بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

 نسخه قابل چاپ

بررسي دقيق پيشينه پژوهش از الزامات کار پژوهشگر است. منتقدي با تلاش بسيار نکته اي را در انتساب اثر به يک مولف کشف و منتشر مي کند؛ اما پس از اندک زماني در مي يابد که اگر دايره بررسي هايش را گسترده تر مي کرد. پاسخ مساله تحقيقش را مي يافت و خود را از جست و جو و تلاش بي نياز مي ديد.

 نسخه قابل چاپ

«درد و رنج» به عنوان يكي از وجوه برجسته تراژيك زندگي، از مسايلي است كه هر انساني در زندگي خود با آن روبه روست. اين مساله در هنر و ادبيات به طور عام، و به طور خاص در ادبيات معاصر به ويژه شعر زنان به گونه اي منعكس شده كه بررسي و تحليل آن، نيازمند تحقيق وسيع و جامعي است. موضوع اين مقاله، بررسي اشعار دو شاعر برجسته زن معاصر يعني فروغ فرخزاد و سيمين بهبهاني با توجه به ماهيت، مفهوم و مصاديق مختلف درد و رنج و با تاكيد بر مساله وجودشناسي درد و رنج (انواع، علل و نتايج آن) است. نويسندگان در اين پژوهش ضمن اشاره به ماهيت و نتايج درد و رنج به مقايسه جنبه هاي وجودشناسي درد و رنج در اشعار اين دو شاعر مي پردازند؛ گفتني است زمينه اصلي بحث، تمرکز بر فلسفه وجودي درد و رنج در حوزه هاي انواع درد و رنج، علل درد و رنج و راه هاي رهايي از آن است.

 نسخه قابل چاپ

در نخستين نگاه به مقاله «ژرف ساخت اسطوره اي رمان رود راوي» بين چکيده و اصل مقاله گسست و نا هماهنگي به چشم مي خورد. عنوان مقاله مدعي بررسي ژرف ساخت اسطوره اي رمان است و چکيده از نقل رمان يا رويکرد پساساختارگرايي سخن مي گويد؛ اما متن مقاله همسو با عنوان و مطالب چکيده نيست.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

موتيف يكي از اصطلاحات رايج در هنر و ادب و همچنين علم و فن است. بحث از موتيف در نقد و تحليل جنبه هاي ساختاري و محتوايي آثار ادبي فوايد و كارايي هاي بسياري دارد. از اين رو، آگاهي از جنبه هاي معنايي و تعريف هاي موتيف براي پرداختن به آثار و تحليل آن ها ضروري است. با توجه به اين ضرورت، در اين مقاله سعي شده است علاوه بر معاني و تعريف هاي چندگانه موتيف، اصطلاحات نزديک به آن نيز مورد بحث قرار گيرد و نسبت و دايره کاربرد آن ها روشن شود.
موتيف در نقاشي، هنرهاي تجسمي و نمايشي و ادبيات به کار مي رود و مهم ترين ويژگي آن در اين هنرها، خصلت تکرار شوندگي و برانگيزندگي آن است. در ادبيات نيز کم و بيش همين ويژگي ها در اجزا و عناصر ادبي، گوناگوني موتيف را شکل مي دهند. با توجه به تنوع عناصري که مي توانند کارکرد موتيف را داشته باشند (شامل موقعيت، واقعه، عقيده، تصوير، شخصيت نوعي، ويژگي بارز يک شخصيت، مضمون مکرر و...) اين اصطلاح با اصطلاحات ديگري ارتباط پيدا مي کند که عبارت اند از: درون مايه، تپس، لايت موتيف و کهن الگو. در اين مقاله پس از ارايه تعريف ها و نسبت هاي اين اصطلاحات، به نحوه شکل گيري و کاربرد و کارکرد موتيف در آثار ادبي پرداخته شده است.

