بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

داستاني با روان راوي و نويسنده، پژوهش هايي انجام شده است. جريان سيال ذهن  Stream of Consciousnessشيوه اي از نگارش داستان است كه در آن محتواي ذهن، هر آنچه هست، نگاشته مي گردد. در اين طرز نگارش، نظم، كه پيامد خودآگاهي است، راهي ندارد. كار نويسنده به واژه در آوردن رخدادهاي ذهني است.
بيژن نجدي نويسنده اي است كه به ياري تصويرسازي واژگاني توانسته است، آشوبهاي ذهني انسان درمانده را به نمايش بگذارد. شخصيتهاي داستاني او وازدگاني هستند كه هر كدام به گونه اي و دليلي به «تنهايي» رسيده اند. اين تنهايان در ذهن خويش، هنگامه ها دارند كه از طريق بازسازي رخدادها در جريان سيال ذهن، مي توان آنها را دريافت. به بهانه داستان، بيژن نجدي به حس گمشده خويش دست مي يابند و «من»ي ديگر از خود را نشان مي دهند.
از آن جا كه داستان جريان سيال ذهن – هر چه هست در ذهن شخصيت داستان است – پس ما نياز داريم ريزه هاي ذهن شخصيت را دريابيم. در نتيجه اين گزارش در دو بخش به هم پيوسته سازمان يافته است. در بخش نخست به بررسي راويان داستانهاي نجدي و پارانوياي آنها، نقش زمان در سياليت ذهن و تداعيها، پرداخته مي گردد و در بخش دوم، نمادهاي ادبي/روانشناسي در داستان A+B مورد كنكاش قرار مي گيرد.
اين گزارش مي كوشد، جريان سيال ذهن را در داستانهاي كوتاه بيژن نجدي بكاود و به اين بهانه، روان و درون راوي شخصيت داستان را از ژرفا به رو آورد روش پژوهش، بر گرفته از بررسي كتابخانه اي و فيش برداري است.

 نسخه قابل چاپ

فرهنگ و زبان و ادبيات دو قوم ايراني و هندي چنان با هم درآميخته است كه گويي پيكره فرهنگي يگانه اي را تشكيل داده اند. وجود شخصيتهاي برجسته فارسي زبان و آثار فراوان فارسي كه در شبه قاره هند پديد آمده اند و بدون آنها تاريخ ادب فارسي كامل نمي شود، حكايت از همبستگي ديرينه فرهنگي ايران و هند دارد. يكي از اين شخصيتهاي برجسته اما گمنام سرزمين هند، كه با تاليف يا تصنيف آثار مختلف ادبي – بلاغي نقش چشمگيري در توسعه و آموزش زبان و ادب فارسي در هند داشته، شمس الدين فقير دهلوي است. در اين مقاله تلاش خواهيم كرد تا ضمن بررسي مختصر اوضاع و احوال سياسي - اجتماعي و ادبي عصر فقير دهلوي به احوال و افكار و آثار او بويژه معرفي و تحليل آثار شعري او در زمينه غزل سرايي و مثنوي سرايي بپردازيم و شيوه و سبك شاعري او را با نقل و مقايسه اشعاري از او و مقلَدانش نشان دهيم.

 نسخه قابل چاپ

هدف عمده اين نوشته بررسي مفتاحهايي است كه از شعر شاعرِ حكيمِ معاصر، سهراب سپهري براي رهايي «مرغ خوش الحان آن چمن» از تخته بند وابستگيهاي حسي استنباط مي شود. با اين روش كه اشعار او با توجه به سنتهاي ادبي تحليل، و با آراي صاحبنظران تطبيق داده شده است. با اينكه برخي ارباب نظر، عرفان سپهري را نابهنگام خوانده و برخي ديگر در وجود رسالت انساني و تعهد اجتماعي در شعر او ترديد كرده اند، بيشتر مخاطبان شعرش او را در رديف عرفا و حكما جاي داده اند. اين نوشته حاكي است كه در وجود رسالت انساني و تعهد اجتماعي در شعر او ترديد جايز نيست و حكمت و عرفان او مغتنم است. اين نوشته از دو قسمت اصلي تشكيل مي شود: 1- سپهري بر مسايل روزگار و خلو حيات آدمي از معاني والا وقوف داشته و در انزواي عرفاني خود به آنها پشت نكرده است. 2- او راه هايي را براي رهايي مردم از بستگيهاي بي ثمر دنيا پيشنهاد مي كند و از سرچشمه هاي زلال عرفان و حكمت براي آسايش آدميان خسته از هياهوها رهاوردهايي به ارمغان مي آورد. پس در بحث از رسالت انساني و تعهد اجتماعي نبايد از سپهري غافل بود.

