بانک مقالات زبان و ادبیات فارسی

برهان چرخه‏ای افلاطون در فايدون در اثبات بقای نفـس پـس از مرگ با محوريت «آمـوزه‏ای کهن» در باب «چرخه زايشهای متوالی» و با توسل به اصل پيدايش ضد از ضد، که در فرهنـگ يونانـی از زمان هسيـودوس تا افلاطـون وجـود داشـته است، با بيانی اسطـوره‏ای – فلسفی اقامه مي‏شود. اين برهان، به رغم ايرادهايش، برهانی است که افلاطون آن را به مثابه گام نخست ديالکتيک مربوط به اثبات جاودانگـی نفس تلقـی مي‏كند و معتقـد است اجمالا بقای پس از مرگِ نفس را اثبات می‏کند.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

مقاله حاضر گزارشي پيرامون مهدويت و استمرار ولايت از ديدگاه سهروردي است. براي اين منظور نخست تقريرهاي سه‌گانه از مهدويت بيان مي‏شود و بر مبناي اين تقريرها سير تاريخي اين مسئله در فلسفه اسلامي مورد بررسي قرار مي‏گيرد. سپس از طريق بيان آراي سهروردي پيرامون نبوت و ولايت و استدلالهاي وي در اثبات وجوب و استمرار ولايت در تمام زمانها، روشن مي‌شود كه تقرير او از مهدويت، تقريري نزديك به تقرير عرفا از اين اعتقاد است. در نهايت از ضرورت اعتقاد به استمرار ولايت و فايده تشريعي و تكويني ولي در فلسفه سهروردي نيز بحث خواهد شد.

 نسخه قابل چاپ

آموزه گناه اوليه جزو آموزه‏های رسمی مسيحيت و مورد تایید کليسای کاتوليک است که کالون و لوتر، سردمداران نهضت اصلاح، نيز بر آن صحه و تاکید گذاشته‏اند. مفاد اصلی اين آموزه آلودگی نوع انسان است.

اين آموزه توجيهی براي ايده نجات‏بخشي مسيح است.برای ايده نجات بخشی مسيح، حاميان آمـوزه در حمايت از آن به کتاب مقدس و به ويژه نوشته‏های پولس رسـول استناد مـی‏کنند. بزرگترين پشتيبان و معمار اين آموزه قديس آگوستين (قرن چهاردهم ميلادي) است، اما از همان اوائل مخالفان، اين ايده را غيرمعقول و غير قابل دفاع دانسته و آن را مورد هجوم قرار می‏دادند. شاخص‏ترين مخالف آن پلاگيوس متفکرهم عصر آگوستين است. پس از وی نيز مخالفتها ادامه داشته و در عصر جديد دامنه اين مخالفتها گسترش بيشتری يافته است؛ اما دستگاه مسيحيت طی شوراهای مکرر و متعددی مثل شورای کارتاژ، شورای اورانژ و شورای ترنت، پيوسته آموزه را مورد تاکید قرار داده و مخالفان را به ارتداد و انحراف محکوم نموده است. اين مقاله فرايند شکل‏گيری آراي مخالفان و موافقان و سير تاريخی آموزه را پي می‏گيرد، تا بستري براي پژوهشهاي تخصصي در اين زمينه فراهم سازد.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

شاعران از شيوه هاي گوناگوني براي آفريدن مضامين و آراستن کلام خويش بهره برده اند و سخن شناسان و ناقدان کوشيده اند که اسباب و ساز و کار اين زيباييها را بيابند؛ بر آنها نامي بنهند و برايشان قواعدي وضع نمايند. شگفت است که يک نوع برجسته، زيبا و پرکاربرد از ظرايف ادبي که در نخستين اشعار بازمانده فارسي، به وسيله رودکي به کار گرفته شده، همچنان تا امروز، بي نام و نشان باقي مانده است. اين آرايه اختصاص به مواردي دارد که شاعران با هر کدام از حروف الفبا به طور مجزا يا با جدا کردن حرف يا حروفي از کلمه، برجستگي ويژه اي بدان بخشيده اند و بدين وسيله مفاهيمي عالي را لباسي آراسته پوشانده اند. از ميان انواع فراوان آن در سالهاي اخير يک نوع آن را بازي با حروف يا بازي با واژگان خوانده اند؛ در حالي که فقط به آن يک نوع کم ارزش مي توان عنوان «بازي» داد و اکثر قريب به اتفاق آنها، مضمون آفريني هاي شگرفي هستند که با آراستگي خاصي ارائه شده اند و ارتباط چنداني نيز با بچه بازي با حروف يا بازي با واژگان خوانده شده، ندارند. لذا براي نخستن بار به طور ويژه به بررسي اين نوع هنري پرداختيم و عنوان آرايش و آفرينش واکي را براي آن برگزيديم.

در اين مقاله اغلب ابيات واج آراسته خاقاني که غالبا زيبايي شگفت انگيزي دارند و برخي از ابيات هنرمندانه شاعران ديگر، مورد بررسي و تحليل قرار گرفته است و در رهگذر بيان زيباييها، سعي شده که گره مفاهيم ابيات نيز گشوده گردد.

 نسخه قابل چاپ

سير پژوهش درباره شعر و انديشه خاقاني به ويژه در دو دهه اخير رو به رشد بوده است؛ با اين وجود شعر و شاعر ديرآشناي سده ششم ه ق. همچنان پژوهشهاي بسياري را مي طلبد. از جمله ضروري ترين تحقيقات در مسير خاقاني پژوهي، ارائه تصحيحي پاکيزه تر نسبت به دو تصحيح ارزنده - اما نيازمند بازنگري – از استاد علي عبدالرسولي و دکتر ضيا الدين سجادي است.

