بانک مقالات علوم اجتماعی

ميزان مشروعيت نظام هاي سياسي را بر اساس ميزان همگوني بين باورها و ارزش هاي اكثريت مردم جامعه با مباني نظري كه بر اساس آن ها حاكمان سياسي سلطه خود را توجيه مي كنند مورد ارزيابي قرار مي دهند و هر عاملي كه بتواند ارزش ها و باورهاي اجتماعي را دگرگون سازد مي تواند مشروعيت نظام هاي سياسي را نيز به چالش كشد. بر اين اساس در اين مقاله ضمن بررسي تغييرات كمي و كيفي جمعيتي در سال هاي بعد از انقلاب همچون رشد جمعيت باسواد، رشد جمعيت با تحصيلات عالي، رشد جمعيت شهرنشين و … تلاش گرديده تا تاثير اين تغييرات بر باورهاي ديني جامعه به عنوان مهمترين مبناي مشروعيت بخش نظام سياسي جمهوري اسلامي در ايران مورد مطالعه قرار گيرد و به اين سوال پاسخ دهد كه اين تغييرات جمعيتي چه تاثيري بر جايگاه دين در جامعه ايران داشته است و اين موضوع چه پيامدهايي براي مشروعيت نظام سياسي جمهوري اسلامي به عنوان حكومت ديني در ايران مي تواند داشته باشد.

 نسخه قابل چاپ

تحقيق حاضر با تاكيد بر عنصر رابطه اي به مطالعه انزواي اجتماعي مي پردازد و علل و پيامدهاي آن را مورد بررسي قرار مي دهد. اين تحقيق از نوع پيمايشي است كه طي آن با 734 نفر از شهروندان تهران و كرمان بين سنين 20 تا70 سال مصاحبه شده است. حجم نمونه به ترتيب براي دو شهر مذكور معادل 530 و 204 نفر مي باشد. براي تحليل داده ها از مدل سازي خطي سلسله مراتبي استفاده شده است. يافته ها نشان مي دهد كه متغيرهاي سطح توسعه اقتصادي ـ اجتماعي منطقه و ثبات ساكنان در سطح ساختي و اعتماد، امنيت و تعدد گره ها و هويت ها در سطح فردي اثرات موثر و معني داري بر روابط اجتماعي دارند. همچنين سطح روابط اجتماعي به نوبه خود تاثير مؤثر و كاهنده اي بر احساس تنهايي و احساس عجز نشان مي دهند.

 نسخه قابل چاپ

موضوع اين مقاله تحليل و تبيين واقعيت اجتماعي شهروندي در ايران پس از انقلاب اسلامي است. هدف مقاله به دست دادن تحليلي جامعه شناختي از فرايند شكل گيري شهروندي در ايران همراه با سازو كارهاي شكل دهنده شهروندي است. همچنين شكل بندي اجتماعي اين پديده مدرن در ايران پس از انقلاب 57 نيز از حيث " نوع اجتماعي، محتواي اجتماعي، شكل اجتماعي و قلمرو اجتماعي" شهروندي در ابعاد " مدني، سياسي و اجتماعي" آن مدنظر قرار گرفته است. چهارچوب نظري مقاله نظريه اجتماعي شهروندي و روش آن جامعه شناسي تاريخي است و در آن به طرح سه پرسش از ماهيت فرايندهاي موثر بر شكل گيري شهروندي و ساز و كارهاي تاثيرگذار آن و ساختارهاي شكل بندي شهروندي و نيز سه فرضيه مرتبط با آن پرداخته شده است.
اين فرضيه ها ناظر به اثرگذاري گفتمان قوانين موضوعه و قانون اساسي، جهت گيري هاي برنامه هاي توسعه و همچنين شكل گيري تقاضاهاي سياسي ـ اجتماعي مدرن است.