 نسخه قابل چاپ

ديدگاه گفتماني با رويکرد نشانه - معناشناختي معتقد است توليدات زباني تابع فرآيندي پيچيده هستند که عوامل نشانه - معنايي بسياري در آن دخيل اند. در چنين ديدگاهي، بر خلاف روش هاي مطالعه ساختگرايي که توليدات زباني را ابژه هايي بيروني و مستقل از توليدکننده آن مي دانستند، آنچه داراي اهميت است نوعي حضور و موضع گفتماني است که پويا بودن آن همواره ما را با نوعي جهت گيري گفتماني، بسط روابط، تعامل بين نيروهاي همسو يا همگرا و نا همسو يا واگرا سوق مي دهد. آنچه سبب عبور از نظام ساختاري مبتني بر رابطه دالي و مدلولي نشانه ها به سوي نظام فرآيندي مي  شود چيست؟ به نظر مي رسد نظام فرآيندي که بر رابطه بين سطوح زباني (سطح صورت و محتوا) متکي است، جانشين رابطه دالي و مدلولي مي شود. چه ويژگي هايي سبب مي شوند تا سطوح زباني بتوانند مرزهاي معنايي را جا به جا کنند و به توليد جرياني نشانه - معنايي منجر شوند؟
هدف ما از ارايه اين مقاله علاوه بر پاسخ به اين پرسش، بررسي شرايطي است که ما را از نشانه شناسي ساختگرا، که معناهاي از پيش تعيين شده در آن از اهميت زيادي برخوردارند، به نشانه - معناشناسي گفتماني، که در آن معنا تابع مذاکره و کشمکش و تنش بين سطوح زباني است، سوق مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

يکي از شخصيت هاي بزرگ ادبي و عرفاني که در حيطه نقد و نظريه ادبي نکته ها و سخنان قابل تامل بسياري گفته، عين القضات همداني است. وي در چهار اثر ممتاز خود نگره هاي تازه و نادري را در باب نقد، تحليل و تاويل متن و حقيقت آن مطرح کرده است که از ميان آن ها مي توان به نحوه نسبت معنا و لفظ، شکل اتصالي و انفصالي کلمات در ارتباط با مفهوم و محتوا، نسبت شعر و نثر با ذهنيت و زاويه ديد خواننده، بي خويش نويسي و به ويژه سه ساحت کودکي، عاقلي و عاشقي در تحليل معنا و معناي معنا اشاره کرد که هنوز هم بسيار عميق و گير است. هدف اين مقاله، تحليل نگره هاي ادبي عين القضات در پرتو تفسيري هماهنگ بر اساس گفته هاي خود اوست.

 نسخه قابل چاپ

دولت آبادي بي ترديد، يكي از پر کارترين و سخت کوش ترين نويسندگان دو دهه اخير ايران است. او قبل از روي آوردن به رمان نويسي و خلق آثار بزرگي چون جاي خالي سلوچ و کليدر داستان هاي نسبتا بلندي نوشته است كه در همان ها هم تمايل او به نوشتن رمان ديده مي شود.
آنچه تا به حال درباره آثارش نوشته اند، اندک است و عموما به محتواي داستان ها و به ويژه رمان هاي او مربوط مي شود. در اين مقاله به شكل شناسي چهارده داستان او در ساحت هايي چون طرح يا پيرنگ، زاويه ديد، راوي، شخصيت پردازي، آغاز و انجام و... پرداخته ايم. پيش از شروع بحث نيز به اختصار به زندگي و آثار او تا سال 1357 و سپس به آراي محققان درباره شکل و شکل شناسي اشاره کرده ايم.

 نسخه قابل چاپ

نيست انگاري راوي در بخش اول بوف کور و وجوه تشابه آن با نيست انگاري نيچه، موضوعي است که پيشتر، نگارندگان مقاله آن را بررسي کرده اند. در عين حال که پيروي راوي از نيچه در اين اثر هدايت انکارناپذير است، اين نيست انگاري با آنچه نيچه آن را «نيست انگاري فعال» مي نامد و در عملِ «زرتشت» متجلي مي شود، تفاوت زيادي دارد. وجوه تمايز راوي را از زرتشت مي توان در بخش دوم بوف کور - که در واقع بخش عملي نيست انگاري اين کتاب است – مطالعه و بررسي کرد.
اين مقاله به معرفي وجوه تمايز و افتراق «زرتشت» و «راوي» بوف کور مي پردازد و «نيست انگاري منفعل» را به ويژه در بخش دوم کتاب بررسي مي کند. يادآور مي شود که راوي استدلال نيچه را در ذهن خود مرور کرده، آن را مي پذيرد و در بخش اول کتاب، نابودي «دختر اثيري» را در ذهن خود مي پروراند؛ اما نفوذ عميق اين دختر - که در واقع جلوه اي از دنياي ماوراست – در کنار انفعال راوي مانع از آن مي شود که او بتواند در عمل تاثير حضور «لکاته» را – که نماد اجتماعي دختر اثيري است - از زندگي خويش بزدايد.

