بانک مقالات زبان و ادبیات عربی

تابوها مقولات و مفاهيمي است که به واسطه حرمت عرفي يا اجتماعي و ديني از ذکر يا استفاده آن مي پرهيزند. اين حرمت و ناخوشايندي تابوها، انسان را به پردازش مفاهيم ناخوشايند، زشت، خشن و گستاخانه، در قالبي زيبا، خوشايند و پسنديده و دور از صراحت لهجه سوق داده است که از اين شيوه معناپردازي به حسن تعبير ياد شده است.
مقوله حسن تعبير از آغاز پژوهش هاي زباني و ادبي در کانون توجه علماي زبان و منتقدان مسلمان قرار گرفت، به گونه اي که بيشتر آنان به معرفي و نام گذاري و تحليل شيوه ها و انگيزه ها و گستره معنايي اين رفتار زباني پرداختند. قدما در زمينه نام گذاري اين شيوه معناپردازي، گاه برابر نهادهايي به کاربرده اند، مانند «التلطف»، و گاه از شيوه هاي ساخت حسن تعبير، مانند «الکنايه» براي نام گذاري آن بهره جسته اند. حوزه معنايي حسن تعبير در زبان عربي، امور جنسي، رخدادها و پديده هاي ناگوار همچون مرگ، بيماري است. رعايت ادب و شرم، کاستن از بار منفي تعابير صريح و تلطيف آن، بدبيني و ترس، نزاکت مداري، تفنن و نوجويي و تکريم وبزرگداشت، مهم ترين انگيزه هاي اين رفتار زباني را سامان مي دهند. اين نوشتار، به جايگاه مقوله «حسن تعبير» در نقد ادبي، به بازشناسي اين رفتار زباني و انگيزه هاي کاربرد و شيوه هاي ساخت آن مي پردازد و به فراخور مقام از ديدگاه هاي قدما نيز بهره خواهد جست.

 نسخه قابل چاپ

شکوفايي هر ملتي، زماني نمود عيني دارد که فرزندان آن ملت، در جهت شناخت گذشتگان و بازنگري آداب و سنن و فرهنگ آنان، گام بردارند و مسيرحرکت و تحول ايشان را با نگاهي عالمانه و نقادانه از نظر بگذرانند. به اين طريق، نه تنها مي توانند ارزش گذشته خود را حفظ کنند، بلکه مي توانند خود، عاملي براي کمال و زندگي شايسته تر نسل هاي ديگر باشند، ازاين رو بررسي آثار ادبي يکي از بهترين راههاي شناخت يک ملت است. آثار ادبي پارسيان - هر چند به زبان عربي - در زمينه هاي گوناگون تربيتي و اخلاقي، با تکيه بر معنويات برگرفته از تعاليم ديني از جنبه هاي مثبت و درخشان اين قوم است. ما در اين نوشتار کوتاه کوشيده ايم براي آشنايي با اندشه هايي که بر حکمت استوارند و عقايد پارسيان را در باب سياست و اخلاق بازگو مي کنند، ازخلال آثار انبوه و ارزنده ثعالبي نيشابوري به گوشه اي ازآنها بپردازيم. ضمن آنکه به موارد مشابه درگفتار سخنوران معاصرش - که اغلب به قلم اوست - اشاره کرده ايم.

