بانک مقالات علوم اجتماعی

در جامعه و عرصه عمومي ايران مفهوم «فروپاشي» در معاني مختلفي به كار مي رود. اين گوناگوني كاربرد موجب ابهام در فهم اين مساله خطير مي شود. اين مقاله ابتدا در جست و جو از معاني فروپاشي در عرصه عمومي سه معناي آن (فروپاشي به معناي اجتماعي، فروپاشي به معناي گسست در وحدت ملي و فروپاشي به معناي سياسي) را تشخيص مي دهد؛ سپس با ديدگاه نظري جامعه شناسي سياسي دولت محور نشان مي دهد كه چرا كاربرد مفهوم «آشفتگي اجتماعي» به جاي مفهوم «فروپاشي اجتماعي» واژه دقيق تري است. در اين مطالعه در دفاع از مدعيات مذكور با رويكرد تحليلي - تجربي از شواهد عيني و پژوهش هاي ميداني بهره برداري شده است.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله جهت شناخت بيشتر سازوكار تاثير دو نظام اجتماعي و فرهنگي به بررسي ارتباط قشربندي اجتماعي و مصرف فرهنگي پرداخته ايم. قشربندي اجتماعي را با تاسي از انگاره وبري با دو مولفه طبقه و پايگاه و مصرف فرهنگي را با استفاده از داده هايي در زمينه مصرف موسيقايي و با دو مولفه نوع و ميزان مصرف، سنجيده ايم. براي بررسي فرضيات، داده هايي در زمينه نوع و ميزان مصرف موسيقيايي 360 نفر از ساكنان چهار محله اختياريه، الهيه، پونك و جواديه (براي گروه تحقيق هر كدام از محلات مذكور نماد طبقات و پايگاه هاي متفاوت بوده است) از محلات شهر تهران با روش پيمايش و ابزار پرسشنامه جمع آوري شده است. يافته هاي حاصل از پيمايش نشان مي دهد: .1 ميان طبقه و پايگاه و ميزان مصرف موسيقايي رابطه مثبت و معنادار وجود دارد، .2 پايگاه با هر دو مولفه كيفي مصرف فرهنگي (موسيقايي) يعني مصرف نخبه و توده رابطه معنادار دارد، .3 طبقه نيز تنها با يك مولفه كيفي مصرف فرهنگي (موسيقايي) يعني مصرف توده ارتباط معنادار دارد، .4 هرچه پايگاه افراد بالاتر باشد گرايش آن ها به مصرف انواع موسيقي متعلق به فرهنگ نخبه بيشتر و گرايش شان به مصرف انواع موسقي متعلق به فرهنگ توده كمتر است، .5 هر چه طبقه افراد بالاتر،‌ گرايش شان به مصرف انواع موسيقي متعلق به فرهنگ توده بيشتر است، .6 در مجموع و با توجه به نتايج تحليل رگرسيون مشخص شد، تفاوت پايگاهي (تفاوت در ميزان تحصيلات، منزلت شغلي و اصل و نسب) افراد بيشتر از تفاوت طبقاتي (تفاوت در وضعيت اقتصادي) پيش بيني كننده ميزان و نوع مصرف فرهنگي (موسيقايي) افراد است.

 نسخه قابل چاپ

پژوهش حاضر كوشش مي نمايد ضمن مرور رويكردهاي مختلف در باب شادماني، با اتخاذ رويكردي جامعه شناختي به بررسي شادماني بپردازد. در اين مطالعه دو روش به كار گرفته شد. يكي روش پيمايش است كه با انتخاب 386 نفر از شهرهاي تهران، يزد، اردكان و ميبد و با استفاده از پرسشنامه شادماني آكسفورد انجام شد. ديگري روش تطبيقي كمي است كه با استفاده از داده هاي ثانويه صورت گرفت. طبق داده هاي اخير، رتبه سازماني ايران در ميان 69 كشور، رده 61 است كه رده نازلي است. داده هاي پيمايش نيز ميانگين شادماني در چهار شهر مزبور را در سطحي پايين نشان مي دهند. يافته هاي پژوهش همچنين نشان مي دهد كه روابط اجتماعي توام با اعتماد اثر تعيين كننده بر شادماني دارند و در اين ميان خانواده به عنوان عمده ترين تامين كننده شادماني افراد محسوب مي شود.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