 نسخه قابل چاپ

رساله قشيريه يكي از مهمترين متون آموزشي صوفيه است كه به دست ابوالقاسم قشيري صوفي و متكلم اشعري قرن پنجم هجري تاليف شد. انگيزه قشيري از نگارش اين اثر معرفي تصوف و اصول آن در روزگاري بود كه فساد و انحراف در عقايد، آداب و سنن صوفيه توسط صوفي نمايان راه يافته بود ؛به همين سبب رساله قشيريه در روزگار مؤلف بسرعت در ميان صوفيان شهرت يافت و در اواخر عمر قشيري يا اندكي پس از درگذشتش به دست يكي از شاگردان او به نام ابوعلي عثماني به فارسي ترجمه شد. رساله در اواسط يا اواخر قرن ششم در معرض ترجمه اي دوباره قرار گرفت كه جز در برخي قسمتها بقيه به اصلاحي از ترجمه نخست انجاميد. ترجمه دوم رساله قشيريه در سال 1345 به همت استاد بديع الزمان فروزانفر براي نخستين بار تصحيح شد و به همراه مقدمه اي مفصل بارها به چاپ رسيد.اين مقاله در نظر دارد نمونه هايي از ترجمه اول و دوم رساله قشيريه را با متن عربي آن مقايسه كند و ضمن پرداختن به برخي ابهامات درباره ترجمه و تصحيح رساله قشيريه، ضرورت تصحيح ترجمه ابوعلي عثماني را از اين اثر تبيين نمايد.

 نسخه قابل چاپ

«نوستالژي» يك اصطلاح روانشناسي است كه وارد ادبيات شده است و به طور كلي رفتاري است ناخودآگاه، كه در شاعر يا نويسنده بروز مي كند و متجلي مي شود. ناخودآگاه جمعي (collective unconscious) در روانشناسي يونگ عبارت است از: «تجربه هاي اجداد ما در طي ميليونها سال كه بسياري از آنها ناگفته مانده است و يا انعكاس رويدادهاي جهان ما قبل تاريخ كه گذشت هر قرن تنها مقدار بسيار كمي به آن مي افزايد. اين مقاله پژوهشي است درباره «روانشناسي درد» كه به عنوان يكي از رفتارهاي ناخودآگاه فرد در شعر «نادر نادرپور» بررسي شده است. در بخش خاطره فردي به غم غربت و دوري از وطن به عنوان حسرت بر گذشته و در بخش نوستالژي اجتماعي تحت عنوان شاعران و خاطره جمعي به دلتنگي شاعر براي اسطوره هاي ايران با ذكر شواهدي پرداخته شده است.

 نسخه قابل چاپ

كاريكلماتور يكي از گونه هاي نوپاي ادبي است كه در چند دهه اخير طرفداران بسيار در ايران يافته است. منظور از كاريكلماتور، جملات منثور، كوتاه، ساده و طنزآميزي است كه نگاهي وارونه و متفاوت به دنياي درون و برون دارد.
كاريكلماتورها از لحاظ شكل ظاهري به جملات قصار و امثال ساير شباهت بسياري دارد كه جزو قديمي ترين انواع ادبي بشري به شمار مي رود و پيشينه اي كهن در نكته سنجي موجز وار دارد. از اين جهت مي توان كاريكلماتورها را دنباله و شكل پيشرفته امثال و حكم به حساب آورد با اين تفاوت كه كاريكلماتور الزاما از طنز و مطايبه در ساختار خود بهره مي برد در حالي كه امثال و حكم الزامي براي طنز آميز بودن ندارد.
اين پژوهش با اشاره به پيشينه امثال و حكم در پيدايش كاريكلماتور به بررسي رابطه امثال و حكم با كاريكلماتورها با بيان برخي از وجوه شباهت و افتراق اين دو با يكديگر، خواننده را به اين نتيجه رهنمون مي شود كه گونه هاي جديد ادبي مانند كاريكلماتور، رهاورد فرهنگ غرب نيست و ريشه آن را مي توان در متون ادب فارسي بويژه در كتابهاي ادب كلاسيك جستجو كرد.

 نسخه قابل چاپ

برخي از نظريه هاي زبانشناسي امكانات مفيدي براي تحليل متون ادبي پيش مي نهند. يكي از اين نظريه ها، نظريه هاليدي است. در اين نظريه ارتباط معنايي، لفظي، نحوي يا منطقي جمله هاي يك متن انسجام ناميده شده است. از اين ديدگاه انسجام در زبان معيار عواملي دارد كه عبارت است از: 1) ارجاع 2) جايگزيني و حذف 3) انسجام واژگاني 4) ربط. نگارندگان اين مقاله به دليل اينكه درپي بررسي انسجام در زبان ادبي هستند يك عامل ديگر نيز به فهرست اين عوامل اضافه كرده اند: 5) توازن نحوي. به علاوه به دليل گستردگي مطلب، نگارندگان تنها به بررسي فرايند انسجام بخشي قسمتي از انسجام واژگاني مي پردازند. منظور از انسجام واژگاني هماهنگي واژگان دو جمله با هم است. اين نوع انسجام در زبان ادبي به دو بخش باهم آيي معنايي و تكرار آوايي تقسيم مي شود. تكرار آوايي نيز به تكرار بيروني (وزن عروضي)، تكرار كناري (رديف، قافيه و سجع) و تكرار دروني (جناس، واج آرايي و...) تقسيم مي شود.

