير قابل مطالعه داشته است. و آن الگوي "مهاجرت بازگشتي" افرادي است كه در اوايل دهه 1370 در اثر جنگ عراق عليه ايران از مناطق جنگي به شهرهاي ديگر كوچ كرده و مجددا در سال هاي پاياني دهه  1370 به اقامتگاه قبلي ـ يا اصلي ـ خود بازگشته اند. هدف عمده اين مقاله ضمن توجه به الگوي كلاسيك مهاجرت مرحله اي، توجه بيش تر به الگوي مهاجرت بازگشتي است كه در كشورهاي جهان سوم چندان عموميت نداشته، ولي در زندگي اجتماعي و اقتصادي شرايط كنوني خوزستان موثر بوده است.

 نسخه قابل چاپ

جنبه هاي اقتصادي اعتياد تنها شامل رفتار مصرف كننده، انگيزه ها و ساز و كارهاي توليد، حمل و نقل و توزيع و نقش قيمت و درآمد نمي شود، بلكه به طور عمده بايد با ساختار اقتصاد سياسي سروكار پيدا كند. درآغاز، مقاله هاي ذوقي و عمومي و گاه بررسي هاي اثبات گرايانه تقليل گرا و متكي به الگوهاي فرضي نوكلاسيكي به طور محدودي منتشر مي شدند. در كنار آن به طور محدودتري اقتصاددانان راديكال جنبه هاي اقتصاد سياسي و اقتصاد اجتماعي اعتياد را به گونه اي منتقدانه به بحث مي گذاشتند. امروز هم انواع مطالعات و تحقيقات اقتصادي متعارف انتقادي و سيستمي درباره مواد مخدر در جريان است. اين مقاله با روشي سيستمي به ساختارهاي اقتصاد سياسي و اقتصاد اجتماعي مربوط به كليت قاچاق و اعتياد مي پردازد و بر آن است كه انگيزه هاي نيرومندي براي توليد و مصرف وجود دارد. اين انگيزه ها، گذشته از مراحل فردي و استثنايي، از همان جا ناشي مي شوند كه خود به دوام ساختار نابهنجار اجتماعي و تشويق به مصرف كمك مي كند. روند افزايش مصرف از نابساماني هايي مايه مي گيرد كه مربوط به كاركردهاي نابسامان اقتصاد سياسي اند از جمله فقر و بيكاري و محروميت و وجود شبكه قدرتمند قاچاق كه با مديريت هاي سياسي نيز ارتباط جدي دارند.
اما راه حل هاي اساسي در گرو حذف بازدارنده اصلي و دگرگوني ساختارهاي پديدآورنده اين آسيب هستند. با اين وصف، با اتخاذ روش هاي موثر ريشه اي، به رغم دوام ساختارهاي اساسي زاينده نابهنجاري مي توان مهار را به طور جدي و موثر بالا برد و هزينه هاي اجتماعي آن را به مقدار اساسي كاهش داد.

 نسخه قابل چاپ

انجمن هاي داوطلبانه از منظر جامعه شناسي سازمان ها، جامعه شناسي توسعه و جامعه شناسي سياسي بسيار اهميت دارند. ما بر اساس شرايط اجتماعي خاص همه جوامع در حال توسعه سه نوع الگوي گذر را يافتيم، كه شرايط عمومي جامعه ايران با الگوي دوم گذر متناسب است. پس با در نظر گرفتن بستر اجتماعي در حال گذر، انجمن هاي داوطلبانه در پنچ دسته: انجمن هاي نخستين، انجمن هاي هيئتي، انجمن هاي توافقي، انجمن هاي ترويجي و انجمن هاي منفعتي، قرار داده شد. در اين مرحله 180 انجمن داوطلبانه حمايتي انتخاب و بررسي شدند. طي اين تحقيق علاوه بر ملاك هاي نظري، شاخص هاي جديدي براي تفكيك انجمن ها در ايران به دست آمد، كه علاوه بر شرايط در حال گذر اثرات حوزه اقتصادي و سياسي بر حوزه عمومي و نهادهاي مدني در اين جامعه رانشان مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

