بانک مقالات علوم اجتماعی

انسان شناسي کاربردي چيست؟
پنداره انسان شناسي کاربردي در واقع به حدود يک قرن پيش (1906)، همراه با پايه گذاري برنامه درسي مرتبطي در دانشگاه آکسفورد باز مي گردد (ريد، 2002). هر چند پيش از آن گرايشي تقريبا مشابه تحت عنوان "انسان شناسي عملي" نيز از حدود دهه 1860 توسط جيمز هانت نيز مورد توجه قرار گرفته بود (ادي و پارتريج، 4:1987)، اما استفاده از واژه دقيق "انسان شناسي کاربردي" براي اولين بار به رادکليف براون نسبت داده مي شود که آن را در مقاله اي تحت عنوان "انسان شناسي به مثابه خدمتي عمومي و نقش مالينوفسکي در آن" در سال 1930 به کار برد (گولد و کلب، 32:1964).
مهم ترين تعاريفي که از انسان شناسي کاربردي توسط پيش گامان و نيز فعالان اين رشته ارائه شده است بر جنبه عمل گراي انسان شناسي تاکيد مي کنند؛ جنبه اي که بر "ايجاد تغيير" و نيز "حل مشکل" بر پايه پيکره اي از دانش هاي انسان شناختي تمرکز دارد. در انسان شناسي کاربردي از روش هاي علمي براي پردازش اطلاعاتي در تبيين مسائل اجتماعي ناگهاني و يا مقابله با آنها استفاده مي شود ...

 نسخه قابل چاپ

داستان انسان شناسي

تقابل «خود» در برابر «ديگري» در بنيان انسان شناسي قرار دارد. تعاملي که ناشي از مبادي تاريخي انسان شناسي به عنوان رشته اي است که متعاقب تجربه استعماري و در نتيجه برخورد جوامع اروپايي با جوامع و مردمان «غريب» پديد آمد. در اين برخورد آن چه بيش و پيش از همه جلب نظر مي کرد تفاوت هاي «ديگران» بود و يکي ار چشم گيرترين اين تفاوت ها، تفاوت رفتارها و باورهاي ديني. مسيونرهاي ديني پابه پاي ماموران استعماري در مستعمرات وارد مي شدند و قابل تصور است که امور ديني بيش از امور ديگر مورد نظر ايشان قرار مي گرفت. نتيجه اين توجه، پديد آمدن گزارش هايي از دين آن مردمان بود. بعدها هم با شکل گيري انسان شناسي به عنوان يک رشته علمي اين توجه به دين هم چنان جزو علايق اصلي بسياري از انسان شناسان باقي ماند و رفته رفته ادبيات گسترده اي در اين باره پديد آمد ...

 نسخه قابل چاپ

اين گفتار مروري است بر خلقيات ايرانيان در آيينه نوشته هاي ژاپني ها. مي توان تصور کرد که در مقايسه با مسافران ديگر کشورها که از چند صد سال پيش به ايران آمده و سفرنامه نوشته اند، ژاپني ها با شيوه و منش خاص ملاحظه انديش و محافظه کار خود کمتر اظهارنظر صريح و روشن، به ويژه در انتقاد از احوال و رويدادها يا کار و کردار مردم کرده اند. اما چون از سويي بيشتر ژاپني هاي نسل هاي پيش براي کار و ماموريت به ايران آمده و به هر روي مي بايست گزارشي به دستگاه متبوع خود مي داده اند و از سوي ديگر هم سفرنامه يا خاطره نويسي آنها به ژاپني بوده (و احتمال نمي رفته است که ايرانيان، دست کم در آينده نزديک، از محتواي آن آگاه شوند) فکر و احساس واقعي خود را به قلم آورده اند. پيداست که هر چه به زمان حاضر نزديک تر مي شويم، مسافران و ايران پژوهان ژاپني با همه تلخ و شيريني که در زندگي ميان ايرانيان چشيده اند، قلم را کمتر به راه انتقاد گردانده و در سخن از کم و کاستي ها و آن چه که براي شان ناپسند و ناگوار نموده است به اشاره و کنايه بسنده کرده اند ...