 نسخه قابل چاپ

پايين بودن ميزان مشاركت مدني شهروندان ايراني به ويژه زنان يكي از مسايل اساسي جامعه در حال گذار امروزي ايران است كه بدون شناخت موانع و برنامه ريزي در جهت ارتقاي كم و كيف آن مديريت تضادهاي اجتماعي و ساماندهي نظم و توسعه كشور اگر غيرممكن نباشد، حداقل بسيار مشكل خواهد بود. موضوع اين مقاله مشاركت مدني زنان و هدف توصيف و تحليل جامعه شناختي آن در جهت شناخت سهم هر يك از عوامل در تبيين و پيش بيني ميزان ارتقاي آن در ايران است. در بخش نظري بر اساس نتايج به دست آمده از بررسي ديدگاه ها و مرور منابع تجربي موجود يك چارچوب مفهومي تلفيقي و نوين تنظيم گرديده و در قالب آن پرسش هاي اساسي و فرضيه هاي اصلي مطرح شده است. در بخش روش شناسي نيز ضمن اشاره به تعريف مفاهيم، نحوه مقياس سازي ها و شيوه سنجش روايي و پاياني ابزار اندازه گيري، جامعه آماري، روش نمونه گيري و حجم نمونه و تكنيك هاي گردآوري و تحليل داده ها معرفي شده است. در بخش توصيف و تحليل داده ها ضمن اشاره به مشخصات محيط هاي اثباتي و هنجاري محل زندگي زنان در استان ها و شهرستان هاي كشور در سطح كلان، وضعيت خاص اجتماعي شدن زنان در محيط هاي قومي و خانوادگي در سطح مياني، و نيز ورودي هاي حاصل از فرايند اجتماعي شدن زنان از لحاظ موقعيت و نقش در جامعه، احساس از محيط هنجاري، پنداشت از اعيان فرهنگي و اجتماعي، ارزش ها و نگرش ها،‌ هويت اجتماعي، ميزان رشد نظام شخصيتي و خروجي هاي نظام شخصيتي از جمله آمادگي آنان براي عمل تشريح گرديده است. علاوه بر توصيف كم و كيف مشاركت مدني زنان رابطه آن با هر يك از عوامل فوق الذكر در سطوح كلان، مياني و خرد تحليل و سهم هر يك از عوامل اصلي در تبيين و پيش بيني تغييرات آن در سطح ايران تعيين گرديده است. در پايان بر اساس يافته هاي علمي،‌ پيشنهادهايي در قالب چند راهبرد اساسي به منظور ارتقاي كم و كيف مشاركت مدني شهروندان ايران به ويژه زنان ارايه شده است.

 نسخه قابل چاپ

اعتماد مفهوم كانوني نظريات كلاسيك جامعه شناسي و نيز محور اصلي تئوري هاي نوين سرمايه اجتماعي و زمينه تعاملات و روابط اجتماعي است. نتايج بسياري از مطالعات اخير در سطح كشور حاكي از كاهش سطح نسبي اين متغير در نزد اقشار مختلف اجتماع است. اين دسته از مطالعات عوامل اقتصادي ـ اجتماعي متفاوتي نظير افزايش شديد سطح تحصيلات و فزوني دانش آموختگان سطوح عالي تحصيلي، افزايش دسترسي و مصرف رسانه ها و خصوصا حضور رسانه هاي جديد نظير اينترنت به عرصه ارتباطات كشور، افزايش شديد جمعيت و بزرگ شدن سريع شهرهاي كشور و … را دلايل و عوامل كلان اين وضعيت شمرده اند. با اين حال،‌ كمتر مطالعه اي به بررسي تاثير متغير "جنس" و اثر انتزاعي آن بر اعتماد پرداخته است. اين مطالعه با عطف توجه به اهميت حضور زنان در عرصه اجتماع و حتي عامل محوري قلمداد كردن نقش زنان در توسعه كشور به تبعيت از شومپيتر درصدد آن است كه ضمن شناسايي ابعاد و سطوح اعتماد متقابل به عنوان يكي از مباحث اصلي در موضوع اعتماد اجتماعي و بررسي عوامل مؤثر بر آن، تاثير عامل جنسيت در آن را با ساير متغيرهاي مورد نظر مقايسه و بررسي كند. مطالعه در سطح شهرهاي بيست و هشت استان كشور و با حجم نمونه 8206 نفر و در سال 1381 انجام شده است.