 نسخه قابل چاپ

روايت داستاني با دامنه اي به نسبت گسترده، مورد توجه محافل نقدادبي است. از سويي ديگر، درهم تنيدگي عنصر روايت با ديگر عناصر داستاني موجبات حضور چشم اندازهاي متنوعي را در زمينه نقد داستان فراهم آورده است. برآيند نوشتار حاضر، توضيح و تحليل چند شگرد روايي و تلاش براي کاربردي کردن آن ها در بازتاباني مصاديقشان در قصه هاي مثنوي است. چهار مفهوم کلي ماضي روايتي، افعال جريان بيـروني و دروني، پيش رفتگي روايت و روايت ميان افزود، شاکله کلي اين مقاله را تشکيل مي دهد. در محور ماضي روايتي، تفاوت بارز کارکرد زمان افعال در متون تخيلي و واقعي بيان مي شود. در محور بعدي توضيح داده مي شود که گزارش افعال بيروني اشخاص مانند خوردن، پوشيدن، دويدن و ... از عهده متون غيرداستاني نيز برمي آيد؛ اما بيان افعال دروني همچون فکر کردن، اميدوار بودن و... صرفا به ظرفيت متون تخيلي و داستاني بازبسته است. در قسمت سوم مقاله، مباحث روايت خطي و شکست روايت خطي مطرح مي شود و سرانجام در قسمت پاياني، مفهومِ روايت ميان افزود تشريح مي شود؛ توضيـح اينکه روايت ميان افزود ناظر بر قصه هايي است که چارچوب روايت در آن ها به شکلي تنــاوبي ميان کنش داستــاني و گفت و گوي شخصيت ها پيش مي رود.

 نسخه قابل چاپ

فصلنامه نقد ادبي از بهار سال 1387 با هدف فراهم کردن فضايي براي عرضه ديدگاه ها و روش هاي نو در نقد ادبي منتشر مي شود. خط مشي و هدف بنيادين فصلنامه بر حمايت از تفکر انتقادي و انتشار مطالعات ادبي با رويکردهاي نقادانه متمرکز است. بنابر اين، تاکيد بر آن است تا مقاله هايي در اولويت انتشار قرار گيرد که در گسترش تفکر انتقادي در دو زمينه نظريه ادبي و نقد عملي کارآمد باشد؛ زمينه هاي تفکر نظري و تاملات تئوريک را در پژوهش هاي ادبي فارسي تدارک ببيند؛ راهي براي کاربست نظريه ها و روش هاي نقد در ادبيات وطني بگشايد؛ خوانندگان را به شناخت قابليت هاي نظريه پردازي در ادبيات وطني رهنمون گردد و ميان نظريه هاي جهاني نقد ادبي و ادبيات فارسي پيوندي برقرار کند. به يقين، دست يابي به اين اهداف با انتشار نوشته هايي ممکن خواهد بود که دربردارنده محتوا و روشي از اين دست باشند.

 نسخه قابل چاپ

هدف اين پژوهش، بررسي روايت شناختي و سبک شناختي روايت محرم اثر سيدمرتضي آويني در چارچوب نظريه هوش داستاني رندال (1999) است. گرچه تاکنون مطالب بسياري در مورد منحصربه فرد بودن روايت هاي اين نويسنده بيان شده، هيچ پژوهش علمي به واكاوي ويژگي هاي خاص روايت شناختي در آثار او نپرداخته است. بررسي آثار آويني بر مبنايي علمي و مبتني بر نظريه هاي معتبر روايت شناختي، گامي موثر در جهت فهم بهتر ويژگي هاي اين آثار و استفاده از اين ويژگي ها در شکل ها و موقعيت هاي ديگر خواهد بود. در اين مطالعه، ساز و کارهايي كه در ارتقاي هوش داستاني در چارچوب تحليلي رندال دخيل هستند، و نمود آن ها در متن روايت محرم، با بهره گيري از مدل روايت شناختي لبوف (2001) مورد بررسي و ارزيابي کيفي و کمي قرار مي گيرد. همچنين بخشي از ويژگي هاي روايت شناختي نثر آويني با ذكر مثال هايي از نثر وي و از ديدگاهي سبک شناختي و در قالب نمودهاي زباني تبيين مي شود.