 نسخه قابل چاپ

بي شک، رنگ از عوامل مهم خلق اثر هنري، بويژه شعر است. شاعر در آفرينش اثر خود گاه رنگ را به خاطر زيباييهاي حسي به کار مي گيرد تا ارزشهاي دروني آن را پديدار سازد، اما گاهي هم هنرمند از اين مراحل پا فراتر نهاده و مفاهيم نمادين رنگها را موضع توجه خود قرار مي دهد تا از اين راه، مفاهيم ذهني خود را به کمک رنگهاي درخشان به صورت نماد به تصوير کشد. در اين ميان وسعت ديد و نگاه عميق شاعران معاصر به پديده هاي هستي در کنار آگاهي آنها از اثرات مختلف رنگها سبب مي شود که رنگها در اشعار آنها جلوه و نمود زيبايي پيدا کند. ظاهرا در ميان رنگهاي موجود اطراف شاعر، رنگ سبز بيش از ديگر رنگها توجّه شاعر نوپرداز، عبدالمعطي حجازي را به خود جلب کرده، چرا که رنگ غالب روستا، محبوب و معشوق واقعي شاعر است، ضمن اينکه معاني نمادين جديدي هم يافته است، در مقاله حاضر تلاش شده تا جايگاه اين رنگ در تصاوير شعري اين شاعر و معاني و دلالتهاي نمادين و برخي جنبه هاي زيباشناختي آن تبيين شود. بررسي رنگ سبز در اشعار حجازي مبين اين است که سبز پربسامدترين رنگ در شعر حجازي و رنگ غالب همه دفاتر شعري اوست که خود بيانگر علاقه شاعر و گرايش او به اين رنگ است و يا نگاه خاص شاعر به روستا موجب گشته شهر گريزي و اشتياق بازگشت به روستا اصلي ترين عامل در جهت نمادين شدن اين رنگ در اشعار او باشد.

 نسخه قابل چاپ

غموض و ابهام، واژه هايي هستند که به هنگام سخن گفتن از آنها يا در هنگام نقد شعر و حکم درباره آن، هردو به يک معنا به کار مي روند، حال آنکه تفاوت قابل توجهي ميان آنها ديده مي شود. غموض، با مفهوم مثبت خود در شعر، جايگاه غيرقابل انکاري را به خود اختصاص داده، به علاوه، اين شعر نيز در برجسته ترين نمونه هاي خود با ويژگي غموض شناخته شده است. در حالي که ابهام با مفهوم سلبي اش موجب کم شدن يا از دست رفتن ارزش هنري يک اثر گرديده، خالق آن را در معرض اتهام قرار مي دهد. در اين مقاله سعي شده ابتدا با بيان معناي لغوي و اصطلاحي غموض و ابهام، به معادل هايي که در زبان هاي عربي و فارسي براي آنها در نظر گرفته شده اشاره و تفاوت آن دو بيان گردد. همچنين در کنار ارايه ابياتي از شعر مبهم، به تحليل نمونه هايي از شعر غامضِ سوررئاليستي و سمبوليک عربي پرداخته شود.

 نسخه قابل چاپ

يكي از انواع آشنايي زدايي در زبان انتخاب بيان پارادوكسي است كه علماي بلاغت ما آن را نشناخته و جزو تضاد به شمار آورده اند.گرچه در ادب عربي از ديرباز متناقض نما به کار رفته است، اما به عنوان ترفندي شاعرانه در کتاب هاي صناعات شعري نيامده و شاعران از طريق ادبيات غرب با آن آشنا شده اند. پارادوکس در زبان شعر معاصر عرب در دو ساختار نحوي و معناشناختي شکل مي گيرد. پارادوکس از جهت دوسويه آن دو قسم است: يکي پارادوکس نزديک و ديگر پارادوکس دور.دو طرف متناقض در تصوير پارادوكسي مانند دو تيغه قيچي اند كه ذهن معتاد به امور عادي را مي گزند. هرچه فاصله ميان دوسويه کمتر باشد بر بلاغت سخن افزوده مي شود و پايه و مايه سخن بالاتر مي رود.

