بانک مقالات علوم اجتماعی

هدف اصلي اين مقاله، شناخت رابطه مطلوب و رضايت بخش زناشويي است. از آن جا که شکل گيري و تداوم احساس رضايت فرد از رابطه، متاثر از شرايط فردي و اجتماعي است،اين مطالعه کوشيده است در خلال ارايه معرفي رابطه رضايت بخش نزد کنش گران، تاثير نگرش اخلاقي فرد و همسرش و کنش مبتني بر آن را در فرآيند ارتباطات انساني به تصوير درآورد.
داده هاي گرد آوري شده که از طريق روش کيفي «نظريه مبنايي» مورد بررسي قرار گرفته اند، حاکي از آنند که در ميان افراد نمونه تحقيق، جايگاه و نقشي که فرد براي خود قائل است بر فهم او از رابطه صحيح زناشويي، تاثيري عميق دارد. نمودهاي ساده «فرديت» در ميان زنان مورد بررسي مبين آن است که آنان خواهان جايگاه نه لزوما برابر، ولي موءثر در «رابطه زناشويي» هستند. زنان در پي گيري اين خواسته هاي خود از زندگي که در ميل به مولفه هايي چون صميميت، محبت و تفاهم نمود مي يابد، با چالش هاي بسياري مواجه هستند. اين مطالعه نشان مي دهد که نگرش اخلاقي خودآگاه و يا ناخودآگاه در روند زندگي، گاه موجب تسهيل روابط و گاه سبب بغرنج شدن آن مي گردد. در اين فرآيند پيچيده، هر يک از زنان با توجه به شرايط، راهبردهاي خاصي را براي قابل قبول تر کردن وضعيت ارتباطي به کار مي گيرند. موفقيت و يا ناکامي زنان در کاربست اين راهبردها، احساس رضايت و يا نارضايتي دروني آن ها را از رابطه با همسر در برهه هاي مختلف زندگي رقم مي زند.

 نسخه قابل چاپ

اين نوشتار حاصل پژوهشي ميداني از بازارچه هاي مرزي سردشت و پيرانشهر در استان آذربايجان غربي است که با استفاده از روش کمي و کيفي صورت گرفته است. در اين مقاله سعي شده است با رويکرد جامعه شناختي- اقتصادي ميزان اثر گذاري بازارچه هاي مرزي به عنوان يک پديده اقتصادي بر متغيرهاي رفاهي و اجتماعي مورد ارزيابي قرار بگيرد. روش انجام اين تحقيق در بخش نظري، کتابخانه اي و اسنادي و در بخش عملي، پيمايشي مي باشد. در اين بررسي دو بازارچه «کيله» و «تمرچين» به عنوان نمونه انتخاب شده اند تا بررسي دقيق روي آن ها انجام بگيرد. در نهايت با بررسي عمقي مسئله نتايج و دستاوردهاي زير حاصل شده است:
فعاليت بازارچه هاي مرزي باعث ايجاد اشتغال مستقيم و غير مستقيم، همچنين تحرک شغلي مرزنشينان گرديده که سهم اشتغال غير مستقيم به مراتب بيشتر از اشتغال مستقيم مي باشد. همچنين فعاليت بازارچه هاي مرزي باعث افزايش درآمد مرزنشينان گرديده است که در اين ميان درصد کمي بيشترين درآمد و سهم اکثريت به مراتب کمتر مي باشد.
استقرار بازارچه و ايجاد اشتغال براي ساکنين مرزنشين نتوانسته از خيل عظيم مهاجران روستايي به شهر بکاهد اما از اقتصاد غير رسمي در اين منطقه تا حد زيادي کاسته است.
بازارچه مشترک مرزي تاثير شگرفي در تامين مايحتاج نيازهاي ساکنين مرزنشين نداشته و کالاهاي مبادله شده عمدتا رويکرد فرا استاني و فرا منطقه اي دارند.
فعاليت و استقرار بازارچه ها در منطقه هر چند توانسته اند دربسياري از متغيرهاي رفاهي بهبود نسبي ايجاد کنند اما در زمينه فراغت نتوانسته اند اثر مثبتي بر جاي بگذارند به طوري که بعد از استقرار بازارچه از ميزان فراغت پاسخگويان کاسته شده است.
عليرغم اينکه بازارچه ها توانسته اند حداقل امنيت نسبي از لحاظ اقتصادي در منطقه ايجاد کنند، متاسفانه ايجاد و رونق بازارچه ها نتوانسته اند به شاخص هاي امنيت اجتماعي در منطقه کمک شاياني بکنند.