 نسخه قابل چاپ

اين مقاله به بررسي رمان شازده احتجاب اثر هوشنگ گلشيري برمبناي نظريات يونگ مي پردازد. در اين پژوهش ديدگاه هايي که يونگ بعد از فرويد وارد حوزه روان شناسي کرد، مورد بررسي قرار مي گيرد و رد بينش هاي کهن الگويي او در رمان شازده احتجاب پي گرفته مي شود. کهن الگوهايي که وي به آن ها پرداخته است در چهار دسته شخصيت ها (زن کهن الگويي، پير خردمند، قهرمان)، موقعيت (سفر، جست و جو، عشق ناتمام، حرکت از ندانستگي به دانايي و از معصوميت به تجربه) و نمادهاي کهن الگويي (آب، آتش، صحرا، رنگ ها و اعداد) و کهن الگوهاي فرديت يابي (سايه، نقاب و آنيما و آنيموس) مي گنجد. علاوه بر اين، انواع شخصيت (درونگرا و برونگرا) از منظر او بحث مي شود. نتايج اين تحقيق نشان مي دهد رمان شازده احتجاب سرشار از کهن الگوهاست و در کل، بر پايه نظريات يونگ قابل تحليل است. از کهن الگوهاي مهم اين رمان مي توان به اسطوره زن ازلي در فخر النسا، کهن الگوي شر و اهريمن در پدر بزرگ، کهن الگوي پير خردمند در حکيم ابونواس اشاره کرد. اجداد شازده سايه هاي شخصيتي شازده هستند. پدر شازده شخصيتي است که فرآيند فردگرايي را براي دست يابي به خويشتن طي مي کند. خود شازده هم قهرماني است که کهن الگوي سفر را در پيش مي گيرد و منهاي ويژ گي هاي قهرماني است.

 نسخه قابل چاپ

در بين نمايش نامه نويسان، فيلم نامه نويسان و کارگردانان معاصر دنيا و به ويژه آمريکا، نام ديويد ممت بي ترديد در زمره بهترين و مشهورترين آنان قرار مي گيرد. اين مقاله به تحليل و بررسي نمايش نامه گلنگري گلن راس، معروف ترين اثر ممت و برنده جايزه پوليتزر، مي پردازد. اسلوب و رويکرد ادبي به کار گرفته شده در اين مقاله، تاريخگرايي نوين و تمرکز بر نظريات ميشل فوکو است. در تحليل مباحث دروني نمايش نامه، به بررسي ردپاي نظام سرمايه داري آمريکا و چگونگي اعمال قدرت اين نظام بر قشرهاي مختلف جامعه خواهيم پرداخت. همچنين بر نقش قدرت و گفتمان غالبي که در اختيار صاحبان قدرت در هر نهاد قرار دارد، تأمل خواهيم کرد. از سوي ديگر، جايگاه جنسيت و ريشه يابي مفهوم آن و گفتمان رايج مربوط به اعتقاد و گرايش ديويد ممت در اين باره تشريح مي شود. به علاوه، بررسي دلايل عدم حضور زن در اين نمايش نامه به عنوان شخصيتي موثر و پررنگ، تحليل ارتباط مستقيم قدرت و جنسيت و چگونگي آشکار شدن اين ارتباط در درگيري ها و کنش و واکنش هاي اجتماعي و شغلي، هدف ديگر اين مقاله است. سرانجام، کاربرد و نحوه استفاده ديويد ممت از زبان در مقام ابزاري جهت بسط و نمايش هنرمندانه موارد يادشده توضيح داده مي شود.

 نسخه قابل چاپ