 نسخه قابل چاپ

يکي از معيارهاي ارزشيابي و داوري مقالات علمي پژوهي، اهميت و ضرورت موضوع تحقيق، تنظيم عنوان مناسب براي آن مي باشد. صاحب نظران در زمينه بهبود روشهاي تحقيق به يافته ها و تجربه هاي ارزشمندي دست يافته اند که منجر به تعيين معيارهايي براي انتخاب موضوع و تنظيم عنوان مناسب براي آن شده است. اين معيارها شامل محدود و محصور بودن موضوع، جديد و مفيد بودن آن، و همچنين مختصر و واضح و جذاب بودن عنوان آن مي باشد که پايبندي و رعايت آن نياز به مهارت و تجربه و دقت فراوان دارد. بررسي معيارهاي فوق در بيش از هشتاد مقاله علمي پژوهشي چاپ شده در مجلات معتبر زبان و ادبيات عربي نشان مي دهد که صرف نظر از تعداد معدودي، بسياري از مقالات منتشر شده داراي نواقصي از قبيل وسيع و تکراري بودن موضوع تحقيق، و همچنين طولاني و مبهم بودن عنوان آن مي باشند، که خود ناشي از عدم اهتمام يا حتّي عدم آگاهي کامل از اصول و مباني روش تحقيق مي باشد.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

آرمانشهر، جامعه اي آرماني و مطلوب در خيال و روياي بسياري از انديشمندان بزرگ است كه خاستگاه اوليه آن، ايده آليسم افلاطوني در كتاب جمهوريت مي باشد. اين مقاله به تحليل انديشه آرمانشهري «فوزي معلوف» از نام آوران رمانتيسم عربي - در قصيده «علي بساط الريح» مي پردازد. به اين منظور، ابتدا مفهوم آرمانشهر و علت اوج گيري اين انديشه در مكتب رمانتيسم بررسي شده، سپس در ادامه بعد از معرفي مختصري از قصيده، به جهت ساختار روايي آن، عناصري مانند: كشمكش، گفتگو و زمان و مكان بررسي شده است. بخش بعدي به كاركرد و نقش تخيل رمانتيكي در آفرينش جهان آرماني شاعر اختصاص يافته و در بخش پاياني نشان خواهيم داد كه آزادي به عنوان بزرگترين روياي شاعر، در بردارنده مفاهيمي آرماني مانند: آرامش، عدالت، عشق راستين و جاودانگي است.

 نسخه قابل چاپ

عبد السلام عجيلي پزشک، اديب و داستان نويس معاصر سوري با سبک خاص و شيوه شخصي اش در توصيف و بيان، حلقه اتصال بين نويسندگان پيشگام دهه هاي سي و چهل قرن بيستم از سويي و نوپردازان دهه هاي پنجاه و شصت از سوي ديگر است. آفرينشهاي هنري او آميخته اي از تواناييهاي اين دو نسل است. او سبکي آسان، شيوا و غير متصنع دارد. از پديده هاي بارز شيوه بيان او تکيه بر فصاحت زبان و به کارگيري واژه هاي علمي در داستان است. شخصيتهاي داستاني او شامل همه سطوح و طبقات اجتماع مي شوند. مهمترين مضامين داستانهاي او که پيوندي نزديک با مسايل و مشکلات مردمش دارد، از تجربيات زندگي شخصي و اجتماعي و رويدادهاي مختلف سرچشمه گرفته يا حاصل اطّلاعاتي است که از رهگذر سفرهاي بي شمار به کشورهاي مختلف به دست آورده است.

 نسخه قابل چاپ

عبدالوهاب البياتي ( 1999 – 1926.م) از جمله شاعراني است که اسطوره در شعرش حضوري فعال دارد و از بسامدي بالا برخوردار است و سازه اصلي تفسير پذيرترين سروده هايش را تشکيل مي دهد. او با فراخواني اسطوره هاي کهن و دخل و تصرف در آنها، در پي آن است تا ضمن اصالت بخشي به اثر ادبي خود، پوشيده تر و ادبي تر به ابراز ايده هايش بپردازد. کار او نقل ساده اسطوره نيست، بلکه برداشت جديد و متفاوتي از آن دارد و با زبدگي چشمگير، تفسير تازه تر و عميق تري از اسطوره ها به نمايش مي گذارد. او با انعطاف پذير ساختن و آشنايي زدايي در چهره آنان، تجربه هاي معاصر خود را بر آنان حمل مي نمايد. روانشناختي اسطوره هاي شاعر نشان از آن دارد که شخصيت اسطوره اي در واقع همان «من» هاي خود شاعرند که به شکلهاي گوناگون از نيتها، آرزوها، اشتياقها و انگيزه هاي وي خبر مي دهند. شخصيتهاي اسطوره اي بياتي همگي دغدغه سياسي – اجتماعي دارند و از دردي مشترک مي نالند و خواهان آزادي سياسي و عدالت اجتماعي هستند. در نگاه کلي مي توان گفت: اسطوره هاي وي عهده دار انديشه فدا دهي، زندگي در مرگ، خوارشدگي عاطفي، ماجرا جويي، احساس غربت و همزاد پنداري اند.
در اين جستار با نگاهي گذرا به روند اسطوره گرايي در شعر معاصر عربي، از شيوه به کارگيري و کارکرد اسطوره هايي همچون سندباد، سيزيف و تمّوز در شعر عبدالوهاب البياتي سخن رفته است.