عمده ترين سوال اين پژوهش اين است كه توجه به گروه هاي هدف در بين تبليغات كانديداهاي منفرد، تشكل ها، گروه هاي اصلي سياسي و منتخبين در هشتمين دوره انتخابات مجلس شوراي اسلامي در شهر تهران به چه صورت بوده است؟ در اين تحقيق جمعيت آماري تمامي كانديداها، احزاب و تشكل هاي شركت كننده در انتخابات شهر تهران بوده كه به تبليغات پرداخته اند. تعداد كانديداها در نمونه مورد بررسي 329 نفر و تعداد تشكل ها نيز 44 تشكل بوده است. داده هاي گردآوري شده با استفاده از روش تحليل محتواي شعارهاي انتخاباتي از منظر گروه هاي هدف در اقلام تبليغي كانديداهاي منفرد و جمعي و مباحث نظري مربوط به گروه هاي هدف در نظريه هاي مربوط به سياست هاي اجتماعي و رفاهي، تحليل شده اند. يافته هاي تحقيق نشان مي دهد كه در بين هشت گروه هدف - كودكان، زنان، جوانان، سال خوردگان، فقرا،‌ اقليت هاي قومي و ديني، بازنشستگان، و معلولان - بيشترين توجه كانديداهاي منفرد و احزاب، به جوانان و زنان و سپس با اهميتي كمتر از اين دو گروه، فقرا بوده است. بازنشستگان، اقليت هاي قومي و ديني و سپس كودكان، معلولان و سال خوردگان، نيز به ترتيب از اهميتي به مراتب پايين تر برخوردار بوده و مورد كم توجهي و حتي بي توجهي كانديداها و احزاب قرار گرفته اند؛ به گونه اي كه دو گروه اخير در بين تبليغات احزاب اساسا به چشم نمي خورند. كميت بالا و در نتيجه حجم آراي تاثيرگذار گروه هاي جوان و زنان از يك طرف و نيز نفوذپذيري و امكان جلب آراي آنان در مقايسه با ساير گروه هاي هدف، از جمله دلايلي است كه بر اساس آن مي توان توجه بيشتر كانديداها و احزاب به جوانان و زنان را نسبت به ساير گروه هاي هدف تبيين نمود.

 نسخه قابل چاپ

امروزه گسترش بزهکاري در جامعه، به ويژه در بين نوجوانان، از حساسيت هاي ويژه اي برخوردار شده است. بازتاب چنين حساسيت هايي زمينه را براي پژوهش هاي علمي به منظور علت يابي و ارايه راهکارهاي بهينه فراهم مي سازد. تحقيق حاضر با آزمون تجربي نظريه فشار عمومي اگنيو (که در واقع نسخه جديدنظر شده اي از نظريه فشار است)، به دنبال تبيين عوامل اجتماعي موثر بر ميزان بزهکاري نوجوانان مي باشد. روش تحقيق پيمايشي بوده است و 400 دانش آموز سال سوم دبيرستان هاي شهر بابل در سال تحصيلي 1385-86 به طور خود اجرا به پرسش نامه پاسخ داده اند. نتايج تحقيق نشان مي دهد که حذف محرک مثبت، وجود محرک منفي و حالات عاطفي منفي با متغير وابسته (يعني بزهکاري) رابطه مستقيم و معناداري داشته اند. همچنين رابطه مستقيم و معنادارين بين متغيرهاي عدم دستيابي به اهداف ارزشمند مثبت، وجود محرک منفي و حالات عاطفي منفي نوجوانان مشاهده شده است. در نتيجه، مي توان گفت که يافته هاي به دست آمده در زمينه رابطه متغيرهاي مستقل تحقيق با بزهکاري موافق با نظريه فشار عمومي اگنيو و مطالعات انجام شده پيشين است.