 نسخه قابل چاپ

سينماي مستند به عنوان يکي از ابزارهاي بصري و نمايشي قدرت مند عامل مهمي در ارائه موضوع هاي انسان شناسي و فرهنگي، محسوب مي شود. اما فيلم هايي که در تاريخ سينماي جهان و ايران و به طور اختصاصي با توجه به اين موضوع ها ساخته شده اند، عرصه اي جداگانه، جهت بررسي و تحقيق را مي طلبد. در بررسي فيلم از ديدگاه انسان شناسي، توجه به دو موضوع، ضروري است: جهت گيري فيلم به ديدگاه ها و نظريات و مکاتب انسان شناسي و برخورداري فيلم از فنون هنري و سينمايي.

«فيلم هاي مردم نگاري معروف داراي دو جنبه هستند: مستند و مردم نگارانه، و هنري و سينمايي. تضاد ميان اين دو عامل منجر به کشمکش ها و تضادهاي بسياري شده است. اين اعتقاد وجود دارد که عناصر مستند يا مردم نگارانه يعني فيلم در جنبه اتنوگرافيک آن بايد به عناصر سينمايي اولويت بدهد، اما در بسياري از فيلم هاي مردم نگارانه معروف، عناصر بصري بر عناصر مردم نگاري، برتري دارد. فيلم پرندگان مرده، ساخته رابرت گاردنر، نمونه اي از اين موارد است».

فيلم علف، يکي از معروف ترين آثار سينمايي مستند به حساب مي آيد. اين فيلم حاصل سفر 45 روزه مريان سي کوپر و ارنست شودساک، کارگردانان امريکايي، هم راه با طايفه بابااحمدي ايل بختياري است و يکي از قديمي ترين سندهاي تصويري مربوط به ايران است. اين فيلم محصول سال 1925 بوده و تصويري ستايش آميز از شش ماه حضور طايفه بابااحمدي در طبيعت و براي رسيدن به زردکوه، ارائه مي دهد ...

 نسخه قابل چاپ

جمعيت طوايف مختلف بلوچستان در سال 1292 هجري قمري

در زمان ناصرالدين شاه قاجار (دوران سلطنت 1264-1313 ھ - ق) در تهران اداره مخصوصي جهت رسيدگي به امور عشاير تشکيل شد. از سال تاسيس اين اداره آگاه نيستيم ولي از سال 1290 ھ - ق اطلاعاتي در دست است که مي توان بر اساس آنها وجود چنين اداره اي، قبل از سال مذکور را محتمل دانست زيرا از سال هاي 1290 و 1291 ھ - ق دو سال نامه رسمي حکومتي با مشخصات زير وجود دارد که جمعيت عشايري ايران در آن جا چنين ثبت شده است:
1- سال نامه دولت عليه ايران: 1290 ھ - ق
- جمعيت ايران 23 کرور و شصت هزار نفر، 11.560.000 نفر، 100%.
- جمعيت باديه نشين [عشاير] 10 کرور، 5.000.000 نفر، 43.2%.
2- سال نامه دولت عليه ايران: 1291 ھ - ق
- شماره نفوس ممالک محروسه ايران، 24 کرور، 12.000.000 نفر، 100%.
- عشاير، قبايل، اعراب و باديه نشين، 9 کرور و 184 هزار نفر، 4.684.000 نفر، 39%.
آمار جمعيتي سال نامه هاي مذکور نشان دهنده اين واقعيت است که سازماني دولتي از تحولات جمعيتي کشور به خوبي آگاه بوده و جهت جمع آوري ماليات ساليانه از گروه هاي مختلف جامعه، فهرستي از اقشار مناطق را در دست داشته که ريز خرج و دخل مملکتي در آن منعکس بوده است. در اين کتابچه ها صورت مستمري بگيران و ماليات دهندگان دقيقا نوشته مي شده است ...