 نسخه قابل چاپ

بررسي ويژگي ‌هاي مشاركت ‌كنندگان در انقلاب ‌اسلامي ايران با هدف شناخت بيشتر مشاركت ‌كنندگان در انقلاب و تطبيق آن با نظريه ‌‌هاي موجود، در قالب تحقيقي صورت گرفت كه مقاله حاضر حاصل آن است. در اين تحقيق با بهره‌ گيري از نظريه‌‌ هاي ماركس، هانتينگتون، گر، ديويس، برينتون و نيز بررسي ‌نظرات مربوط به انقلاب ‌اسلامي ايران (آبراهاميان، كدي، فوكو، محمدي و امام‌خميني) پنج فرضيه تدوين و به روش پيمايشي با 500 نمونه از افراد 45 سال به بالا كه به روش سهميه‌ اي انتخاب شده بودند، مورد آزمون قرار گرفت.
نتايج تحقيق نشان ‌داد كه 68 درصد از پاسخگوياني كه در جريان فعاليت ‌هاي انقلابي مشاركت بالا داشته ‌اند از طبقه متوسط بوده ‌اند. همچنين همبستگي بسيار بالايي بين ميزان مذهبي بودن پاسخگويان و مشاركت آنها در انقلاب وجود داشته است. گروه سني 35 سال به بالا بيشتر از ساير گروه ‌هاي سني در انقلاب مشاركت داشته ‌اند و هرچه به زمان پيروزي انقلاب نزديک ‌تر شده‌ ايم، مشاركت مردم در انقلاب بيشتر شده است. اين تحقيق نشان داد كه حمايت از انقلاب بيشتر از مشاركت در انقلاب بوده است.

 نسخه قابل چاپ

انقلاب مشروطه ايران صحنه اي مناسب جهت بررسي حوادث تاريخي، فرهنگي، اجتماعي و سياسي ايران درسالهاي 1324 تاکنون مي باشد.
انطباق موقعيت هاي مختلف درانقلاب مشروطه باتئوري هاي جامعه شناسانه در يک روش تحقيق براصول شناخت و تحليل منطقي پديده اجتماعي، براي ما شرايط کمک در شناخت علل و آثار و پيامدهاي در سطوح مختلف درجامعه را مناسب مي سازد. نظريه هاي انقلاب در پي پاسخ به اين پرسش اساسي هستند که انقلاب چرا و چگونه روي مي دهد و پيامدهاي آن چه مي باشد؟
در بين نظريه ي مارکسيست ها (مارکس) و نئومارکسيستها ساختارگرايان (اسکاچ پل) را انتخاب کرده، نظريه مارکس انقلاب بورژوازي با تاکيد بر نابرابري برخواسته از تضاد و تغيير در وجه توليد بخشي از واقعيت تاريخي مربوط به نقش تجارو اصناف را در انقلاب مشروطه تبيين کرد، اما درانطباق با انقلاب مذکور توانايي تطبيق کمي دارد.
نظريه اسکاچ پل انقلاب اجتماعي که از نئومارکسيستها مي باشد وبر وجود دولت ضعيفي در يک جامعه کشاورزي با موقعيت نامساعد درعرصه بين المللي و فشار جهت اصلاحات ونوسازي برآن دولت ونهايتا عدم موفقيت دولت با شورش و طغيان کشاورزان با هدايت رهبران شهري انقلاب امکان پذير مي شود. ميزان انطباق قابل ملاحظه اي را با مشروطه پيدا کرديم.