اين مقاله مي کوشد تا دو واژه «خفتند» و «کاها» را در دو بيت زير از قصيده مشهور حرزالحجاز خاقاني مورد بررسي و تحليل قرار دهد و دلايل خود را در ترجيح تصحيح اين دو واژه به «جفتند» و «طاها» اقامه کند:

- عقل و جان چون يي وسين بر در ياسين خفتند               تن چو نون کز قلمش دورکني تا بينند

- خاک مشکين که ز بالين رسول آورده است                  حرز بازوش چو الکهف و چو کاها بينند

 نسخه قابل چاپ

قرن ششم، گويي عصر شاعران متلون و متزلزل و بي بهره از پشتوانه هاي قابل اتکاي اجتماعي، اقتصادي و فکري و عقيدتي است. اين شاعران نه مثل برخي از اسلاف خود – مانند رودکي و عنصري – از صله ها و حاتم بخشي هاي بي پايان ممد وحانشان برخوردارند و نه مثل بعضي از اخلاف کريم طبع و بلند نظر خود – همانند عطار و مولانا – به دور از محيط دربار، در پي کشف و تجربه آفاق و قلمروهاي ناشناخته انساني، هنري و سخنوري اند.

جمال الدين عبدالرزاق اصفهاني، يکي از نمونه هاي بارز شاعران اين دوره است. او هم دل در گرو معتقدات ديني و ارزشهاي اخلاقي دارد و هم در اثر ناگزيري يا فزون طلبي، عملا آنها را ناديده مي گيرد. هم مدح و غزل مي سرايد و هم خود را به سبب سرودن آن ملالت مي کند. هم از حکمت و معرفت نشان دارد و هم آثار تزلزل و تلون در وجنات سروده هايش هويداست و اين همه، چنان نيست که بتوان آن را به تنوع طلبي و عادت گريزي ذاتي شعر و هنر نسبت داد و دامان شاعر را از اتهام آلودن گوهر هنر به هوسها ونيازهاي حقير، مبرا دانست؛ اما در عين حال نبايد فراموش کرد که شعر اين دسته از شاعران، بيش از آنکه سند تغير احوال و بي ثباتي شخصيت آنان باشد، آينه بي غبار روزگاراني است که در آن مسندنشينان ناسزاوار حکم مي رانند و جريان شعر و هنر را بر بستر هوسها و اميال خام خود به هر سو مي کشانند.

 نسخه قابل چاپ

کتاب «معارف» تنها اثر باقي مانده از بها ولد، محمد بن حسين خطيبي بلخي، پدر مولانا است. بها ولد و اثرش «معارف» در طول تاريخ مورد بي توجهي اديبان و دوستداران عرفان و ادبيات بوده است. ولي امروزه عرفان صادقانه و ساده و ناب و بي لفظ بازي او مورد توجه بيش از پيش ايرانيان و محققان وعرفان دوستان غربي واقع شده است. اين کتاب بر خلاف آنچه از نامش تصور مي شود، مجوعه منظمي از انديشه ها و عقايد نيست بلکه حاوي مجموعه اي پراکنده و نامنظم از افکار، بيان روياها، تصورات، تعمق در معني و تفسير برخي آيات قرآني و تاويل عرفاني آنها، تفکر در مورد مسائل کلامي چون جبر و اختيار و... و گاهي گلچيني از مواعظ و خطابه هاي اوست که بدون هيچ ترتيب موضوعي توسط خود او يا ديگران کنار هم جمع شده و بعدها نام «معارف بها ولد» به خود گرفته است. عرفان او، عرفان مثبت و جمع گرا (صحبت) و به دليل تاکيد بر انس و جمال و معيت مهرآميز الهي مبتني بر احساس شادي ومسرت و مزه (در برابر عرفان متکي بر زهد و خوف) است. حجاب يکي از مقوله هاي عرفاني مطرح شده در اين کتاب است. در اين مقاله ابتدا حجاب عرفاني را با توجه به اقوال متقدمين صوفيه تعريف کرده و سپس انديشه هاي بها ولد را در اين مورد به تفصيل بررسي نموده و آن گاه بازتاب انديشه هاي بها ولد را در مثنوي نشان خواهيم داد.

 نسخه قابل چاپ

سرودن شعر به گويشهاي محلي در شعر کلاسيک فارسي گستردگي چنداني نداشته و شاعران همواره اشعار خود را به زبان فارسي دري که زبان معيار شعر فارسي به شمار مي آمده، مي سروده اند. اگر از فهلويات بابا طاهر بگذريم، درگلستان سعدي و مثلثات او و همچنين در ديوان حافظ ابيات اندکي به گويش قديم شيراز مي توان ديد. در شعر معاصر فارسي، استفاده از شعر گويشورانه بيشتر در ميان شاعران کلاسيک معاصر و به عنوان نوعي «تفنن» ديده مي شود اما در سال 1306 نخستين کوشش در پيوند دادن اشعار عاميانه با شعر گويشورانه به وسيله ملک الشعرا بهار انجام گرفت و بعدا در سال 1332 شاملو با سرودن منظومه «پريا» کوشش بهار را به اوج رساند. منظومه «قصه دختراي ننه دريا» چند سال بعد سروده شد و فروغ فرخزاد با تاثيرپذيري از شاملو منظومه «به علي گفت مادرش روزي» را درفاصله سالهاي 38 تا 42 سرود. هر سه منظومه داراي پيامهاي اجتماعي براي مخاطبان بزرگسال بودند اما بعدا برخي از آنها به سبب زبان گويشورانه و لحن کودکانه اي که در آنها وجود داشت در زمره ادبيات کودکان نيز به شمار آمدند.

در اين مقاله پس از بحث درباره سابقه شعر گويشورانه به بررسي سه منظومه مزبور پرداخته مي شود.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