بانک مقالات علوم اجتماعی

سفرنامه آقاي کريمي مجموعه سه سفر به قلمرو بختياري ها است که در سال هاي 1349، 1351 و 1352 شمسي انجام پذيرفته است. سفرهاي اول و دوم در اواخر بهار صورت گرفته و در طول آن ها مناطقي از پهنه سردسيري مطالعه شده است و سفر سوم پاييزي گشت و گذاري به قلمرو گرمسيري بوده است. مجموع سفرها 85 روز به طول انجاميده است.
سفرنامه نويسي با سابقه کهن خود رسمي بوده متداول که تا اواخر دوران قاجاريه بسياري از حکام، مامورين دولتي و روشنفکران زمان به نوشتن آن اهتمام مي ورزيدند ولي به خاطر وسعت و شاخه شاخه شدن علوم به مرور از اهميت سفرنامه نويسي کاسته گرديد ولي هنوز هم داراي اهميت ويژه اي است و آن بدين دليل است که: اگر بخواهيم يک کتاب مثلا يک تک نگاري منطقه اي را با اصول متداول امروزي تاليف کنيم مقيد هستيم که در آغاز به معرفي تاريخي و جغرافيايي منطقه بپردازيم و پس از آن به بررسي مساکن و جمعيت، گروه ها و قشرها و ... بپردازيم ...

 نسخه قابل چاپ

از زماني که ويليام تامس، عتيقه شناس انگليسي، اصطلاح "فلکلر" را به جاي اصطلاح هاي «رسوم کهن عامه» و «ادبيات عامه» به جامعه انگليسي زبان پيشنهاد کرد )در 12 اوت 1846 (، بيش از 150 سال مي گذرد. با اينکه کاربرد اين واژه در ادبيات انگليسي 25 سال قديم تر از کاربرد اصطلاح "کالچر" (فرهنگ) به مفهومي است که ادوارد تيلر، مرم شناس انگليسي نخستين بار آن را در 1871 در کتاب فرهنگ ابتدايي به کار برد، ليکن هنوز بر سر مفهوم و دامنه و قلمرو فلکلر در ميان علماي فلکلر شناس بحث و گفتگو است ...

 نسخه قابل چاپ

در جامعه هاي ايراني و اسلامي برخي از بادها را همچون روح و جن مي پندارند و باور دارند كه اين بادها با وارد شدن به تن آدميزادگان، آن ها را تسخير مي كنند و به فرمان خود در مي آورند. اين بادها يا جن-بادها را به دو دسته، بادهاي زيانكار و بادهاي بي زبان تقسيم مي كنند. وقتي يك ديو- باد يا جن- باد كسي را مي زند،يعني به درونش مي رود و تسخير و هوايي اش مي كند،براي رام كردن و تسخير ديو- باد و يا بيرون كردن ديو يا جن از تن شخص بادزده يا جن زده (شخص مسخر باد) جادو پزشكان مخصوص تسخير ارواح از دو روش درماني پايا و گشتاري استفاده مي كنند.در روش درماني پايا،شخص بيمار كاملا بهبود مي يابد و با وضعيت دوره پيش از باد زدگي به گروه اجتماعي خود در جامعه باز مي گردد. در روش درماني گشتاري، ديو- باد يا جن- باد از درون شخص باد زده بيرون نمي رود و بر او همچون مركبي سوار مي شود و با استحاله شخصيت مركب خود، هويت اجتماعي تازه اي از او مي سازد. از آن پس شخص آميخته با جن- باد به كيش بادانگاري و گروه اجتماعي بادزدگان يا اهل هوا مي پيوندد و زندگي نويني را با اعضاي گروه آغاز مي كند.