 نسخه قابل چاپ

در دهه هاي اخير،‌ در اثر گسترش نوگرايي و نوسازي در عرصه جهان، تحولاتي در زمينه هاي فرهنگي و ساختاري روي داده كه سبب دگرگوني نقش هاي اجتماعي و آگاهي هاي زنان شده است. افزايش تحصيلات و اشتغال در ميان زنان از سويي سبب كاهش مطلوبيت الگوي زن سنتي مي شود و از سوي ديگر سبب دشواري در هماهنگ كردن نقش هاي سنتي با نقش هاي جديد شده و به بحران هويت زنان منتهي مي گردد. تنها راه حل اين مساله تعريف هويت اجتماعي زنان توسط خود آن ها است. در پژوهش حاضر عواملي كه زنان را به تامل در هويت هاي سنتي،‌ مقاومت در برابر كليشه هاي جنسيتي و باز تعريف هويت اجتماعي قادر مي سازد در دو سطح فردي و ساختاري مورد مطالعه قرار گرفته است. روش كمي مورد استفاده در اين تحقيق روش پيمايشي بوده است.
نتايج اين پيمايش نشان مي دهد كه از ميان كل عوامل مورد مطالعه تحصيلات بيشترين تاثير را در باز تعريف هويت اجتماعي زنان داشته،‌ پس از آن ارزش ها و نگرش ها،‌ سبك زندگي و هويت نقشي مسلط به ترتيب تاثير بيشتري در بازتعريف هويت اجتماعي زنان داشته اند. به علاوه موقعيت ساختاري در مقايسه با هويت شخصي تاثير بيشتري بر بازتعريف هويت اجتماعي زنان داشته است. از ميان دو عامل اشتغال و تحصيلات،‌ تحصيلات كه زنان را به منابع فرهنگي هويت سازي مجهز مي كند بيشتر از اشتغال كه تامين كننده استقلال و منابع مادي هويت سازي است بر بازتعريف هويت اجتماعي زنان و مقاومت آن ها در برابر باورهاي كليشه اي مبتني بر جنسيت تاثير داشته است.

 نسخه قابل چاپ

طي سال هاي اخير،‌ ميزان قابل ملاحظه اي از انديشه ها و آراي اجتماعي، در زمينه مسايل و محدوديت هاي اشتغال زنان، به رشته تحرير درآمده است. از طرف ديگر، اولويت جامعه براي حركت در مسير توسعه اقتصادي پديده كارآفريني را به موضوع مورد توجه محافل علمي تبديل كرده است. در اين مقاله كوشش شده از تلفيق اين دو قلمرو موضوعي براي تبيين نازل بودن سطح كارآفريني زنان شاغل ايراني استفاده شود. نگارندگان اين نوشتار ضمن به رسميت شناختن تفاوت هاي طبيعي زنان و مردان بر اين باورند كه نابرابري هاي جنسيتي موجود در جامعه ايران،‌ كه بيشتر جنبه اجتماعي و فرهنگي دارد، از قابليت كارآفريني زنان مي كاهد. در اين زمينه به نقش خانواده، نظام تعليم و تربيت، باورهاي كليشه اي،‌ ناهماهنگي انتظارات نقشي و مناسبات حاكم بر سازمان كار اشاره مي شود.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله درصدد است با توجه به داده هاي آماري يكي از طرح هاي ملي ابتدا وضعيت فعاليت، تحصيل، فراغت و مصرف كالاهاي فرهنگي زنان در روستاهاي ايران را توضيح داده و سپس با ارجاع به نظريه هاي فمينيستي تحليلي از نابرابري و يا تمايز جنسي در روستاهاي كشور ارايه نمايد. نتايج اين تحقيق عمدتا فرض هاي مبتني بر نظام هاي اقتدارگرايانه پدرسالار و نظام توليد و تقسيم كار اجتماعي مبتني بر جنسيت و ارزش ها و نگرش هاي معطوف به جنسيت را تقويت مي كند. البته، تفاوت دو جنس از نظر فعاليت هاي هنري و ورزشي از همان سال هاي اوليه كودكي تا حدودي فرض مبتني بر خلقت متفاوت زن و مرد در برخي تمايلات را نيز تأييد مي كند. دختران و پسران به خاطر برخي از ويژگي هاي زيستي ـ رواني كه تا حدودي مستقل از روندهاي فرهنگي ـ اجتماعي است علايق متفاوتي دارند. هر چند اين تفاوت ها در دوران بعدي زندگي مورد تاكيد بيشتر قرار مي گيرند و شدت مي يابند. همچنين، براساس داده هاي اين تحقيق مشخص شده است كه به خاطر نياز بيشتر به حضور زنان در جامعه و گسترش نظام هاي تعليم و تربيت جديد و روند مدرن شدن در روستاها در نگرش سنتي روستاييان مبني بر تقليل نقش زنان به خانه داري و نگهداري بچه تغييراتي آغاز شده و رو به گسترش است.