سه مضمون عمده در مباحث نظري جامعه شناسي، در دهه هاي اخير، بدن آدمي رابه عنوان موضوعي براي نظريه و پژوهش اجتماعي مطرح ساخته است. اين سه مضمون عبارتند از: (1) اهميت فزاينده مفهوم خود در نظريه هاي اجتماعي نوين، (2) تغيير شالوده اجتماعي هويت از حوزه توليد به حوزه مصرف و تاملي شدن هويت ها در متن فرهنگ مصرف، (3) بصري شدن نمادهاي منزلت و هويت در فرهنگ هاي كلان شهري، امكان پذير بودن دست كاري و نظارت بر ظواهر بصري براي شكل دادن به شكل هاي هويت، پيش از همه، به معناي نظارت و مراقبت بر بدن به مثابه حامل ضمير نفساني و مستقيم ترين واسطه هويت است.
اين مقاله به بررسي تجربي فرضيه گسسته شدن شكل هاي هويت از موقعيت هاي ساختاري و پيوند آن با خصوصيات فرهنگي نمونه 825 نفري از ساكنان 18 سال به بالاي تهران مي پردازد. يافته  هاي تحقيق حاكي از آن است كه سطوح گوناگون مديريت بدن رابطه معناداري با متغيرهايي دارد كه آشكارا دلالت فرهنگي دارند، اين متغيرها عبارتند از: جنس، سن، تحصيلات، سرمايه فرهنگي، ديانت و نگرش سنتي به خانواده، اما بين مديريت بدن و متغيرهاي ساختاري مثل پايگاه اقتصادي و اجتماعي، سرمايه اقتصادي و شغل رابطه معناداري ديده نشده است.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله سعي شده است پاسخي علمي به اين پرسش ارايه شود كه گرايش دانشجويان بلوچ به هويت ملي چگونه است و چرا؟ فرضيه اصلي اين است كه گرايش دانشجويان بلوچ به هويت ملي يعني احساس تعلق، تعهد و وفاداري آنان به سرزمين، ملت و دولت ايران با ويژگي هاي فردي و موقعيت دانشجويان، و تعاملات اجتماعي آنان با گروه هاي اجتماعي و ورودي هاي حاصل از اين نوع تعاملات نظير احساس رضايت از زندگي دانشجويان رابطه دارد. نتايج به دست آمده نشان مي دهد كه دانشجويان بلوچ نسبت به برخي از مولفه هاي هويت ملي به پروژه سرزمين و ملت ايران گرايش مثبت نسبتا بالا ولي نسبت به مولفه سياسي آن يعني دولت بي تفاوت اند. در تحليل نهايي متغير ميزان رضايت دانشجويان از تحصيل، كار و زندگي در ايران برجستگي خاصي پيدا كرد. به طوري كه در تبيين و پيش بيني گرايش دانشجويان به هويت ملي بالاترين سهم را به خود اختصاص داد. يافته هاي نظري اين پژوهش ضمن تاييد رابطه هويت جمعي جوانان با برخي از متغيرهاي مورد توجه در ديدگاه هاي جامعه شناسي خرد، ضرورت توجه به متغيرهاي كلان و تلفيق اين دو دسته از متغيرها را در قالب يك چارچوب مفهومي تلفيقي و جامع آشكار نمود.

 نسخه قابل چاپ

رسيدن به بزرگسالي فرايندي پچيده و چند بعدي است كه منزلت و نيز منازل قابل شناسايي در حركت به سوي آن به لحاظ اجتماعي ساخته مي شود. بر اين اساس تغييرات و تفاوت هاي پديدار شناسي گذار از يك گروه به گروه ديگر و از نسلي به نسل ديگر، بر تغييرات ارزشي و هنجاري يك جامعه اشاره دارد. تحقيق حاضر كه بر مبناي يك پيمايش معرف در شهر تهران انجام پذيرفته است، نشان مي دهد كه گذار بزرگسالي به شكل وقايع ناپيوسته كه ترتيب و توالي زماني خاصي بر آن حاكم باشد صورت نمي گيرد، بلكه مفهوم سازي از آن را مي بايست بيشتر معلول توانايي در تفكر مستقل، مسووليت پذيري و آمادگي هاي ذهني جوانان براي انتخاب شخصي و طراحي سبك هاي زندگي مطلوب خويش دانست. به همان سان، يافته هاي تحقيق بيانگر تغيير در بستر فرهنگي رسيدن به بزرگسالي در جهت كاسته شدن از قوه جاذبه اجتماعي در انتخاب جوانان و فردي شدن فزاينده انتظارات آن هاست.