 نسخه قابل چاپ

بررسي پرداختهاي گوناگون حكايت در متون صوفيانه، موضوعي است كه از جهات گوناگون به شناخت شيوه هاي داستان پردازي و حكايت نويسي صوفيه كمك مي كند؛ زيرا هنگامي كه چند نويسنده يك ماجراي خاص را حكايت كنند، چگونگي استفاده هريك از آنها از عناصر داستاني و آگاهي و تسلط آنان بر اهميت وجودي اين عناصر، آشكارتر خواهد بود و در نهايت، زواياي تاريك و بررسي نشده حكايت نويسي صوفيه را بهتر نشان خواهد داد.
در اين مقاله، چگونگي پرداخت «ماجراي نجات يافتن ابوحمزه خراساني از چاه» در پنج اثر منثور صوفيانه فارسي تا ابتداي قرن هفتم مورد بررسي مقايسه اي قرار گرفته و در نهايت بهترين پرداخت آن با ذكر دلايل متعدد معرفي شده است.

 نسخه قابل چاپ

ابوالحسين احمد بن محمد معروف به نوري (متوفي 295 هـ.ق) يکي از عرفاي بنام قرن سوم هجري در بغداد است که از شخصيتهاي نسبتا تاثيرگذار در مکتب تصوف است؛ چنانکه نقل قولهاي کوتاه و رواياتي که از او در کتابهاي مختلف آمده تنها از چند عارف نامي ديگر چون جنيد بغدادي کمتر، و اين نشان دهنده اهميت سخن نوري است. از سوي ديگر مکتب ايثار و ايجاد زبان تمثيلي در زبان عرفاني را منسوب به او مي دانند. در اين مقاله تمام روايات منقول از ابوالحسين نوري گردآوري شده و با بررسي کتاب مقامات القلوب او، ورود زبان تمثيلي به ادب عرفاني براي نخستين بار نشان داده مي شود. هم چنين جايگاه مکتب ايثار نسبت به ديگر مکاتب تصوف باز نموده مي گردد.

 نسخه قابل چاپ

اين پژوهش در پي بررسي و مقايسه عوامل ايجاد انسجام متني در غزليات سعدي و بيدل، دو تن از شاعران نامدار سبکهاي عراقي و هندي است. اين تجزيه و تحليل بر اساس الگوي انسجام متني هاليدي و حسن صورت مي گيرد. در غزليات مورد بررسي تعداد اين عوامل به ترتيب عبارت است از: عوامل واژگاني، ارجاع، عوامل ربطي، حذف و جانشيني. وجود اين عوامل، متن را از نوشته هاي پراکنده متمايز مي سازد و متن را منسجم و همبسته مي کند. تعداد عوامل انسجامي در غزليات سعدي به طور محسوسي بيشتر و طول جمله ها کوتاهتر است. مي توان اين دو دليل را از دلايل سادگي و فهم پذيري غزليات سعدي نسبت به غزليات بيدل دانست.

 نسخه قابل چاپ

اين مطالعه در جهت تحليل ابعاد شخصيت در آثار سعدي و تطبيق آن با ديدگاه روانشناسي جورج کلي انجام گرفت. ابتدا ديدگاه کلي کاملا بررسي و ارزيابي شده است و سپس با توجه به اين ديدگاه، انديشه سعدي در باره ماهيت انسان مورد تجزيه و تحليل قرارگرفت. آنچه در اين مقاله بدان پرداخته شد، بررسي و تحليل تطبيقي يرخي از اصول تبعي(فرعي) جورج کلي با ديدگاه هاي شناختي سعدي است. اين جستجو به دور از ملاک ارزشگذاري به طور تقريبي به روش مقايسه اي انجام شده است. شيوه پژوهش کتابخانه اي و اسناد پژوهي است. روش تحليل نيز بيشتر جنبه تطبيقي دارد. ضرورتا بر بسامد نمونه ها نيست اما درطرح و بحث هر سازه به نمونه هاي چندي اشاره شده است. گذشته از تفاوتهاي انديشگي و شيوه بيان که طبيعي به نظر مي رسد يافته هاي اين طرح بيشتر در حوزه هاي شباهتهاي فکري سعدي و کلي است که در بررسي و تحليل سازه ها به تفصيل آمده است. نتيجه اين گونه پژوهشها بازکاوي نو از متن و طرح همسانيهاي انديشگي ميان انديشمندان است که نيز مي تواند زمينه اي خوب در هم انديشي فرهنگها و مکاتب فکري باشد.