 نسخه قابل چاپ

اميل دورکيم بنيانگذار جامعه شناسي و يکي از مهم ترين مراجع مطالعه جامعه شناسي ديني ست. مشهورترين و مورد استنادترين نظريه دورکيم در اين حوزه تمايز ميان امر قدسي (sacre) و امر دنيوي (profane) به عنوان فصل مشترک همه اديان است. اما در اين حوزه آنچه کمتر شناخته شده است، تعريف دين نه تنها به منزله يک نظام اعتقادي بلکه به يک منبع حرکت زاي اجتماعي و آرمان پردازي جمعي ست، منبعي که از پويايي دروني جوامع انساني تغذيه مي شود.

 نسخه قابل چاپ

گفت و گو در صورت هاي مختلف خود اعم از محاوره و مکالمات عادي تا بحث ها، جدال ها و مذاکرات فکري در دنياي علم نقش اساسي دارد، به طوري که دنياي دانش را مي توان همچون يک فضاي مکالمه و گفت و گو توصيف کرد. اين مقاله با کاربرد شاخص کيفي چگونگي گفت و گوها و تعاملات بين اصحاب جامعه شناسي در ايران به بررسي ميزان توسعه يافتگي دانش جامعه شناسي ما مي پردازد. تمايز بين دانش الگويي، زمينه مفهومي لازم را براي ارزيابي جامعه شناسي به عنوان يک دانش پيش الگويي فراهم مي کند.  اين مقاله با استناد به ارزيابي کارگزاران رشته، مباحث مفهومي خود را با زمينه هاي تجربي پيوند مي زند و به عنوان راهبردي اساسي براي تکوين الگويي جامعه شناسي در ايران، ضرورت ارتقا سطح گفت و گو در بين کارگزاران، اساتيد و دانشجويان اين رشته از يک سو و بين آنان و مردم و علايق عمومي از سوي ديگر را مطرح مي کند.

 نسخه قابل چاپ

ايده گفت و گوي تمدن ها با توجه به اينکه به عنوان يک اصطلاح و مفهوم در افکار عمومي مسبوق به سابقه نبوده است، اهتمام بيشتري را از سوي روزنامه نگاران مي طلبد. اما، نکته مهم و اساسي اينجاست که روزنامه نگاران از اين ايده چه تصوري دارند؟ فراتر و مهمتر از اين پرسش آنكه اين روزنامه نگاران از تمدن خود و ديگر تمدنهاي موجود چه تصوري دارند؟ براي دستيابي به پاسخ هاي اين سه پرسش اصلي، پرسشنامه اي بين اعضاي شوراي سردبيري 27 روزنامه سراسري منتشره در تهران توزيع شد که 86 نفر از 19 روزنامه به آن پاسخ گفتند. پاسخگويان، در مجموع تمدن ايراني- اسلامي را تا حدودي زنده و پويا دانسته اند. درباره اجزاي تمدني نيز ارزيابي ها عمدتا منفي بوده است به طوري که بين 52 تا 75 درصد از پاسخگويان وضعيت اجزاي اين تمدن را در حال رکود، در بحران، در حال افزايش وضعيت بحراني و در حال استحاله و نابودي دانسته اند. در مورد ديگر تمدن ها حدود 80 درصد از پاسخگويان تمدن غرب (اروپا و آمريکاي شمالي) را زنده و پويا دانسته اند. علاوه بر اين بيشتر پاسخگويان معتقدند گفت وگوي با غرب بر تمدن ايراني- اسلامي تاثير مثبت مي گذارد هر چند اکثر آن ها تحولات يک دهه آينده را نامعلوم و مبهم ارزيابي مي کنند.