 نسخه قابل چاپ

صخره هاي منقوش را شايد بتوان به عنوان قديم ترين جلوه هاي هنري جامعه انساني در نظر گرفت. سابقه اين هنر را بيش از 30 هزار سال تخمين مي زنند. اين هنر در ايران نيز سابقه طولاني دارد. درمقاله حاضر محور اصلي معرفي و مطالعه اين هنر در بخشي از سرزمين وسيع ايران (ارسباران-سونگون) مي باشد. در منطقه مورد نظر صدها تصوير به صورت حكاكي و نقاشي بر روي صخره ها و پناهگاه هاي زير سنگي شناسايي و مورد مطالعه قرار گرفته اند. اين نقوش نه تنها از نظر تنوع (نقوش حيواني- انساني- نمادين و ...) بلكه از نظر قدمت نيز اهميت به سزايي دارند. مطالعه مردم شناختي اين نقوش اطلاعات بسيار قابل توجهي درباره وضعيت و محدوده حوزه هاي فرهنگي وهم چنين روابط و چگونگي اشاعه فرهنگ را در زمان هاي بسيار دور (پيش از تاريخ) در چهار راه قفقاز- آناتولي- زاگرس و فلات مركزي ايران در اختيار پژوهش گران قرار مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

ياريگري اصطلاحي بين رشته اي در علوم اجتماعي و زيستي است، كه به دليل ماهيت خاستگاه اين علوم و وجود فرضيه هاي زمينه اي و جهان بيني و جوهره رقابتي حاكم بر جوامع غربي، نسبت به اهميت فوق العاده‌اش در زندگي اجتماعي و حتي زيستي كمتر مورد توجه قرار گرفته است. مسايل ياد شده و پيچيدگي في نفسه پديده هاي اجتماعي، ابهام ها و اشكال هاي فراواني را در تعريف هاي ياريگري و به تبع آن در طبقه بندي هاي غالبا دوتايي آن به وجود آورده است.
كارهاي ميداني تني چند از مردم نگاران و مردم شناسان ايراني، در چند دهه گذشته، خوشبختانه پايه اي از توصيف هاي نسبتا دقيق و واقعي را فراهم ساخته است تا بتوان از آن پايگاه و منظر به نقد تعريف ها و طبقه بندي هاي موجود دست زد.
جان كلام نوشته حاضر اين است كه طبقه بندي هاي موجود فاقد ملاك و قدرت لازم براي جداسازي ماهوي انواع ياريگري از يكديگر مي باشند. اگرچه پس از طبقه بندي هاي جوهري اوليه، مي توان و حتي لازم است از همه اين گونه شناسي هاي غالبا دوتايي براي طبقه بندي هاي ثانويه و تدقيق كار سود جست. در پايان، مقاله اشاره اي نيز به تحولات انواع جوهري ياريگري در طول تاريخ دارد.

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر، حاصل پژوهشي ميداني است كه در محله اي مهاجرنشين و حاشيه نشين به منظور بررسي موضوع هويت در ميان دختران نوجوان نسل دوم صورت گرفته است. با توجه به خصلت پوياي هويت و اينكه هويت جمعي، پيوسته در ارتباط با جايگاه و منزلت جمعي در ميان سايرين و آگاهي از اين جايگاه شكل مي گيرد، هدف اين بررسي، كنكاش در پويايي هاي ديناميسم شكل دهنده به هويت جمعي اين افراد بوده است. رويكرد روش شناختي در اين مطالعه، رويكردي انسان شناختي است. به اين معني كه با استفاده از روش هاي كيفي و ژرفايي جمع آوري اطلاعات و با نگرشي از درون و بدون مؤلفه هاي از پيش تعيين شده براي اين هويت جمعي، سعي شده است تا به شناخت اين پويايي هاي هويتي و مولفه هاي تشكيل دهنده آن ها بپردازيم. اين مطالعه، به سه نوع پويايي هويتي انسجام زا، انسجام زدا و بينابيني در اين افراد رسيده است كه در آن ميان، پويايي هويتي انسجام زا، در مقايسه با دو ديگر، پويايي هويتي غالب بوده است، بدين معني كه، علي رغم منزلت پايين اين محله در شهر، اكثريت افراد مورد مطالعه، خود را به صورت مثبت به آن متعلق دانسته اند. نتايج بدست آمده از اين پژوهش در مجموع نشان مي دهد كه اين محله، به عنوان محله اي يك پارچه و منسجم قابل معرفي است كه افراد مورد مطالعه ساكن آن تمام نيازهاي اجتماعي و فردي خود را درون محله برطرف مي كنند و در بستر زندگي روزانه خود، بدون تنش و تعارض قابل توجهي در رابطه با هويت جمعي شان، زندگي مي كنند و بدون در نظر گرفتن شرايط فقر، زندگي بسامان و يك پارچه اي دارند.