 نسخه قابل چاپ

در اين مقاله به بررسي و نقد برخي از تبيين ‌هاي انقلاب اسلامي پرداخته شده است، كه شامل: نظريه‌ هاي جامعه توده ‌وار، نظام نوين جهاني، نوسازي شتابان، توسعه ناموزون، ساخت قدرت شخصي دولت، ضعف دستگاه سرکوب شاه، آسيب پذيري دولت رانتي، گفتمان و نظريه عرفاني مي باشد. شيوه کار بدين صورت است که ابتدا به بررسي سوال‌ ها و فرضيه‌ هاي اصلي و فرعي مطرح شده در اين آثار، پرداخته شده و سپس چارچوب نظري آنها مورد بررسي، به طور خلاصه آورده شده است و نهايتا نشان داده شده که چگونه با استفاده از اين نظريه‌ ها انقلاب اسلامي تبيين شده است.

 نسخه قابل چاپ

رژيم‌ هاي برآمده از انقلاب ‌ها با دو الگوي تداوم و عدم تداوم رو به‌ رو هستند. در انقلاب اسلامي ايران، جمهوري اسلامي به عنوان دولت - ملت در صحنه بين المللي توانست در مقابل بحران ‌‌هاي سياسي خود را حفظ کند و به مدت سي سال تداوم داشته باشد. مساله اصلي مقاله بر اين امر تاکيد دارد که چه عواملي موجب تداوم سياسي رژيم جمهوري اسلامي شد. در پاسخ به اين مساله، ابتدا ادبيات نظري مورد كنكاش قرار مي‌ گيرد و سپس بر اساس روش موردي و تاريخي تلاش مي ‌شود تا پاسخ شايسته به اين مساله ارايه گردد. نتايج بررسي تجربي و آزمون فرضيه‌ ها نشان داد که:
1- امام خميني در كشمكش ‌هاي بين گروهي و درون گروهي از موقعيت بلامنازع در جريان ‌هاي بعد از انقلاب برخوردار بود. گروه ‌ها براي تحقق اهداف خويش تلاش مي ‌كردند خود را با رهبر تطبيق دهند. رهبر از طريق دولت سازي، حل بحران ‌‌ها و تدوين قوانين خاص توانست در تداوم رژيم نقش به‌ سزايي داشته باشد.
2- در انقلاب اسلامي، حزب جمهوري اسلامي قوي ‌تر از ساير نيروهاي اجتماعي و احزاب بود. حزب جمهوري اسلامي توانست نهادهاي دولتي را در اختيار خويش گيرد، قواعد سياسي جديد (قانون اساسي و قوانين) را بنا نهد و نيروهاي مخالف را حذف کند. فعاليت حزب جمهوري اسلامي تا حدودي همسو با رهبر انقلاب بود و از اين طريق در تداوم رژيم نقش به‌ سزايي داشت.

