بانک مقالات الهیات و معارف اسلامی

اين پژوهش در تلاش است تا با بهره گيري از ويژگي هاي دو روايت تك ساحتي و دوساحتي از فلسفه اخلاق غايت نگر، دو الگوي متمايز از مسووليت اجتماعي را بازسازي كند. روايت نخست با تاكيد بر هويت جماعتي و اولويت يابي تعهد به خير جماعت ها، مسووليت اجتماعي را به شكلي تاريخمند و غيرانتخابي، در چارچوب تبعيت پذيري و عمل متعهدانه به الگوهاي رفتاري جامعه معنا كند و روايت دوم، از يك سو در ساحت طبيعت گرا با الگوي مسووليت اجتماعي در روايت نخست تفاوت بارزي ندارد و از ديگر سو، در ساحت فطرت گرا، با تاكيد بر ذات گروي و شمول پذيري، مسووليت اجتماعي را به شكلي غيرتاريخمند و انتخابي، در چارچوب انطباق پذيري الگوهاي رفتاري جامعه با غايات و مطلوبيت هاي ذاتي نمايد.

 نسخه قابل چاپ

يکي از برهان هايي که بر اثبات واجب تعالي اقامه شده، برهان صديقين است. در اين برهان، از مخلوقات و ويژگي هاي آنها براي اثبات خداوند استفاده نشده، بلکه از خود هستي و وجود، بر وجود خداوند استدلال شده است. در تقريري که «صدرالمتالهين» از برهان صديقين ارايه داده، از چندين مقدمه فلسفي استفاده کرده است، ولي در تقرير مرحوم «علامه طباطبايي» از آن برهان، هيچ نوع مقدمه فلسفي اي به کار نرفته است. به عبارت ديگر، هنگامي که فيلسوف الهي وارد بحث اثبات خدا مي شود، مي تواند بدون گذراندن هيچ مساله فلسفي، واجب بالذات را اثبات کند. هدف اين مقاله، نقد و تحليل تقرير مرحوم علامه طباطبايي از برهان صديقين و ارايه تقريري نوين از آن برهان است.

 نسخه قابل چاپ

عقل و وحي، دو پيامبر درون و برون و دو حجت الاهي براي رسيدن به سعادت هر دو سرا هستند. سخن درباره چيستي و گستره هر يک از اين دو منبع معرفتي، دغدغه اي فراگير است؛ اما مهم ترين دغدغه که از گذشته ها مورد بحث بوده، چالش بر سر رفع تعارض آموزه هاي وحياني و داده هاي عقلاني است که انديشمندان بزرگ هر دوره فکري نيز بدان پرداخته اند.
اين پژوهش در جستجوي رهيافت «فخررازي»، فيلسوف، متکلم و مفسر بزرگ قرن ششم و هفتم است كه تلقي وي از آموزه هاي الاهي و بشري و ميزان همخواني اين دو، بسيار مهم است. وي فردي «اشعري» است؛ اما در اين منازعه، جانب عقل را گرفته، پشتوانه نقل را عقل دانسته و گستره آن را نيز بر عهده همان مي داند. البته فخر رازي در دوران آخر عمر خويش، به پژوهش هاي قرآني و عرفاني روي مي آورد و نص گرايي را بر خردپيشگي ترجيح مي دهد.

 نسخه قابل چاپ

نظام دنيا در پرتو تضادها و تعارض ها و محدوديت هاي طبيعي، مستلزم کمبودها، مسايل و حوادث ناخوشايند و رنج هاي بسياري براي انسان است. بعضي با نداشتن تحمل و انديشه مناسب، خود را مي بازند و برخي تنها به جنبه هاي منفي ناملايمات توجه دارند. اما در اين ميان، افرادي هستند که با انديشه و درک صحيح در مواقع گرفتاري و سختي ها از پيشامدها و حوادث تلخ زندگي در جهت تربيت و رشد و مقاوم سازي خود کمک مي گيرند و داشته ها و ابزارهاي رفاهي خود را مي نگرند و به جاي احساس رنج و اندوه از کمبود و مصيبت زندگي، مي کوشند. اين نوع برخورد با ناملايمات، مقتضاي عقلانيت و مثبت نگري در مواجهه با نابساماني ها خواهد بود.
مقاله حاضر، به تشريح و ستايش اين نگرش و ارزش هاي آن مي پردازد. يکي از نکته هاي مهم در نگارش اين مقاله با توجه به بعضي راهکارها در پيشامد حوادث ناگوار زندگي، پيشگيري از حالت ياس و جلوگيري از افسردگي و کسالت هاي روحي همگان، به ويژه در دوران جواني است.