 نسخه قابل چاپ

در مورد گويش هاي كشور، اين نگراني غالب وجود دارد كه با توسعه سواد آموزي، فن آوري، رسانه هاي همگاني و ... زبان رسمي كشور كم كم حضور خود را بر گويش هاي منطقه اي حاكم كرده و پديده زوال يا مرگ گويش بروز كند.
جهت تحقيق درباره چند و چون اين نگراني، مطالعه اي موردي در حوزه انسان شناسي زبان و با تمركز بر دو مبحث حفظ زباني و تغيير زباني درباره گويش بختياري شهر مسجد سليمان صورت گرفت. در اين بررسي ميداني پرسش نامه اي تهيه شد كه شامل حدود سي پرسش بسته و باز بود. سعي شده بود تا اين پرسش ها عواملي را كه تصور مي شود در پديده زوال گويش ها دخيل هستند شامل باشند. نتايج حاصل از اين بررسي، كد گذاري و آمارگيري شد و به صورت جداول و نمودارهاي متعددي تنظيم گرديد كه نمونه هايي از آنها در اينجا آورده شده است. ارزيابي آمار به دست آمده مي تواند سمت و سوي حركت گويش مورد نظر و نيز ميزان تاثير عوامل گوناگون را بر حفظ يا زوال آن تا حدودي مشخص سازد.

 نسخه قابل چاپ

عنوان فرعي کتاب، «شرح چند نظريه در افسانه شناسي و نقد يک اصطلاح»، روشن گر محتواي کتابي است در بيست فصل در نقد اصطلاح «اسطوره» و مروري گذرا بر چند مکتب اسطوره شناسي.
مهم ترين بخش کتاب، که نظر تازه اي در باب افسانه و اسطوره به دست مي دهد، کاوشي در سابقه افسانه و پيدايي واژه اسطوره در نوشته هاي فارسي است.
نويسنده محترم مي توانست اين نظر را به صورت مقاله اي مستقل مطرح کند. چون بقيه فصول کتاب حاوي مطالبي تکراري و شتابزده درباره نظريات کاسيرر، مالينوفسکي، الياده، دورکيم و استروس است که قبلا توسط اسطوره پژوهان به شکلي عميق تر بررسي و تحليل شده است. )بهار، 1375؛ باستيد، 1370؛ اسماعيل پور، (1377...

 نسخه قابل چاپ

ژان - ماري گنو که سال ها در مقام نماينده دايم فرانسه در اتحاديه اروپا خدمت مي کرد و از نزديک با محيط ديپلماتيک و پي آمدهاي جهاني شدن در اين حوزه يعني در دگرگون شدن روابط ميان دولت هاي ملي و حدود اختيارات آن ها آشنا بود، در سال 1993 کتاب پايان دموکراسي را به انتشار رساند. اين کتاب در شور و هيجان پيروزمندانه اي که ناشي از سقوط کمونيسم، فروپاشي شوروي و بلوک شرق و فروريختن ديوار برلين بود، و در هيجان و افسوني که کتاب فوکوياما و طرح موضوع «پايان ايدئولوژي ها» و «پايان تاريخ» برانگيخته بود، نوعي حرکت خلاف جريان به شمار مي آمد. البته نظرياتي که فوکوياما در ابتداي دهه 1980 شروع به مطرح کردن آن ها نموده بود، تا اندازه زيادي تکراري بودند و از مباحث جامعه شناسايي چون ريمون آرون، دانيل بل و مارتين ليپست که از دهه 1960 پنداره «جامعه پسا صنعتي» و «پايان دولت» را به سود «جامعه دانش» مطرح کرده بودند الهام گرفته بودند ...

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

بررسي وضعيت وجود آدمي و نسبت آن با تاريخ و فرهنگ، شايد محوري ترين مساله اي باشد که در عرصه انسان شناسي ادبيات مي بايست هماره مورد توجه واقع گردد. و البته پرسشگري در اين مقوله، به گفته مارتين هايدگر، تقواي تفکر است. )هايدگر، 1377: 42 ( حال انسان شناسي ادبيات مي کوشد با توسل به بازنمودهاي آدميان در آثار ادبي به شناخت انسان اهتمام ورزد. به عبارت ديگر براي شناخت انسان از وجود او، پا را بيرون مي نهد و به تجليات وجوديش در شيوه زندگي، اقتصاد، خانواده، مذهب، هنر و ... روي مي آورد. انسان شناسي ادبيات معطوف به اين رويکرد ديالکتيک در آن مساله اساسي است ...