 نسخه قابل چاپ

در جستجوي برکت در قرن بيست و يکم؛ برنامه ريزي سيستمي، مسايل توسعه و دانش بومي ياري گري
واره سازماني است سنتي، غيررسمي، کهن و گسترش يافته در اغلب مناطق ايران، با کارکردهاي مرکب، که از تلاقي برخي گونه هاي تعاوني بسيار کهن و ماقبل تاريخي، زاده شده و به خاطر اقتصادي کردن دام داري معيشتي و نيمه معيشتي در زمينه توليد فرآورده هاي شيري (رساکردن ميزان شير و سازمان دهي روند استفاده بهينه از شير و نيروي کار و صرفه جويي در اين دو عامل) و به خاطر ماهيت شير و زمينه فرهنگي و تقدس شير و برآوردن برخي نيازهاي اجتماعي – رواني هم وارگان، تا به امروز تداوم يافته است.
ظاهرا، همانند ديگر سنت هاي ياري گري در جوامع محلي ايران، واره نيز راه حلي اجتماعي و فرهنگي براي استفاده مشارکتي (و با بهره وري بالاتر) از منابع بوده است. طرز کار واره، به طور ساده و خلاصه، چنين است که در طول فصل شيردهي دام، تعدادي از زنان دام دار، شيرهاي اندک خود را به نوبت «يک کاسه» مي کنند. يک کاسه کردن شيرهاي اندک به فرد فرد دامداران خرد اجازه مي دهد که محصولات لبني مورد نياز خود را توليد کنند. البته اين توصيفي بسيار «ساده شده» از واره است کما اين که جنبه هاي اجتماعي و فرهنگي واره، مانند مراسم افتتاح واره، مقررات و قواعد گردش شير، معيارها و روش هاي اندازه گيري شير، ملاحظات جدي در انتخاب هم وارگان و غيره که در کتاب واره به تفصيل آمده است. نشان گر تنوع و گوناگوني وسيعي (در تمامي اين زمينه ها) در ميان واره هاي مطالعه شده سراسر کشور است ...

 نسخه قابل چاپ

دکتر محمدجواد يوسفيان برزکي، در سال 1314 شمسي در روستاي برزک شهرستان کاشان زاده شد. دوره ابتدايي را در مدرسه اي که به نام کمال الملک تاسيس شده بود، آغاز کرد. دوره متوسطه را نيز ابتدا در کاشان و سپس در تهران دنبال کرد و آن گاه وارد دانشگاه تهران شد. يوسفيان نخست به تحصيل در رشته فلسفه پرداخت و به گفته خود از استادان مختلفي تاثير گرفت، استاداني هم چون: علامه نبيل سيدکاظم عصار، غلامحسين صديقي، استاد مرتضي مطهري، اميرحسين آريان پور، سيدمحمد فرزان و ناصرالدين صاحب الزماني. او تحصيلات کارشناسي ارشد را در فلسفه و به صورت موازي در رشته علوم اجتماعي ادامه داد و سومين کارشناسي ارشد خود را در زمينه فرهنگ و تمدن اسلامي اخذ کرد ...

 نسخه قابل چاپ

انسان شناس تصويرها

مرگ ژان روش در سن 86 سالگي، در حالي که تا آخرين روزهاي عمر تلاش خود را براي ساخت فيلم هاي اتنوگرافيک و به کارگيري ابزار سينما در تعميق و گسترش دانش انسان شناختي ادامه مي داد، نه فقط اين علم بلکه عرصه فيلم را دچار ضايعه اي جبران ناپذير کرد. شخصيت روش بدون شک داراي ابعادي استثنايي و بي نظير بود که سبب نفوذ بي همتاي او در طول بيش از 60 سال در هر دو حوزه فيلم و انسان شناسي شد. روش در هنگام مرگ بيش از 120 فيلم مردم نگارانه ساخته بود و بيش از 20 فيلم ديگر را نيز در مراحل مختلف ساخت و تدوين در دست داشت. او که بنيان گزار و مدير کميته فيلم اتنوگرافيک در موزه انسان پاريس بود، هرگز دست از تلاش هاي آموزشي خود برنداشت و مسئوليت مديريت پژوهش در مرکز مطالعات علمي فرانسه و تدريس در مدرسه عملي مطالعات عالي را نيز تا به پايان بر عهده داشت ...

 نسخه قابل چاپ

استاد چراغعلي اعظمي سنگسري در سال 1303 شمسي در يکي از خانواده هاي اصيل خيلخون سنگسري به دنيا آمد و در دامان پدر و مادري فرهنگ دوست و در ييلاق هاي سرسبز و دامنه کوه هاي البرز مرکزي، ميان مردمان غيور ايل سنگسري رشد و نمو پيدا کرد و توانست با تلاش هاي خود به مدارج بالايي در مجامع بين المللي علمي دست يابد. او با خط و زبان فارسي ميانه (پهلوي) آشنايي کامل داشت و با زبان فارسي کهن و خط ميخي مربوط به زمان هخامنشيان نيز آشنا بود و واژه نامه خط ميخي را به عنوان راه گشاي خط ميخي به صورت زيراکس منتشر کرد. او هم چنين خط کوفي را نيز به سهولت مي خواند. به ايران شناسي و ايران و به خصوص خود، سنگسر به معناي واقعي کلمه عشق مي ورزيد و در اين زمينه ها مطالعات و تحقيقات بسيار وسيعي انجام داده بود که گواه اين مدعا، آثار بزرگي است که از خود بر جاي گذاشته است ...