 نسخه قابل چاپ

از چشم اندازهاي شعر قديم عرب، تصوير گاو وحشي در آينه قصيده است که شاعر در پردازش تصوير شتر از آن بهره مي گيرد و عناصر سازنده تصوير آن، نزد اکثر شاعران تقريبا به هم شبيه است. در نگاه ظاهري به اين منظره، همسويي دقيق و ارتباط عميق بين اين عنصر و ديگر عناصر قصيده مخصوصا شتر به چشم نمي آيد. از اين رو بعضي از محققين و ناقدان معاصر براي رفع اين نقصان با استناد به گفته جاحظ درباره اين تصوير در شعر جاهلي بر آن شدند که با نگاهي ديگر به اين تصوير بنگرند. آنها با تفسير گفته جاحظ بر اين عقيده هستند که احتمالا منظره اين حيوان با دين و شعاير و عادتهاي اجتماعي و رسوم و سنن ادبي ارتباط دارد و مشتمل بر پژواکهايي از سنن و عادتها و پرستشهاي قبيله اي است. زيرا در شبه جزيره عربستان ضمن پرستش گاو، آن را حرز و رقيه اي جادويي براي طلب باران مي دانستند.
اگر برخلاف شيوه ناقدان پيشين و بعضي از معاصران بخواهيم به گونه اي به تفسير اجزاي مختلف اين قصايد بپردازيم تا هماهنگي دقيق بين ارکان قصيده برقرار کنيم، مي توانيم با تحليل مبتني بر رمز و اسطوره عمق پيوند مفاهيم و مضامين گوناگون آن را دريابيم. براين اساس بعيد نمي نمايد عنصر گاو وحشي در تابلوي شتر، سمبل حکمت، قدرت و ذکاوت باشد که ويژگيهاي تصوير شتر را که نماد شاعر يا انسان ايده آل است، بيان مي کند.

 نسخه قابل چاپ

شاعر همچون نقاش، پيکرتراش و آهنگسازي است که با هنر شعر تصاوير ذهني خود را به نمايش مي گذارد. قصايد معلقات سبع به مثابه يکي از زيباترين شاهکار ادبي، مشحون از انواع صورت پردازي است، تصويرهايي که از صور شنيدني، ديدني، بوييدني، لمس کردني، چشيدني و متحرک نشات مي گيرند. در اين مقاله، «تصوير شنيداري» اين قصايد بررسي شده و با ارايه شواهدي معلوم گشته است که صاحبان معلقات علاوه بر استعمال الفاظ «صدا معنايي» که طنين و آهنگ آنها معنايي خاص مي آفريند و نام بردن از رنگها در «صور ديدني» و نام گلها و عطرها در «صورتهاي بوييدني»، براي مجسم ساختن بهتر محسوسات خود به آفرينش «تصويرهاي شنيدني» که از رهگذر شنيدن احساس مي شوند پرداخته اندف يعني به سراغ صداهاي طبيعي و غير طبيعي محسوس رفته اند و عنصر زمان و مکان را به کار گرفته و سخنان اندرزي همراهان، گفتگوي خويش با ديگران، غرش ابر، زوزه گرگ، شيهه اسب، صداي جوشش ديگها، طنين زمزمه آهوان و ناله زنان داغديده، را به تصوير کشيده و شعر خود را کامل نموده اند تا مخاطب نيز واقعيتهاي دنياي ذهن و محسوسات شاعر را بهتر درک کند، اين تصويرها از ويژگيهايي مانند بوم نگاري، حضور شاعر در کنار آن ها، پويايي و حرکت صورتها و .... برخوردارند.