 نسخه قابل چاپ

شعر تعليمي از لحاظ ويژگيهاي فني با شعر برخاسته از احساس و خيال متفاوت است. قالب آن شعر، و محتواي آن علم است. نه عنصر خيال و عاطفه شعر را داراست و نه گستردگي و دقت علم را؛ اما اين بدان معنا نيست که خالي از فايده نيز هست؛ زيرا اولين و اصلي ترين ويژگي آن، حفظ و نگهداري علوم از آفت فراموشي است. ميراث قديم ادبيات عربي دربردارنده اين نوع از انواع شعر نيست و بايد ريشه هاي آن را در دوران امويان جستجو کرد. شاعران و علماي عصر عباسي با استمداد از منظومه هاي اموي و به فضل اطلاع يافتن از گنجينه هاي ادبي و علمي ملتهاي ديگر، باعث شکوفايي شعر نظم شدند. شمار منظومات بسيار است تا جايي که فهرست آنها توسط مجلدي بزرگ قابل ذکر است.

 نسخه قابل چاپ

«فرهنگ فارسي سخن» را مي توان تحولي در عرصه فرهنگ نويسي زبان فارسي برشمرد که برجسته ترين ويژگي آن توجه به جنبه ها و اصول فرهنگ نگاري علمي در دوره اي است که زبان فارسي با خلئي جدي در اين حوزه روبه روست. اهميت دادن به مقوله ريشه شناسي واژه ها در کنار توجه به مقوله هايي چون بهره گيري از پيکره زباني در روند گزينش واژه ها، توجه به جنبه هاي گرايش زباني و حوزه کاربرد واژه ها، ارايه مثالها و شواهد مناسب و مواردي از اين دست از جمله ويژگيهايي است که اين اثر را از ديگر آثار موجود، متفاوت ساخته است. به رغم دقت نظر و اهميتي که در اين اثر به مقوله ريشه شناسي واژه ها داده شده است، شاهد کاستيهايي در اين بخش هستيم که در اين نوشتار، اين گونه کاستيها در سه بخش بررسي و تحليل شده است .

 نسخه قابل چاپ

در غزليات حافظ، لحظه هاي زمان نه همانند است و نه پيوسته. وي دو نوع زمان مقدس و نامقدس را تجربه مي کند: يکي استمرار ناپايدار ايام است؛ يعني زمان معمولي و ديگري توالي کشف و شهودها و ادراک ابديت هاکه در لحظه هايي خاص با فاصله گرفتن از هستي مادي و معمولي خود به آنها دست مي يابد. با ورود در اين زمان نمادين، روح حافظ با حقايق پوشيده هستي پيوند مي يابد و براي وي کشف و شهودهايي رخ مي دهد. در ديوان حافظ از اين مفهوم نمادين زمان با واژه هايي از قبيل دوش، دي، ديشب، سحر، سحرگه، ازل، صبحدم، بامداد و . . . ياد شده و در هر يک به تناسب مقام، يکي از تجربه هاي او بيان شده که در نتيجه جذبه و الهام به آنها رسيده است. اين مقاله به منظور بررسي تعابير راز آلود زمان در غزليات حافظ به روش کتابخانه اي نوشته شده و اطلاعات به دست آمده، پس از طبقه بندي و تحليل به صورت توصيفي و با بهره گيري از فن تحليل محتوا ارايه شده است.

 نسخه قابل چاپ

در سالهاي حکومت پهلوي، علاوه بر شاعران صاحب سبکي چون شاملو، اخوان، سپهري و فرخزاد ،که به دليل استقلال در اصول هنري، زباني و فکري و گستردگي حوزه تاثيرگذاري بر محيط ها و محفلهاي ادبي در عمل جريانهاي نيرومندي را در شعر معاصر ايران به وجود آوردند، بعضي ديگر از شاعران به نسبت جوان و تازه کار با کنشي شورانگيز، حال و هواي حاکم بر فضاي هنري و فرهنگي جامعه را به چالش جدي و جدال آميز کشاندند و در موقعيت مناسب اجتماعي و تاريخي و براي مدتي محدود، کوشش هاي شورش گرانه آنها به نتيجه اي موفقيت آميز منتهي شد و توجه محفلها و مخاطبان بسياري را به خود معطوف کرد و به اين طريق است که به طور رسمي چند جريان شعري در حوزه ادبيات معاصر ايران شکل مي گيرد. پديده شعر حجم ،که به وسيله يداله رويايي و حلقه حاميان و هواداران او در سال 1348 با سر و صداي بسيار مطرح مي شود، يکي از اين جريانهاي اصلي است.

 نسخه قابل چاپ