 نسخه قابل چاپ

مايكل گيبونز دو شيوه دانشگاهي و شيوه جديد توليد دانش را از همديگر تفكيك مي كند. شيوه توليد دانشگاهي را مي توان بر اساس ايده هاي رابرت مرتون توضيح داد. الگوي مرتوني علم را فعاليتي مستقل از ساير نهادهاي اجتماعي مي داند و ساختار هنجاري نهاد علم را حاصل عملكرد فعاليت هاي مستقل دانشمندان مي داند. گيبونز و همكاران او از يك چرخش كلي در شيوه جست و جو و توليد دانش سخن مي گويند. مهم ترين ويژگي شيوه جديد توليد دانش باز شدن علم بر روي تاثيرات ساير نهادهاي اجتماعي است.
اين مقاله پس از توضيح دو الگوي نظري مرتوني و گيبونزي به بررسي ارتباط آن ها با هنجارهاي راهبردي و فرهنگي جامعه وسيع تر مي پردازد. فرضيه اساسي مقاله اين است كه الگوهاي نظري پيش گفت تا حدي بيانگر واقعيت و تا حدي انعكاس سوگيري هاي هنجاري و ايدئولوژيك اجتماع علمي در دو دوره مختلف قبل و پس از پايان جنگ سرد مي باشد و استحاله نظري اخير در جامعه شناسي علم و پيدايش الگوي تبييني ((شيوه جديد توليد دانش)) با استحاله هنجاري جامعه علمي تقارن و توازي دارد.
آخرين بخش مقاله به كاوش پيرامون نسبت ما با علم دانشگاهي و شيوه جديد توليد دانش مي پردازد و اين سوال را مطرح مي كند كه شرايط علم در ايران را با كمك اين دو الگو چگونه مي توان توضيح داد و چه آموزه هايي را مي توان از آن ها براي بهبود اين شرايط استنتاج كرد.

 نسخه قابل چاپ

شهروندي از مهم ترين ايده هاي اجتماعي- سياسي دوران معاصر محسوب مي شود كه در تحول تاريخي خود راه پرفراز و فرودي را پيموده است.اين مفهوم بازتاب مجموعه انتظارات در زمينه حقوق و مسووليت ها در يك اجتماع خاص است كه اعضا نسبت به يكديگر، نهادها و جامعه دارند. شهروندي نشانگر دو اصل مهم است؛ يكي موقعيتي كه افراد بر حسب حقوق و مسووليت هايشان كسب مي كنند و ديگري شرايطي كه جامعه براي كسب يا اعطاي اين موقعيت پديد مي آورد. اين ايده صرفا براي برخورداري از حقوق و انجام وظايف مطرح نشده، بلكه به منظور دستيابي به اهدافي چون توسعه اجتماعي نيز حايز اهميت است.
اين مقاله بر آن است تا با استناد به داده هاي پژوهشي انجام شده در زمينه موضوع، به توصيف وضعيت شهروندي و تحليل عوامل موثر بر تغيير نحوه نگرش افراد نسبت به حقوق و وظايفشان بپردازد.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله در پي تحليل گفتمان مسلط روشنفكري و مطالعه تاثير شرايط داخلي و خارجي جامعه ايران در شكل گيري انديشه هاي روشنفكري آستانه انقلاب مشروطه است. محدوده تاريخي تحقيق، 1270-1288 ه‍ ش را در بر مي گيرد. ويژگي هاي مختلف سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي جامعه در قالب شرايط داخلي و تاثيرات فكري، فرهنگي، سياسي و اجتماعي- اقتصادي غرب تحت عنوان شرايط بين المللي مورد بحث قرار گرفته اند.
انديشه هاي روشنفكري با مفهوم گفتمان دسته بندي شده اند. اطلاعات از دو طريق به دست آمده است: نخست مطالعه اسنادي منابع علمي و تاريخي درباره اوضاع و احوال جامعه آستانه انقلاب مشروطه ايران و دوم تحليل محتواي كمي و كيفي ويژگي هاي گفتمان مسلط انقلاب مشروطه. در آستانه انقلاب مشروطه 38 شماره از روزنامه قانون ميرزاملكم خان براي تحليل محتواي گفتمان مسلط انتخاب شده است.
بر اساس يافته ها، اولا ميان شرايط مختلف جامعه آستانه انقلاب مشروطه و گفتمان مسلط ارتباط وجود دارد. ثانيا برخي از ويژگي هاي گفتمان مسلط داراي همبستگي دروني هستند. ثالثا بسياري از ويژگي هاي گفتمان مسلط با متغير زمان داراي رابطه معنا دار است. بنابراين، گفتمان مسلط بر انقلاب مشروطه را مي توان به آينه اي تشبيه كرد كه در آن شرايط جامعه، مشكلات و راه حل ها منعكس شده اند.