 نسخه قابل چاپ

انديشه دوکرانه

ماکسيم رودنسون، زبان شناس، مورخ و جامعه شناس دين، يکي از مهم ترين متخصصان اسلام و جهان عرب در 23 ماه مه سال 2004 درگذشت. رودنسون چهره هاي نامتعارف در جامعه آکادميک، حاشيه نشيني حاضر در متن مباحث فکري، کمونيستي که اسلام را موضوع مطالعه خود قرار داده بود، يهودي اي ضدصهيونيسم و مدافع مطالبات جنبش فلسطين، استاد دانشگاهي هميشه حاضر در همه صحنه هاي سياسي و اجتماعي جامعه خود بود که در تقاطع همه راه ها و انديشه هاي عصر خويش حضور داشت. با اين حال رودنسون در نهايت همواره حاشيه را براي حيات و کار خويش برمي گزيد ...

 نسخه قابل چاپ

گرفتن ماليات در تمام دوره هاي تاريخ ايران از سكنه شهرها، روستاها و عشاير همه مناطق متداول بوده است. با اين وجود شيوه جمع آوري ماليات ها منطبق با محيط و فرآورده هاي محيطي و ارزش محلي آن ها متغير بوده است. در پهنه سكونتي عشاير لرنشين به دليل گستره زياد آن، طبيعي است كه شيوه جمع آوري ماليات ها بسيار متفاوت باشد. زيرا فرمانروايان، واليان، كلانتران و سرپرست هاي مناطق مختلف داراي سياست واحدي نبوده اند. بررسي تاريخ اجتماعي اين مناطق نيز اين گوناگوني سياست ها را تاييد مي كند. آنچه مسلم است،اين است كه اين ماليات ها به دو صورت نقدي و جنسي جمع آوري مي شده اند. در اين ميان چون گردش حجمي پول در عشاير نسبت به شهرها و روستاها بسيار كند و كاربرد آن بسيار كمتر بوده است، از اين رو مقدار ماليات را نسبت به فرآورده هاي كشاورزي و دامي عشايري تعيين مي نمودند منتهي به شيوه محلي بر روي هر واحد از فرآورده ها، ارزش پولي نيز مي گذاشتند كه به سهولت به هم تبديل و مقدار ماليات بنا بر رضايت توده هاي عشايري نقدي و يا جنسي قابل پرداخت باشد. در جمع آوري ماليات قدرتمند بودن و يا نبودن سران و رهبران در مقدار ماليات تاثير فراوان داشت. تمام شواهد نشان دهنده اين واقعيت است كه اجحاف هاي فراواني در اين ماليات گيري ها اعمال مي گرديد، در مقاله حاضر سعي بر اين بوده است كه در بررسي انواع ماليات هاي عرفي، نقدي يا جنسي، شيوه هاي تبديل و اخذ آن ها در فصول و زمان هاي مورد نظر، از منابع معتبر بهره گرفته شوند. به هر رو بايد اذعان داشت كه تا كنون همه ماليات هايي كه طبق عرف و سنت از توده هاي عشايري گرفته مي شد در هيچ منبعي جمع آوري و پژوهش آن عملي نگرديده است تا براي ثبت در تاريخ هاي محلي مكتوب و يادگار مانند.