 نسخه قابل چاپ

به دليل گستردگي، تنوع و فقدان طبقه بندي مشخص و مورد توافق درباره مشكلات اجتماعي براي تدوين هر برنامه مداخله اولويت بندي آن ها امري اجتناب ناپذير مي باشد. اين مقاله نتايج حاصل از طرح پژوهشي در اين زمينه را ارايه مي دهد. اين پژوهش با استفاده از روش دلفي انجام شده و در آن نظرات 41 نفر از مديران،‌ كارشناسان و صاحبنظران درباره مشكلات اجتماعي در اولويت در چهار مرحله جمع بندي شده است.
بر اساس نتايج حاصله از ديدگاه اعضاي دلفي پانزده مشكل در اولويت مشكلات اجتماعي ايران قرار دارند كه عبارت اند از اعتياد، بيكاري، خشونت، بي اعتمادي اجتماعي، فقر اقتصادي، فساد، تبعيض اجتماعي، بي عدالتي در برخورداري از قدرت، نزول ارزش ها، افزايش ميزان جرايم، سياست هاي اقتصادي، معضل ترافيك، مسايل آموزش و پرورش،‌ عدم رعايت حقوق شهروندي و نابرابري در اجراي قانون. در ميان اين مشكلات نيز اعتياد، بيكاري،‌ خشونت، بي اعتمادي، فقر و فساد در اولويت بالاتري در مقايسه با ديگر مشكلات قرار دارند.
مقايسه يافته هاي اين پژوهش و مطالعات مشابه حاكي از در اولويت قرار داشتن اعتياد و بيكاري نسبت به ديگر مشكلات است.

 نسخه قابل چاپ

رابطه فرهنگ هاي محلي و فرهنگ هاي عمومي يا رسمي يک کشور از جمله مسايل بسيار مهم و قابل توجه در هر جامعه اي است. تعامل خرده فرهنگ هاي يک جامعه و ارتباط آن با فرهنگ رسمي کشور تاثيرات شگرفتي بر فرآيند جامعه پذيري فرد دارد و عدم انسجام ميان اين فرهنگ ها، تعارضات و تضادهاي دورني فراواني را در کنشگران ايجاد مي کند. اين پژوهش که در ميان اعراب استان خوزستان انجام گرفته است، به دنبال طرح اين مساله است که احساس محروميت نسبي در ميان اعراب استان خوزستان چه تاثيري بر هويت ملي و هويت قومي آن ها مي گذارد و نهايتا اين که بين هويت ملي و هويت قومي چه رابطه اي وجود دارد. يافته هاي اين پژوهش نشان داد که با افزايش احساس محروميت نسبي، هويت قومي در ميان مردم عرب اين استان تشديد شده و در پي آن برخي جنبه هاي هويت ملي آنان کاهش مي يابد؛ بنابراين، يافته هاي تحقيق نشان مي دهد که بين هويت قومي و هويت ملي اعراب استان خوزستان رابطه معکوسي وجود دارد. شايان ذکر است که در اين تحقيق هويت قومي با توجه به ابعاد سه گانه اجتماعي، سياسي و فرهنگي آن مورد سنجش قرار گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر به بررسي رابطه تحولات سياسي با اولين نوسازي (اقتصادي) در سه کشور ايران، چين و ژاپن مي پردازد. اين مطالعه به روش تطبيقي - تاريخي انجام گرديده است. زمان مورد مطالعه از سال هاي 1800-1920 را در بر مي گيرد. سه رويداد مهم در اين بررسي انقلاب ميجي (1868)، انقلاب مشروطه (1905) و انقلاب 1911 چين مي باشد. در اين پژوهش دو نوع ساختار سياسي عمده از هم تميز داده شده اند: يکي «پاتريمونياليزم» در مورد ايران و چين و ديگري «فئوداليزم» در مورد ژاپن. اولي مخل پيشرفت اقتصادي تشخيص داده شد، در حالي که دومي در ژاپن مانع تحولات اقتصادي نشد. در بررسي نقش نظام جهاني از دو مفهوم ادغام سياسي و ادغام اقتصادي استفاده گرديد. و در بررسي وفاق نخبگان، نخبگان در چهار گروه: نخبگان اقتصادي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي مد نظر قرار گرفتند. يافته ها نشان مي دهد وجود ساختار سياسي فئودالي در جامعه ژاپن قبل از انقلاب ميجي، امکان شکل گيري طبقات مختلف را به وجود آورد در نتيجه در هنگام برخورد اين جامعه با نظام جهاني يکي از طبقات بالا (سامورايي ها) از بدنه قدرت جدا شده و نوسازي را آغاز ساختند در مقابل ساختار پاتريمونيالي قدرت در ايران و چين اجازه شکل گيري هيچ طبقه يکدست و متحد را نداد. در نتيجه در قرن 19 با برخورد اين دو جامعه با نظام جهاني و با ضعف ساختار متمرکز قدرت تمام گروه هاي مختلف با خواسته هاي متفاوت وارد عرصه عمومي جامعه شدند. در نتيجه دو انقلاب مشروطه و 1911 چين به آشوب و بي نظمي منجر شد.