 نسخه قابل چاپ

يكي از عوامل مهم و موثر بر كاركرد مطلوب هر نظام، اعم از انساني يا غير انساني، به شناسايي آسيب هاي آن ارتباط دارد. اين شناخت پايه اصلي تعديل يا اصلاح آسيب ها تلقي مي شود. بي توجهي به آسيب يك عنصر مشخص در هر نظام، نه تنها منجر به تشديد آن خواهد شد، بلكه بر اساس اصل ارتباط متقابل عناصر، به اختلال و ايجاد آسيب در ساير عناصر نظام خواهد انجاميد. اين موضوع مي تواند تا آن جا پيش رود كه آسيب هاي نظام متعدد و پيچيده شده، به نحوي كه گردش كار نظام با اختلال جدي مواجه شود و در نهايت كليت آن را از كار بياندازد. لذا آسيب شناسي نظام هاي اجتماعي، اعم از خرد و كلان، براي اصلاح و بهبود پويايي آن ها لازم و حايز اهميت است. در اين مقاله نويسندگان مي كوشند به شيوه اي تجربي، آسيب هاي نظام اجتماعي را به عنوان يك كل شناسايي كرده و با طرح نگرش مردم شهر اصفهان درباره شش موضوع قضايي- امنيتي، موقعيت روحانيت، مفاسد اقتصادي، دين گريزي يا روي آوري مردم به دين، ويژگي هاي مسوولان و مديران دولتي و اميد به آينده به آسيب شناسي نظام اجتماعي ايران پرداخته و راه كارهاي حل يا تعديل آن ها را از نگاه مردم در جامعه آماري مورد مطالعه مشخص كند. همچنين ميزان تاثير آسيب هاي اجتماعي فوق در ايجاد نگرش دين گريزي بين مردم مورد بررسي قرار گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

هدف اصلي اين مقاله بررسي تاثيرها و پيامدهاي اشاعه هيچ انگاري پسانوگرايي و نوليبراليستي بر توسعه نظريه اجتماعي در دهه هاي پاياني قرن بيستم است. فضاي فرهنگي حاكم بر اين جريان به گونه اي است كه گويي بازسازي نظريه اجتماعي، امري بي قاعده و بيهوده است. عوامل گوناگوني را كه مي تواند مباني و زمينه هاي اين طغيان ضد نظريه را تبيين كند، به طور مشروح در مقاله مطرح شده است. نكته محوري بحث حاضر اين است كه ضرورت جدي بازسازي نظريه اجتماعي، نياز مبرم به اجتناب از چشم اندازهاي مرزبندي شده فراتخصص گرايي رشته اي (ميراث سنت پوزيتيويسم)، و به جاي آن پيش گرفتن طرحي از جمع نگري و حدگرايي نظري (كليت نگري) دارد.