 نسخه قابل چاپ

تيرما سيزه شو بازمانده جشن تيرگان است كه از دوره هند و ايراني در ميان بوميان شمال شرقي ايران برگزار مي شده و اكنون نيز در نقاطي از شمال ايران، به ويژه توسط كوه نشينان مازندران در 13 آبان هر سال برپا مي شود. مورخان قديم با تكيه بر روايت بيروني در آثار الباقيه، براي جشن تيرگان دو مناسبت ذكر كرده اند: 1- تيراندازي آرش كمانگير؛ 2- مبارزه با خشكسالي و باران خواهي. پژوهندگان متاخر خاستگاه اين جشن آريايي را در اسطوره آرش، كشت و طلب باران، هم زمان با طلوع ستاره تيشتر، دانسته اند.
فرضيه اساسي مقاله حاضر آن است كه اين جشن پيوندي ريشه اي با اسطوره آرش ندارد، بلكه خاستگاه آن جنبه آييني اسطوره تيشتر، ستاره و ايزد باران است، مطابق اين اسطوره هند و ايراني، تيشتريه اوستايي، همتاي تيشيه ودايي، با ديو خشكي مي جنگد، بر او غلبه مي يابد و آب ها را آزاد كرده، در جهان مي پراكند. بن مايه باروري و باران خواهي در تابستان چندان اهميت داشته كه اسطوره تيشتر در نزد هند و ايرانيان كاركردي آييني يافته است و اهميتش طبعا بيش از اسطوره آرش بوده است. اما چگونه اين جشن تابستانه در شمال ايران به پاييز مي رسد، خود موضوع ديگر اين جستار است.

 نسخه قابل چاپ

مزداگرايي، دين باستاني ايران، هم چون هر دين ديگري، به پيروان خود پنداره هاي عام درباره چيستي نوع و شخصيت انساني عرضه مي كرد. در اين مقاله، بحث درباره شخصيت دروني شده در دين مزدايي است، آن چه مي توانيم «من مزدايي» بناميم.

براي توصيف «من» از نگاه مزدايي مولف، دست به تحليل يك متن متعلق به داريوش اول، سنگ نبشتهDNb  بر آرامگاه او در نقش رستم زده است. در اين سنگ نبشته داريوش از خود به اول شخص مفرد سخن مي گويد. در اين جا تصوير داريوش به مثابه يك انسان به خوبي در چارچوب عمومي انسان شناسي مزدايي، كه ميدان تحقق انساني را در پندار، گفتار و كردار تعريف مي كند، جاي مي گيرد. داريوش، به مثابه انساني ظاهر مي شود كه هم چون همه انسان هاي ديگر، داراي اندام هاي فيزيكي و عقلاني است. او به مثابه شاه، از اهوره مزدا، هوش و كارايي را دريافت نموده است: از اين دو، نخستين نوعي توانايي ناب است، در حالي كه دومين، كاربردي برتر از اندام هاي مغزي به شمار مي آيد.

پندار (انديشه) (پارسي باستان منه (manah با همساز كردن كاركردها و اندام ها ميان يكديگر،به همان چيزي شكل مي دهد كه،ما انسان هاي مدرن، به آن «من» يا شخص مدني شده، مي گوييم. اين يك اندام پايه‌اي است كه شكل پذير نيست، اما از خلال ادراك (دريافت) و كنترل ابعاد شيطاني يعني خشم و ترس، شكل مي گيرد، بر كالبد استيلا مي يابد و تصميم و قابليت تصميم گيري را درون خود جاي مي دهد.بنابراين در اين جا مي توان با نتيجه انديشيدني بر مفهوم «انسان» روبه رو گرديد. اما من مزدايي به دليل وجود شياطين و آفريدگان آن ها، ناچار به تقسيم شدن است. مولف نشان مي دهد كه سوژه مزدايي تنها در شرايطي مي توانسته است وحدت يافته،و كامل شود كه جان هاي مختلف آن (روان،دين، فروشي) پس از مرگ وي در بهشت به يكديگر بپيوندند. بنابراين تجربه سوژه در زمان حيات زميني اش،تجربه جدايي و تقسيم او در درون وجودش است.
اصل مقاله به صورت متن کامل انگليسي، در بخش انگليسي قابل رويت است.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

اين کتاب که اولين کتاب استرينگر در اين زمينه است، به معرفي پژوهش عملي پرداخته و آن را به گونه اي کاربردي به عنوان راهنماي عملي همه کساني که در صدد هستند تا با رويکردي مشارکتي، عاملان تغييراتي به نفع مردم باشند، معرفي مي کند. در اين کتاب اصول پژوهش عملي جامعه گرا به زباني ساده تشريح شده و در واقع به گونه اي گام به گام آموزش داده مي شود. نويسنده در اين کتاب فرايند انجام اين پژوهش را همراه با مثال هاي فراواني بر گرفته از تجارب شخصي اش (داخل قاب هايي درون متن) مطرح مي کند ...

 نسخه قابل چاپ