 نسخه قابل چاپ

مقاله با تکيه بر آن که در هر دو انقلاب مشروطيت و اسلامي، کاهش قدرت مرکزي منتهي به رشد فزاينده تعداد روزنامه ‌ها شده است، از طريق تحليل محتواي سرمقاله نخستين شماره روزنامه‌ هاي تازه انتشار در دو مقطع 891 روزه از انقلاب مشروطيت و 614 روزه از انقلاب اسلامي و با تکيه بر تعبيري از مفهوم ارزش که از نمونه تعاريف منعکس در منابع 1946 تا 2008 استخراج شده، جستجوگر تفاوت‌ ها و شباهت ‌هاي دو انقلاب شد. نتايج نشان داد که در هر دو انقلاب پيرامون اين امر كه چه چيزي بد و نامطلوب است، توافق بيشتري از چه چيزي خوب و مطلوب است وجود داشته، با اين تفاوت که تعدد و تنوع ارزش‌ هاي منفي در انقلاب اسلامي به مراتب بيش از انقلاب مشروطيت بوده است. به عبارت ديگر، در انقلاب اسلامي، بيش از انقلاب مشروطيت به ارزش‌ هاي منفي توجه ‌شده و انقلاب اسلامي بيشتر از انقلاب مشروطيت متمرکز بر بيان نخواسته ‌ها بوده تا خواسته ‌ها.
در انقلاب مشروطيت، شيفتگي به تجدد غربي و در انقلاب اسلامي، نفرت از تجدد غربي ديده شد. در انقلاب اسلامي، ارزش گزاري مثبت به رهبري انقلاب، از مقوله‌ هايي بود که اختلافي درباره آن ميان اکثر گروه‌ ها وجود نداشت؛ در حالي که در انقلاب مشروطيت، هيچ فردي چنين پايگاهي نداشت. در انقلاب مشروطيت در مورد ارزش مثبت دانستن دانش، دانشمند و تخصص، اختلافي نبود و در انقلاب اسلامي در مورد پايين بودن سهم اين ارزش ‌ها اختلافي وجود نداشت. در انقلاب اسلامي، همه گروه ‌ها در نگاه منفي به شاه و نظام سلطنتي توافق داشتند؛ حال آن که در مشروطيت، نگاه منفي نسبت به سلسله قاجار متمرکز بود، نه نظام سلطنتي؛ آن چنان که شاهان باستان و شکوه و عظمت گذشته آنان براي ملت تحقير شده آن روزگار ايران، ارجمند بود.

 نسخه قابل چاپ

ادبيات علمي در باب انقلاب ‌ها به سه دسته تقسيم مي ‏شوند كه دسته اول به «علل ‏شناسي» وقوع، دسته دوم به «فرايندشناسي» آغاز تا پيروزي و دسته سوم به «پيامدشناسي» داخلي و خارجي انقلاب ‌ها مي ‏پردازند. مقاله حاضر، در دسته سوم و حول محور تاثيرات بين‏ المللي انقلاب اسلامي قرار مي ‏گيرد. تاثيرگذاري انقلاب اسلامي بر جهان اسلام، واقعيتي است که از سوي صاحب ‏نظران، نويسندگان، روشنفکران و حتي سياست‌ مداران مخالف، مورد تاييد قرار گرفته است. در اين مقاله کوشش شده است تا يک چارچوب براي توضيح آن استخراج شود و بر اين مبنا چهار سبد براي جمع ‏آوري حجم انبوه و عظيم داده ‏ها در 51 کشور مسلمان‏ نشين خاورميانه و اقليت ‏هاي مسلمان در ساير کشورها و سازماندهي تئوريک اطلاعات در باب تاثيرگذاري انقلاب اسلامي و «رفع کمبود تئوريک در درس بازتاب انقلاب اسلامي ايران» طراحي شده است. طبق يافته ‏ها، اين چارچوب، چهار محور دارد، شامل نگرش جامعه ايران، نگرش و رفتار دولت و رهبران ايران؛ نگرش و رفتار جامعه موردي نگرش و رفتار دولت موردي. البته اين نگرش ‌ها و رفتارها با يكديگر تعامل داشته و در زمان‌ هاي متفاوت، دگرگون شده است. هر يک از اين محورهاي چهارگانه نيز داراي محورهاي فرعي است. بر اين اساس محقق مي ‏تواند اولا تصويري کلي از تاثيرات به دست آورد. ثانيا مي ‏تواند محورهاي کلان سازماندهي اطلاعات خود را شناسايي کند و ثالثا سوالات و محورهاي قابل بررسي در هر فاز تحقيق را برجسته کند و رابعا مي ‏تواند اين چارچوب منعطف را به مثابه الگويي جهت اعمال روش مقايسه ‏اي بين کشورهاي پنجاه‏ گانه به کار گيرد.