 نسخه قابل چاپ

بررسي عملكرد انجمن هاي علمي در نظام علمي و تحقيقاتي كشور موضوع اصلي اين مقاله است. منظور از انجمن علمي نوعي نهاد مستقل است كه از به هم پيوستن يا اجتماع آگاهانه و داوطلبانه اصحاب يك رشته علمي پديد مي آيد تا از طريق تعامل آزاد، خردمندانه و به دور از سلطه، بتواند بين صاحبان هر تخصص زمينه لازم را براي پيشبرد علم و تنظيم و ترويج اصول و قواعد عمل جمعي يا اخلاق كار و فعاليت و پيوند علم و عمل در آن رشته علمي فراهم نمايد. هدف اين مقاله تشريح فرايند تاريخي تحول نهادهاي مستقل از دولت و ديدگاه هاي مرتبط با آن ها، توصيف و تحليل وضعيت موجود و عملكرد انجمن هاي علمي در نظام علمي و تحقيقاتي كشور و ترسيم وضعيت مطلوب آن ها و ارزيابي مقدورات و محدوديت هايي است كه اين انجمن ها در گذر از وضع موجود به مطلوب و ارتقاي عملكرد خود با آن ها روبرو هستند.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر به بررسي رابطه بين شبکه روابط اجتماعي و وضعيت شغلي در ميان دانشجويان دانشگاه هاي تهران مي پردازد. شبكه روابط اجتماعي به عنوان يكي از مبين هاي دسترسي به فرصت هاي اجتماعي و از جمله فرصت هاي شغلي در نظريات بسياري مطرح گرديده است. از اين جهت بررسي آن در ميان جمعيتي كه ميزان بيكاري آن بنا به گفته صاحب نظران بيش از ساير گروه هاي تحصيلي است واجد اهميت و ضرورت مي گردد. وضعيت شغلي با ابعاد فرصت هاي ايجاد شده براي دست يابي به مشاغل متناسب با تحصيلات و تخصصي و امكان موفقيت در آن يكي از سازه هايي است كه تغييرات آن توسط نظريه پردازان شبكه هاي روابط اجتماعي مثل لين، بارت و به طور خاص و براي اين تحقيق گرانوويتر و ولمن مورد بررسي نظري قرار گرفته است و بدين جهت در اين مقاله مبنا و چارچوب نظري تحقيق را تشكيل مي دهد. روش پژوهش در اين مطالعه پيمايش و اطلاعات از طريق پرسش نامه از ميان دانشجويان دانشگاه هاي تهران، تربيت مدرس و شهيد بهشتي جمع آوري شده است. با روش نمونه گيري سهميه اي و حجم نمونه اي با تعداد 210 نفر، متغيرهاي اين پژوهش مورد سنجش قرار گرفته اند. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه به طور كلي شبكه روابط اجتماعي با وضعيت شغلي دانشجويان داراي رابطه اي مثبت است و در اين ميان نقش تعاملات اجتماعي بيش از ساختار، حمايت ها و روابط رسمي و غير رسمي مي باشد.

 نسخه قابل چاپ

در دهه هاي اخير موضوع هويت ملي و قومي به يکي از مسايل مهم ـ خصوصا در کشورهاي داراي تنوع قومي و فرهنگي ـ تبديل شده است. در برجسته شدن اين موضوع عوامل گوناگوني مؤثر بوده اند که در اين ميان بر روند جهاني شدن اتفاق نظر زيادي هست. گروهي بر اين باورند که گسترش و تعميق فرآيند جهاني شدن باعث تشديد و برجسته شدن وفاداري هاي قومي و محلي و در نتيجه تضعيف هويت و انسجام ملي گرديده است. در مقابل، گروهي ديگر معتقدند که تقويت هويت قومي در تعارض با هويت و انسجام ملي نيست؛ بلکه مي تواند منجر به تقويت هويت و انسجام ملي جوامع گردد. به عبارتي افراد داراي هويت ترکيبي هستند بدون آن که تعارضي بين عناصر هويتي آنان باشد.
اين پژوهش با هدف «بررسي رابطه بين هويت ملي و هويت قومي دانشجويان آذري، کرد و عرب دانشگاه هاي دولتي کشور در سال 1387» و ارتباط «احساس محروميت نسبي و جامعه پذيري قومي با هويت هاي دوگانه (ملي و قومي)» انجام شده است، نمونه پژوهش در اين تحقيق 687 نفر بوده است.
به طور کلي يافته هاي تحقيق نشان داد که بين دو متغير هويت ملي و هويت قومي رابطه مثبت، هم افزا و متوسطي وجود دارد. بين متغير «احساس محروميت نسبي» و «هويت ملي» رابطه منفي نسبتا بالايي وجود دارد و اين ارتباط با متغير «هويت قومي» مثبت و در حد ضعيفي بوده است. هم چنين متغير «جامعه پذيري قومي» با «هويت ملي» رابطه ضعيف و مثبت و با «هويت قومي» رابطه مثبت، هم افزا و متوسط داشته است.

 نسخه قابل چاپ