 نسخه قابل چاپ

سبک باروک در آغاز در پيشه مرواريد سازي به کار مي رفت و از اواخر قرن نوزدهم وارد حوزه هنر و ادب شد. از جمله ويژگي هاي آن مي توان به حرکت و پويايي، عصيان، نوجويي و تصاوير شعري اشاره کرد. در اين گفتار پس از بررسي و تحليل درون مايه هاي اين سبک، به بررسي نمونه هاي آن در شعر زهاوي شاعر معاصر عراق، پرداخته مي شود. از بن مايه هاي سبک باروک در شعر زهاوي مي توان به عصيان، انديشه مرگ، بي ثباتي دنيا، اغتنام فرصت و حرکت و پويايي اشاره کرد.

 نسخه قابل چاپ

آواشناسي در ابتدا در حيطه علوم متنوعي قرار گرفت و بسياري از محققاني را که متاثر از نظام فرهنگي عربي - اسلامي بودند، متوجه خود ساخت. در اين ميان، نحويان و دستور نويسان آن گاه که به مطالعه مسايل صرفي و نحوي مي پرداختند، ناگزير با مسايل آوايي مواجه مي شدند، چراکه خود اين علوم و به ويژه علم صرف در بسياري از موضوعات و مباحث به گونه اي با آواشناسي تداخل داشتند. ابن جني نخستين دستور نويسي بود که تاليف مستقلي را به مباحث آواشناسي اختصاص داد و آن را به عنوان علمي مستقل بررسي کرد و اصطلاح زباني «علم الأصوات» را براي دلالت بر اين علم به کار برد.
مقاله حاضر درصدد است نگرشها و ديدگاههاي ابن جني را در خصوص آواهاي زبان عربي از خلال بررسي متون و آثار موجود او استخراج و آنها را از منظر پژوهشهاي آواشناسي معاصر بررسي نمايد. روشي که ابن جني در بررسيهاي آوايي خود به کار برده روشي توصيفي بوده و نتايجي که در زمينه توصيف آواها به آنها دست يافته، با توجه به عدم وجود امکانات و ابزارهاي تحليل آواها بسيار پيشرفته بوده است تا جايي که با توصيف آواشناسان معاصر که مجهز به آزمايشگاهها و وسايل پيشرفته هستند، تا حد زيادي مطابقت مي کند.

 نسخه قابل چاپ

«بديعيات» به عنوان فني نو و بي سابقه در دوره اي از تاريخ ادبيات عربي پديد آمد که به دوره انحطاط موسوم است. بررسي اين فن به عنوان نمونه اي از شعر و ادب اين دوره، هر پژوهش گري را درباره تسميه اين برهه از تاريخ ادبيات عربي دچار ترديد مي کند. زيرا خيل عظيم دانشمندان و اديبان و شاعران اين دوره، با هزاران اثر ارزشمند اگر از شکوفايي حکايت نکند، بيان گر انحطاط نيز نمي باشد.
بديعيات گرچه ريشه در مدايح نبوي دارد ولي به عنوان فني مستقل ابراز وجود کرد و بديعيه سرايان نام آوري در اين عرصه هنرنمايي کردند و صنايع بديعي را در تک تک ابيات قصيده خود به تصوير کشيدند، و آن گاه در تبيين رموز و غموض فنون بديعي خود شروحي ارزشمند را به رشته تحرير درآوردند که کتاب «خزانه الادب» ابن حجه حموي نمونه اي از آنهاست.

 نسخه قابل چاپ