 نسخه قابل چاپ

هفت مکتب
در زمستان سال 1305 در سرزميني چشم به جهان گشود که هنوز هم کرمانشاه مي نامندش: شهر يادگاري هاي زمان، ديار مردم نجيب دوران.
مکتب نخست او دامن اقدس بود، پاک زني از آل آقا.
ياد آن زمان که خود دل شيدا نداشتم
در باغ زندگي سرسودا نداشتم
طفلي بدم همه جا گرم جست و خيز
از خشم مام وحشت و پروا نداشتم ...

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله با استفاده از چارچوب نظري هابرماس در مورد رابطه بين «شناخت و علايق انساني» و تفکيک سه نوع دانش و علايق انساني متناظر با آنها به عنوان سه پارادايم يا الگو، به بررسي «کيفيت الگويي» آثار جامعه شناسي در ايران مي پردازد. مقالات «مجله جامعه شناسي ايران» از سال 1380 تا 1385 به عنوان نمونه اي کمابيش گويا از آثار جامعه شناسي ايران، براي مطالعه انتخاب شده اند. نتايج پژوهش نشان مي دهد که از 86 مقاله بررسي شده، 59 مقاله در الگوي تجربي-تحليلي، 25 مقاله در الگوي هرمنوتيکي-تاريخي و 2 مقاله در الگوي دانش رهايي بخش قرار مي گيرند. در آثار جامعه شناسي ايران، ناهماهنگي ها و آشفتگي هايي در مباني نظري، اصول روش شناسي و علايق موجود در اين مقالات و ارتباط آن سه با هم وجود دارد. براي مثال غايت الگوي تجربي-تحليلي يعني مهندسي اجتماعي، چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در الگو هرمنوتيکي-تحليلي يعني مهندسي اجتماعي، چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در الگوي هرمنوتيکي-تاريخي نيز آشفتگي و ناهماهنگي هايي از قبيل کاربرد توجيه ناپذير مفاهيم و قوانين عام وجود دارد و مقالات مربوط به اين حيطه فاقد علايق شناختي مرتبط با فهم پديده هاي اجتماعي و احترام به تفاوت هاي فرهنگي مي باشند. ضعف کيفيت الگويي آثار جامعه شناختي ايران را، علاوه بر اشکالات معرفت شناختي آنها، به ويژه مي توان ناشي از فقدان يا ضعف علايق انساني در زمينه هاي سه گانه ابزاري-فني، ارتباطي-تفهمي و انتقادي رهايي بخش دانست. در اين شرايط، امکان دارد که فقدان علايق شناختي، دانش جامعه شناسي ايران را درگير علايق ناشي از حاکميت معيارهاي غير الگويي چون علايق سازماني و علايق فردگرايانه سازد.

 نسخه قابل چاپ

بررسي پديده ملت-دولت در عرصه عمومي ايران از دو نظر اهميت دارد. اول اين که ملت-دولت يکي از مجموعه هاي نهادي جوامع نوسازي شده و مدرن است و بررسي پديده مذکور در تجربه ايران موضوع با ارزشي است. دوم اين که يکي از بحث هاي مناقشه انگيز در عرصه عمومي اين است که ايران در فرايندهاي نوسازي اش در يک صد سال اخير، از حيث استقرار سازوکارهاي ملت-دولت (و مردم سالاري) همچنان درجا زده و مي زند. اين مقاله مي کوشد با ديدگاهي جامعه شناختي و از منظر مدرنيته سياسي يک چارچوب نظري براي ارزيابي تکوين ملت-دولت در ايران پيشنهاد کند. اين جستار نتيجه مي گيرد که اگر چه فرايند رشد ملت-دولت در ايران همچنان با چالش رو به رو است، اما اين فرايند در حال پيشرفت است و ملت-دولت در ايران درجا نزده است. در حاشيه مقاله تلاش شده است که ابعادي از اين مساله که در آينده بايد بيشتر مورد توجه قرار گيرند، روشن شوند.

 نسخه قابل چاپ