 نسخه قابل چاپ

بعضي انقلابات، آثار سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي زيادي در کشوري که در آن واقع شده اند و در منطقه مربوطه و حتي در سطح جهان مي ‌گذارند. انقلاب اسلامي‌ ‌به عنوان انقلابي شگفت انگيز و بزرگ، آثار زيادي در سطح داخلي و منطقه ‌اي و جهاني داشته است. يکي از نتايج جهاني انقلاب اسلامي، آثار علمي ‌آن در رشته‌ هاي علوم سياسي و اجتماعي، خاصه در نظريه پردازي هاي انقلاب است. در اين مقاله، اثر انقلاب اسلامي‌ ‌در نظريه‌ هاي انقلاب، در سه حوزه مربوط به علل وقوع انقلابات، فرايند جنبش انقلابي و پيامدهاي انقلاب، مورد بررسي قرار گرفته است. از آن‌ جا که ‌اين موضوع در حوزه مباحث جامعه شناسي علم قرار مي ‌گيرد، با استفاده از نظريه انقلابات علمي ‌توماس کوهن فرضيه كلي زير مطرح گرديد: وقوع انقلاب اسلامي‌ ‌ايران دگرگوني قابل توجهي در نظريه ‌هاي جامعه‌ شناسي انقلاب ايجاد کرده است.‌ اين فرضيه با توجه به حوزه ‌هاي مورد بررسي، به سه فرضيه اصلي و فرضيه‌ هاي فرعي تر تفكيک شده و مورد بررسي قرار گرفت. روش ‌اين تحقيق، تحليل محتواي کيفي يا مضموني 57 مقاله انگليسي چاپ شده در مجلات علمي ‌بين المللي پيرامون انقلاب اسلامي‌ ‌ايران بوده است. اين پژوهش نشان داد که انقلاب اسلامي‌ ‌ايران، اثر غير قابل انکاري در نظريه ‌ها و نظريه ‌پردازي انقلاب در هر سه حوزه علل وقوع، فرايند و پيامدهاي انقلاب گذاشته است.

 نسخه قابل چاپ

مفهوم و پديده رانت عموما به عنوان يک موضوع اقتصادي، مورد توجه اقتصاددانان قرار دارد و حداكثر در ادبيات مربوط به اقتصاد سياسي است كه به بررسي تاثير آن بر رابطه متقابل دولت و جامعه و اثرات مخرب آن بر اقتصاد داخلي و استقلال دولت از جامعه پرداخته مي ‌شود. اما هدف اصلي مقاله حاضر، ارايه تعريفي از مفهوم ترکيبي «رانت سياسي» و بررسي تاثيرات آن بر آرمان ‌هاي انقلاب اسلامي است. در واقع مساله اساسي اين است كه «انقلاب اسلامي از طريق اتخاذ چه سازوكارهايي قادر خواهد بود تاثيرات مخرب «رانت سياسي» در عرصه سياست كشور را كمرنگ ساخته و به تحقق آرمان ‌هاي اصيل خود کمک نمايد؟»
نگارنده با پذيرش اين مفروضات كه اولا پديده «رانت سياسي» در كنار ساير عوامل، يكي از پارامترهاي اصلي ناكامي نهضت ‌هاي اصلاح ‌طلبانه يكصد ساله گذشته ايران همچون «نهضت مشروطيت» و «نهضت ملي شدن نفت» بوده است و ثانيا در صورت عدم چاره انديشي درباره آن، اين پديده مي تواند يکي از عوامل موثر در ناکامي انقلاب اسلامي در دستيابي به آرمان ‌هايش محسوب شود، معتقد به اين فرضيه است كه «در صورت پيش‌ بيني يک رشته تمهيدات ضروري درازمدت و کوتاه مدت در عرصه ‌هاي نظام ارزشي حاکم، فرهنگ سياسي و ساختارهاي سياسي - حقوقي كشور، مي توان تا حدودي پديده شوم «رانت سياسي» را از عرصه سياسي كشور زدوده، يا کم اثر ساخته و از اين طريق، به تحقق آرمان‌ هاي انقلاب اسلامي ياري رساند.»
روش تحقيق در اين مقاله، تحليلي - تبييني و از طريق بررسي روندها بوده و با تکيه بر مواضع اعلامي رهبر و بنيان ‌گذار انقلاب اسلامي و همچنين عملکرد سي ساله جمهوري اسلامي، کوشش مي شود تا ضمن بررسي وجود يا فقدان پديده اي به نام رانت سياسي در جامعه ايران، به ارايه راه کارهايي براي مقابله با آن پرداخته شود.