 نسخه قابل چاپ

جامعه شناسان علم بر اهميت ارتباطات به عنوان سازوکار اصلي تکوين و توليد علم تاکيد کرده اند و پيشرفت علم را بازتابي از نظام ارتباطي آن مي دانند. ارتباطات علمي در درون سازمان هاي آموزشي و پژوهشي و نيز فراتر از مرزهاي نهادهاي مزبور، همواره يکي از عوامل تاثيرگذار بر توليد و گسترش دانش بوده است. اين ارتباطات زمينه ايجاد انسجام و هماهنگي در جامعه علمي، تعامل بين ديدگاه ها ترکيب ايده ها و ايجاد نظريه هاي جديد، گسترش رويکردهاي بين رشته اي و ايجاد رشته هاي جديد دانش، برقراري روابط بين نهادي در علم و کاربرد نتايج علم در صنعت و تکنولوژي و در نتيجه تحول ساختاري نهاد علم و بازسازي مداوم سيستم هاي بنيادي دانش را فراهم مي آورند.
پژوهش حاضر با توجه به اهميت مقوله مزبور، انواع ارتباطات علمي درون نهادي و فرانهادي را در بين اعضاي هيات علمي دانشگاه ها و تاثير آن ها را بر ميزان توليد علمي آنان بررسي مي کند. چهارچوب نظري اين پژوهش با کاربرد رويکردهاي کارکردي، انتقادي، ساختاري و نظريه پويايي پيچيده و بازتابي ارتباطات علمي فراهم آمده است. نمونه آماري پژوهش 250 نفر از اساتيد رشته هاي فيزيک و شيمي را در بر مي گيرد. داده ها و اطلاعات با استفاده از روش پيمايشي و کاربرد تکنيک پرسشنامه جمع آوري شده اند. نتايج پژوهش بيانگر آن است که ميزان و نوع ارتباطات عملي اساتيد و ميزان استفاده آن ها از ابزارهاي ارتباط علمي بر فعاليت علمي آنان تاثيرگذار است.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله شرايط اجتماعي ايران را در حالي که حدود بيست و نه سال از انقلاب مي گذرد، بر مبناي تفسيري از جامعه مدرن و جامعه به نحو فزاينده در حال مدرن شدن مورد بحث قرار داده است و تناسب و هم خواني آن را با نوع معيني از حضور اجتماعي دين مطرح مي سازد. درباره حضور اجتماعي دين چهار ديدگاه را مي توان از هم تميز داد: ديدگاه ضدديني (حذف دين)، ديدگاه مدافع خصوصي شدن دين (عدم حضور اجتماعي)، ديدگاه سياست دين دارانه (حضور حداقلي)، ديدگاه سياست ديني (حضور حداکثري). مقاله با چارچوب نظري اي که مفاهيم اصلي آن ماخوذ از آراي چارلز ديويس و جامعه شناساني چون پيتر برگر، و هرويولژه است، آغاز مي شود و با بحث از پيامدهاي منفي جامعه قدسي در ايران بعد از انقلاب ادامه مي يابد. بر مبناي تحليل وضعيتي که مقاله با طرح برخي مفاهيم نظير تکثر اجتماعي، چندگانگي نظام هاي ارزشي، و بحران جامعه پذيري ديني ارايه مي کند، اين نتيجه حاصل مي شود که گزينه سياست ديني يا طرح قدسي جامعه ديگر گزينه کارآمد و سازگار با شرايط اجتماعي نخواهد بود. به عبارت ديگر، شرايط اجتماعي مساعد براي تداوم آن ديگر موجود نيست. اين البته به معناي پايان اجتماعي گزينه مذکور است و نه پايان سياسي آن. انحصارگرايي ديني مندرج در اين گزينه پيامدهايي منفي به بار آورده است که اجمالا به پاره اي از آن ها اشاره شده است. در ادامه گزينه بديل باز هم بر مبناي چارچوب مفهومي ماخوذ از چارلز ديويس و آراي وي در باب طرح کثرت گرايانه جامعه مورد بحث قرار گرفته و شرايط اجتماعي براي تحقق آن مساعد ارزيابي شده است. گزينه هاي يک ودو به دليل اين که هر گونه حضور اجتماعي دين را نفي مي کنند، اساسا محل نزاع نبوده اند و در اين مقاله نيز جز به اشاره به آن ها پرداخته نشده است.