 نسخه قابل چاپ

در تحليل انسان شناختي، گفت و گو را مي توان نوعي "مبادله" به حساب آورد که طرفين آن با حضور فيزيکي و ذهني در حوزه اي ويژه (حوزه تبادل) وارد کنش متقابل با يکديگر مي شوند. حوزه تبادل خود در ميداني تعاملي از دو حوزه ديگر قرار مي گيرد؛ از يک سو، حوزه ممنوعيت ها (تابوها) که هر گونه ورود سامان نايافته و غير قانونمند در آن سبب ايجاد تنش و تعارض مي گردد و اين تنش ها که مي توانند به بحرانهايي سخت تبديل شوند خود را به درون حوزه تبادل نيز منتقل مي کنند. از سوي ديگر، در اين باره با حوزه اي از تعلق ها (توتم ها) روبه روييم که در سطوح و لايه هاي متفاوت، متداخل و پويا وارد عمل مي شوند و در آن شدت تعلق و تداوم تعلق دو عامل اساسي به حساب مي آيند. در اين جا نيز هرگونه خروج از کل حوزه يا هرگونه جابجايي ميان سطوح و تغيير شدت يا تداوم تعلق، چنانچه به صورتي سامان نايافته و غيرقانونمند انجام بگيرد، به همان نتايج فوق منجر مي گردد. در نهايت، حوزه گفت و گو تابعي است از کنشها و واکنشهاي انجام يافته در دو حوزه تابويي و توتمي. مبناي نظري در رويکرد انسان شناختي به اين موضوع با حرکت از تحليل مالينوفسکي از "کولا" و نظريه "هديه" موس، به نظريه هاي لوي- استراوس و فرانسواز هريتيه بر ممنوعيت ازدواج با محارم به مثابه پايه تعيين حوزه هاي تابويي و توتمي و مبادله و گفت و گو تکيه زده و از اين راه تلاش مي کند چارچوبي نظري و تحليلي براي مفهوم گفت و گو ميان فرهنگ ها ارايه نمايد.

وجود حوزه عمومي و تفکيک آن از حوزه خصوصي و دولت جزء اساسي جامعه مدني است. حوزه عمومي فضايي است حقيقي يا مجازي که افراد خصوصي در آن به بحث و گفت وگوي عقلاني درباره مسائل مورد علاقه مي پردازند تا به توافقي دست يابند. دسترسي برابر همه افراد به اين حوزه، آزادي در طرح همه گونه مباحث و عدم دخالت قدرت در اين مباحث جزء شروط ضروري آن است. ما در اين مقاله وجود حداقل شرايط ضروري براي حوزه عمومي را در چند تشکل دانشجويي بررسي کرده ايم.

 نسخه قابل چاپ

موضوع اين مقاله بررسي سير تحول مفهومي "گفت و گو" و "گفت و گوي ميان تمدن ها" است. مشترکات لفظي و پيشينه تاريخي اين دو مقوله مانع از آن نمي شود که الزام ها و اقتضاهايي که موجب طرح جديد آنها در سطوح مختلف عملي و اجتماعي شده است، مورد توجه قرار نگيرد. اکنون رويکردهاي گفت و گويي در فلسفه، زبان شناسي، جامعه شناسي، ارتباطات علوم سياسي جايگاه ويژه اي يافته اند و "ايده گفت و گوي تمدن ها" در وراي مناسبات تنش آميز سياسي و بين المللي، با اقبال شايسته اي در حوزه فرهنگ و علم روبه رو شده است. اين ايده ظرفيت آن را دارد که با بهره مندي از رهيافتهاي نوين گفت و گويي به يک نظريه اجتماعي تبديل شود. تلاش اين مقاله توصيف مولفه ها و طبقه بندي نظريه هاي مهم گفت و گو براي تبيين بنيان هاي نظري گفت و گوي ميان تمدن هاست.

 نسخه قابل چاپ

نقطه عظميت اين مقاله تمايزگذاري ميان گفتمان و گفت و گو است. گفت و گو جنبه بين الاثنيني و گفتمان پارادايمي دارد و بيانگر الگو و منطق گفت و گو است. گفتمان صرفا با عناصر نحوي و لغوي تشکيل دهنده جمله سر و کار ندارد. بلکه فراتر از آن به عوامل بيرون از متن يعني بافت موقعيتي، فرهنگي و اجتماعي سر و کار دارد و به يک موضوع جامعه شناختي بدل مي شود. در اين مقاله به بيان (شانزده شاخص) دوازده شاخص مستقيم و چهار شاخص نا مستقيم کليدي در گفتمان گفت و گو پرداخته ايم. شاخصهاي مستقيم عبارتند از: نسبي انديشي، تکامل گرايي در برابر خود کامل بيني، برابري موقعيت، امنيت يکسان، يکساني فرقه ها يا فقدان مرزبندي، اهليت گفت و گو، فهم کلام، پيش داورانگي، نقد گفتار به جاي نقد صاحب گفتار، مستند گويي، منطقي بودن، اخلاقي بودن و شاخصهاي نامستقيم عبارتند از: عقلانيت، اومانيسم يا حرمت انسان، حقوق بشر، دموکراسي. هر چند برخي از اين شاخص ها ظاهرا مشابهت و تداخل دارند اما تفاوت هاي اندکي ميان آنها مي توان يافت.

 نسخه قابل چاپ