 نسخه قابل چاپ

براي جامعه‌ شناسان و علاقه‌ مندان به مطالعه عميق جامعه سياسي ايران، آگاهي از سنخ‌ هايي که «رويکردهاي تغيير» را در ميان نيروهاي اجتماعي - سياسي معرفي مي ‌کنند، امري ضروري است. از اين رو مقاله حاضر دو پرسش محوري را مورد کنکاش قرار داده است. اول، حاملان تغيير در جوامع معاصر، چند نوع «رويکرد تغيير» را تجربه کرده ‌اند و ويژگي ‌هاي آنها کدام است؟ دوم، از دريچه رويکردهاي انقلابي و اصلاحي، چه ارزيابي از تجربه دهه اخير ايران مي ‌توان ارايه داد. اين مطالعه براي احصا و مشخص کردن ويژگي‌ هاي «رويکردهاي تغيير» از روش «سنخ» سازي استفاده کرده و براي ارزيابي تجربه تغييرات در جامعه ايران، از مصاحبه عميق نيز سود جسته است. در بخش اول اين جستار، خواننده گرامي به جاي آشنايي اجمالي با سه رويکرد معمولا رايج تغيير (محافظه ‌کارانه، اصلاح ‌طلبانه و انقلابي) با فهرستي دقيق ‌تر يعني با دوازده گونه «رويکرد تغيير» آشنا مي ‌شود. در بخش دوم با ارايه دلايل جامعه‌ شناختي از اين ارزيابي دفاع مي‌ شود که چرا اتخاذ رويکرد اصلاحي، رويکردي واقع ‌بينانه براي ايجاد تغييرات در ابعاد نامطلوب جامعه ايران است.

 نسخه قابل چاپ

تكنيک «تحليل كيفي تطبيقي» كه مبتني بر «جبر بولي» يا بسط بولي منطق مقايسه اسمي استوارت ميل است، روش ‌شناسي ضمني و تلويحي تحقيقات تطبيقي - تاريخي است. با استفاده از اين تكنيک تحليل‌ گران مي ‌توانند به وارسي تركيب ‌هاي متفاوت از تبيين ‌كننده ‌ها، به مثابه علل يک نتيجه (معلول) واحد بپردازند. تكنيک جبر بولي در تحليل تطبيقي - تاريخي نيز ابزاري سودمند براي تحليل مجموعه داده ‌هايي با N متوسط (10 تا 50 مورد) است.
در مقاله حاضر، ابتدا، ويژگي ‌هاي اصلي جبر بولي براي استفاده از تكنيک تحليل كيفي تطبيقي در علوم اجتماعي توصيف شده است. سپس، كاربرد تحليل بولي يا تكنيک تحليل كيفي تطبيقي توسط جان فوران در تحليل تطبيقي انقلاب ايران تشريح شده است. فوران به عنوان مهم‌ ترين پژوهشگر تطبيقي انقلاب ايران در سه اثر خويش براي پاسخ به پرسش ‌هاي مختلفي از جبر بولي يا تكنيک تحليل كيفي تطبيقي استفاده نموده است كه در اين مقاله تلاش گرديده نتايج هر سه مطالعه وي از حيث روش ‌شناسي بولي، مورد كنكاش و وارسي تفصيلي قرار گيرد.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله بر آن است تا با بهره ‌گيري از اسناد بر جاي مانده از كميسيون مبادلات فرهنگي و آموزشي ايران و آمريكا (برنامه فولبرايت 1328-1357) پاسخ اين سوال را مورد بررسي قرار دهد كه «سياست ‌هاي گزينشي، آموزشي و پرورشي در برنامه رهبران كميسيون فولبرايت چه نقشي در تربيت نسل جديدي از نخبگان حاكم ايراني و دل ‌بسته به آمريكا داشته است؟»
بررسي و تحليل اسناد دست اول نشان مي ‌دهد كه برنامه فولبرايت كاملا با سياست خارجي آمريكا در ايران براي پيشبرد پروژه «نوسازي از بالا و آمريكا محور» و اهداف رواني ديپلماسي اين كشور پيوند خورده بود. حاصل فعاليت سي ساله اين كميسيون، ظهور موج آمريكاگرايي در دهه آخر سلطنت پهلوي بود كه در ميان نخبگان مسلط در محيط‌ هاي دانشگاهي و تخصصي و رهبران دولتي و مديران عالي بروز داشت.