 نسخه قابل چاپ

نظريه حد وسط ارسطويي يکي از مهم ترين مباني اخلاق ارسطويي است که بسياري از انديشمندان و فيلسوفان اخلاق در دوره هاي طولاني عصر انديشه فلسفي بر آن تاکيد نموده اند. به اين نظريه انتقاداتي شده که بسياري از آنها ناشي از عدم فهم صحيح در تبيين حد وسط از ديدگاه ارسطو است. در اين مقاله ضمن تبيين مفهوم حد وسط از ديدگاه ارسطو، بين دو مورد تفاوت گذاشته شده است:
1. حد وسط حقيقي به عنوان فضيلت کامل و جامع همه فضايل؛
2. حد وسط در افعال و انفعالات به عنوان يک قاعده کلي عملي جهت تعيين حد وسط هاي جزيي براي رسيدن به حد وسط حقيقي.
چون مفاهيمي مانند سعادت و فضيلت ارتباط مستقيمي با تبيين اين نظريه دارد اين دو مفهوم از نظر ارسطو مورد بررسي قرار گرفته است.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

با توجه به اهميت موضوع ولي، ولايت و خاتم ولايت در عرفان اسلامي و محل اختلاف بودن آخرين ولي در ميان انديشمندان غربي که در حوزه عرفان اسلامي قلم زده اند، اين پژوهش تلاش خواهد کرد ضمن گزارش مهم ترين ديدگاه هاي موجود، به بررسي و نقد آنها بپردازد و ديدگاهي را که با انديشه هاي شيعي، نزديک تر و سازگارتر است، تبيين و توجيه نمايد.

 نسخه قابل چاپ

نظريه تجربه ديني رهيافتي است که پيش آهنگان طرح آن، متفکران غربي هستند و برجسته ترين آنان شلايرماخر است. تعريف دقيق تجربه ديني به دليل ابهام در معناي تجربه و دين مشکل است؛ ولي اين مطلب مورد اتفاق است که هر چيزي که تجربه خوانده شود، بايد به وصفي از ديدگاه فاعل آن توصيف شود. با فرارسيدن عصر جديد و ظهور تجربه گراياني چون هيوم، الاهيات طبيعي به اين نسبت رسيد و اعتبار کتاب مقدس محل ترديد قرار گرفت؛ ولي پيشگامان اين مکتب، سرآغاز دين و ديانت را احساسات، عواطف و نوعي تجربه دروني معرفي کردند. بي شک چنين تفسيري از دين و وحي نمي تواند بيان گر حقيقت دين الاهي باشد. از اين رو اشکالات فراواني به اين نظريه وارد است که در اين مقاله به آنها اشاره مي شود.

 نسخه قابل چاپ

نبوت در بني اسراييل داراي دو نقش سخنگويي و پيشگويي است. اين دو نقش براي حضرت مسيح در اناجيل چهارگانه ديده مي شود؛ اما نويسندگان اين اناجيل در بيان، نقشي فراتر از نبوت را براي وي در نظر گرفته اند که مقام الوهيت است. در انجيل برنابا، مقام عيسي مقام نبوت است و او فرزند خدا يا خدا بودن خود را انکار کرده، خود را بنده خدا مي خواند و ديگران را به عبوديت الاهي دعوت مي کند. در اين انجيل، علاوه بر اينکه از نبوت برخي از انبياي پيشين (آدم، ابراهيم و موسي) سخن آمده، بشارت ظهور پيامبر اسلام نيز آمده است که از اين نظر با قرآن مطابقت دارد.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

علامه سيد محمدحسين طباطبايي از مفسران بزرگ معاصر با رويکرد توحيدي خاص و از تربيت يافتگان مکتب مرحوم سيد علي قاضي، ضمن تفسير آيات قرآن کريم در پاره اي مواضع، به مساله اي مهم در معرفت ربوبي با عنوان وجدان فقر ذاتي پرداخته است. نوشتار حاضر به تحليل اين مساله از نگاه مرحوم علامه مي پردازد. لذا در ابتدا متذکر شرافت و عظمت مساله توحيد مي شويم. آنگاه به ارتباط توحيد و وجدان فقر ذاتي مي پردازيم و با طرح پاره اي از اوصاف الاهي، تاثير آن در افعال و نگرش انسان را بررسي مي کنيم.

 نسخه قابل چاپ

پژوهش حاضر به مقايسه تجربه ديني و شهود عرفاني مي پردازد. تحليل مفهومي تجربه ديني و نيز شهود عرفاني، مقدمه اي براي تحليل ماهوي اين دو امر است. «تجربه» به لحاظ کاربرد، تحول و به لحاظ حقيقت دو مراتب است که ژرف ترين مرتبه آن تجربه ديني است. مکاشفه، شهود و رويت نزد عرفا مفاهيم گوناگوني هستند. «مشاهده» سقوط حجاب و تجلي حق در قلب است که پس از مجاهدات و رفع رسوم و تعينات حاصل مي شود. تحليل ديدگاه هاي مختلف درباره ماهيت تجربه ديني و هويت شهود عرفاني نشان مي دهد هر دو، امر باطني هستند و اشتمال بر استهلاک، وحدت، هشياري، غفلت زدايي و حضور، مولفه هاي مشترک آن دو است؛ يکي از اختلاف هاي مهم آن دو، شرايط حصول هر يک است. عرفاي مسلمان در توصيف مشاهده عرفاني کموبيش يکسان سخن گفته اند؛ اما دانشمندان غربي در توصيف تجربه عرفاني اتفاق نظر ندارند.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