 نسخه قابل چاپ

پس از فراگير شدن موج سوم مهاجرت نخبگان در ايران، از سال 1376 به بعد موضوع توسعه سرمايه انساني نخبه و پيشگيري از مهاجرت نخبگان مورد توجه پژوهشگران، نويسندگان و مديران جامعه ما قرار گرفت. اين مقاله پس از طرح چهارده رويکرد نظري مرتبط با موضوع نخبگان، تلاش دارد از طريق فراتحليل کيفي مطالعات انجام شده در داخل کشور، به نظريه مشترک و بنيادين آن ها دست پيدا کند.
پژوهش حاضر ضمن نيل به نظريه جاذبه - دافعه در فرآيند مطالعه اکتشافي خود تلاش مي کند راهکارهاي سازگار با اين نظريه را به منظور جذب و نگهداشت سرمايه انساني نخبه ارايه نمايد.
همچنين در اين مقاله اطلاعات توصيفي کاملي در قالب دو مولفه روش شناسي مربوط به آثار علمي مورد مطالعه و چهار مولفه محتوايي آن ها ارايه شده است.

 نسخه قابل چاپ

پژوهش حاضر به مقايسه سرمايه اجتماعي مهاجرين به شهر تبريز در چهار دوره زماني (مهاجرين تازه وارد، مهاجرين دهه 70، مهاجرين دهه 60 و مهاجرين قبل از انقلاب اسلامي) پرداخته است. هدف تعيين نقش سرمايه اجتماعي شبکه (روابط قبل از مهاجرت) در مهاجرت و استقرار مهاجرين است.
اين پژوهش با استفاده از روش پيمايش انجام شده و ابزار گردآوري اطلاعات پرسشنامه بوده است. جمعيت آماري تحقيق شامل 12 سازمان / اداره و شرکت دولتي مي باشد که از اين تعداد 5 مورد را شرکت هاي دولتي و 7 مورد ديگر را سازمان ها و ادارات دولتي تشکيل مي دهد. نمونه بررسي در اين تحقيق تعداد 348 فرد يا مستخدم مهاجر مرد و زن به شهر تبريز مي باشند.
بر اساس نتايج به دست آمده پيوند ها و شبکه هاي خويشاوندي و تماس هاي شخصي، خانوادگي و قومي در مقصد نقش عمده اي در مهاجرت دارند. مهاجران طي تماس هايي که با دوستان و بستگان در مقصد برقرار مي کنند اطلاعات ارزنده اي در خصوص مشاغل جديد، محل اسکان و غيره به دست مي آورند. همچنين مهاجران پس از استقرار، تمايل دارند براي جلب حمايت هاي مورد نيازشان بر پيوندهاي اجتماعي موجود در مبدا، تکيه کنند. مهاجرين بيشتر با خويشاوندان درجه يک خود - والدين، خواهر و برادر و فرزند ارشد - ارتباط دارند. اين تماس ها اغلب به جهت دوري مسافت از طريق تلفن صورت مي پذيرد. اين مساله بيانگر آن است که خويشاوندان نزديک از نظر اجتماعي نزديک ترين اعضاي شبکه و مهم ترين منبع حمايت - حمايت هاي عاطفي، مالي و مشورتي - به خصوص براي مهاجرين جوان تر محسوب مي شوند.
همچنين يافته ها حاکي از آن است که گروه هاي مهاجر در بدو ورود به تبريز نيازها و حمايت متفاوتي داشته اند. در حالي که مهاجرين تازه وارد و مهاجرين دهه 70 نياز به کمک در زمينه اسکان را مطرح کرده اند، مهاجرين قبل از انقلاب بيشتر به نياز عاطفي و مالي اشاره نموده اند. اهداف و انگيزه هاي مهاجرين نيز متفاوت بوده است: مهاجرين دهه 60 و مهاجرين قبل از انقلاب به قصد ادامه تحصيل و پيوستن به خويشاوندان، مهاجرين دهه 70 به انگيزه اشتغال و مهاجرين تازه وارد با انگيزه بهره مندي بيشتر از امکانات رفاهي و ارتقا شغلي به تبريز آمده اند.