 نسخه قابل چاپ

شناسايي تصوير ذهني واژه شهر با تبارشناسي آن، هدف اين مقاله است. يافته هاي مقاله نشان مي دهد: واژه اوستايي (x?ayra) که ريشه واژه شهر است، در اوستا هيچ گاه به معناي سکونت گاه زميني انسان به کار نرفته و عموما به مفهوم قلمرو مينوي يا ملکوت دلالت داشته است. تحول معنايي اين واژه در پارسي ميانه (پهلوي) و کاربرد آن به مفهوم سکونت گاه زميني انسان مي تواند به نوعي تلاش براي بازنمايي زميني قلمرو مينوي پنداشته شود. همچنين در اين مقاله در حد بضاعت تلاش شده با روشن شدن مفاهيمي چون شار، شهرستان و شارستان کمکي به کاربرد صحيح اين واژه ها در متون مختلف شود.

 نسخه قابل چاپ

مروري بر تاريخچه مديريت محله و مطالعات موردي تجزيه «شهرداري محله» در شهر تربت حيدريه دو بخش اصلي اين مقاله را تشکيل مي دهند. در گذشته شهرها از چندين محله تشکيل مي شدند که هر محله از استقلال نسبي و مرزهاي کالبدي و اجتماعي مشخص برخوردار بود. کدخدايان محلات مسووليت مديريت محله را بر عهده داشتند و زيرنظر کلانتر و حاکم شهر وظايف خود را شامل رسيدگي به امور عمومي و گردآوري ماليات، انجام مي دادند. همبستگي دروني شديد در محلات، ضعف پيوندهاي ميان محله اي و منافع حاکميت شهري در عدم اتحاد مردم سبب شده بود تا شهرهاي ايران شاهد ناآرامي ها و درگيري هاي ناشي از ستيز ميان محله ها باشد. در دوران معاصر به ويژه از دهه 1340 با دخالت دولت متکي به درآمدهاي نفتي در شهرها و اجراي سياست هاي شهرسازي مدرنيستي، ساختارهاي سنتي زندگي شهري از جمله محله ها دچار دگرگوني هاي اساسي شد. با اين وجود در مناطق سکونتگاهي غيررسمي به دليل وجود منافع مشترک ناشي از مقابله با سياست هاي رسمي نوعي از همبستگي محله اي که به ويژه در هنگام مواجهه با سازمان هاي رسمي فعال مي شد، ايجاد شد. تشکيل شوراهاي اسلامي شهرها در 1377 موجبات توجه دوباره به زندگي محله اي را فراهم ساخت. برخي تجربه هاي مديريت محله اي در شهرهاي تهران، سنندج، زاهدان و تربت حيدريه انجام شد. بررسي موردي تجربه تربت حيدريه نشان مي هد که با وجود انگيزه شهروندان براي مشارکت در مديريت محله، عواملي مانند ماهيت تمرکزگراي نظام برنامه ريزي شهري و شکاف ميان مديران و کارشناسان شهري و مردمان عادي، موفقيت اين تجربه ها را با محدوديت مواجه سازد.

 نسخه قابل چاپ