 نسخه قابل چاپ

مطالعات متعدد در تحقيقات جامعه شناختي درباره دموکراتيزاسيون بر نقش طبقات اجتماعي در گذار به دموکراسي يا تحکيم آن تاييد مي کنند. برخي نظريه پردازان مانند برينگتن موربورژوازي و برخي نظير روشه مير و همکارانش کارگران را کارگزار تحقق دموکراسي مي دانند. اين مقاله مدعي رويکرد ديگري به نقش طبقات اجتماعي در دموکراتيزاسيون است و از رهگذر بررسي تطبيقي فرايند گسست دموکراسي در سه کشور ايران، ترکيه و کره جنوبي در سال هاي بعد از جنگ جهاني دوم، در خصوص فقدان منافع ذاتي از پيش تعيين شده براي هر يک از طبقات اجتماعي در دموکراسي استدلال مي کند و متعقد است بايد منافع هر طبقه اجتماعي را بر ساخته شرايط تاريخي خاص لحظه اي از تاريخ که درباره آن تحليل صورت مي گيرد دانست. با اتکا به اين رويکرد، دموکراسي نه کارکرد کنش تاريخي طبقه اي خاص بلکه محصول تعادل قدرت نسبي طبقات اجتماعي دانسته مي شود. چنين ديدگاهي از رويکردي ساختارگرايانه به تحکيم دموکراسي طرفداري مي کند.

 نسخه قابل چاپ

دموكراسي و هويت جمعي از موضوع هاي اصلي مورد توجه در جامعه شناسي معاصرند. در ايران هم بحث درباره اين موضوع ها همزمان با جنبش مشروطه آغاز شد و تا به امروز ادامه يافته است. با توجه به چند قومي بودن جامعه ايران و تحولات جهاني، امروزه اين گونه مباحث از اهميت فزاينده اي برخوردار شده اند. پژوهش موجود در همين راستا و براي بررسي نگرش مردم به دموكراسي و رابطه آن با هويت جمعي آنان در ميان اقوام ايراني صورت گرفته است. در بخش مياني نظري، علاوه بر چشم اندازي كلان به موضوع، چارچوبي مناسب در سطح خرد مبتني بر برخي نظريه هاي مربوط به نگرش، دموكراسي و هويت براي انجام دادن تحقيق مورد استفاده قرار گرفته است. تحقيق به روش پيمايش و با استفاده از پرسشنامه و در مورد 1120 نفر نمونه از اعضاي شش قوم آذري، بلوچ، عرب، فارس، كرد و لر انجام گرفته است. جامعه آماري تحقيق كليه اعضاي 18 سال و بالاتر از اقوام ساكن در شهرهاي تبريز، زاهدان، اهواز، اصفهان، سنندج و خرم آباد بوده اند. نتايج تحقيق حاكي از نگرش مثبت يا نسبتا مثبت اقوام مورد بررسي به دموكراسي مي باشد. علاوه بر اين، نتايج حاصل بيانگر تاثير مثبت و معنادار هويت جمعي بر نگرش به دموكراسي است. در كنار هويت جمعي، عوامل متعدد ديگري همانند رضايت از اوضاع كشور، تحصيلات، قوميت، رابطه بين مذهبي، استفاده از اينترنت و... بر نگرش به دموكراسي تاثير داشته اند. عوامل مزبور در مجموع بيش از 65 درصد تغييرات نگرش به دموكراسي را تبيين نموده اند.

 نسخه قابل چاپ