بانک مقالات الهیات و معارف اسلامی

چکيده فارسي:
بحث برانگيخته شدن انسان ها در قيامت از مسايلي است که درباره آن سوالات متعددي مطرح مي شود؛ از جمله اينکه، آيا معاد، روحاني است يا جسماني؟ و يا هر دو توامان؟ در صورت قبول معادين، حدوث جسم در آخرت، چگونه است؟ آيا بدن حادث شده، عين بدن دنيوي است يا غير آن؟ و در صورت عينيت، آيا با خصوصيات مادي محشور خواهد شد يا با تغييرات متناسب با جهان ديگر؟ نوشته حاضر تبيين دقيق و مطابق با عقل و شرع کيفيت حدوث و حشر ابدان اخروي و رد شبهات مطرح شده بر اساس ديدگاه ملاصدرا است.

چکيده عربي:
من المباحث المهمة المتعلقة بالمعاد، مسألة مبعث الناس يوم القيامة. وهي مسألة تثار حولها الکثير من الاستفسارات، منها هل المعاد يومئذ روحاني أم جسماني؟ أو هو روحاني وجسماني في الوقت ذاته وعند القبول بکلا النوعين من الانبعاث، يثار سؤال وهو: کيف يکون حدوث الجسم في الآخرة؟ وهل البدن المبعوث عين البدن الدنيوي أم غيره؟ وفي حالة القول بحشر عين البدن الدنيوي، فهل يحشر بهذه الخصائص المادية ذاتها؟ أم يحشر بتغييرات تتناسب مع ذلک العالم الآخر؟ تتکفل هذه المقالة بالإجابة عن التساؤلات المثارة آنفا مع تبيين دقيق يتطابق مع العقل والشرع لکيفية حدوث وحشر الأبدان الأخروية، إضافة إلى الإجابة عن الشبهات المطروحة في هذا المجال، بناء على رأي صدر الدين الشيرازي.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
درباره «منشا دين» و «انگيزه پيدايش مذاهب»، و بررسي عامل پيدايش مفاهيم ديني و در راس آنها مفهوم خدا، روان شناسان، جامعه شناسان، فلاسفه و ... آرا و فرضيه هاي بسياري ارايه کرده اند. ما در اين مقاله به بررسي ديدگاه زيگموند فرويد، از روان شناسان مطرح درباره منشا دين مي پردازيم و عامل ترس و عامل رواني را بررسي و از منظر جامعه شناسي، فلسفي، قرآن و روايات به آن پاسخ داده، بيان نموديم که بحث از تابو و توتم؛ و عقده اوديپ نمي تواند مبنايي عقلاني و منطقي براي اعتقاد به خدا باشد.

چکيده عربي:
أحد المباحث المهمة والقيمة هو مبحث «منشأ الدين»، و «سبب ظهور الدين»، وعوامل تکون المفاهيم الدينية وعلى رأسها مفهوم الله. في هذا المجال طرح علماء النفس، وعلماء الاجتماع، وأصحاب الاتجاه العقلي، والفلاسفة، وحتى علماء الاقتصاد الموحدين منهم والماديين، آراء وافتراضات کثيرة حول هذا الموضوع. ونحن نسلط الضوء في هذه المقالة على آراء عالم النفس زيغموند فرويد وما طرحه في هذا المجال من ارجاع أسباب ظهور الدين إلى عوامل الخوف والدوافع النفسية، ونرد عليها من وجهة نظر اجتماعية وفلسفية، ومن زاوية القرآن والأحاديث. وبينا خلال ذلک ان عوامل المحرمات والطوطم وعقدة اوديب، لا يمکن أن تکون منطلقا عقليا ومنطقيا للاعتقاد بالله.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
تساهل و مدارا به منزله يک فضيلت اخلاقي و شيوه رفتار و عمل در مجموعه انديشه هاي اسلامي واجد جايگاه والايي است. در اين مقاله با استناد به منابع اسلامي، مباني، اصول نظري تساهل بررسي مي شود. قرآن کريم به مساله تساهل و مدارا در رفتار با ديگران از جمله اقليت هاي ديني و نژادي توجه داشته است و يکي از ماموريت هاي پيامبران الهي را نيز همين مي داند. ما در اين نوشتار گستره تساهل و مدارا را مطرح و در ادامه ارزيابي مي کنيم.

چکيده عربي:
التساهل والتسامح بمثابة فضيلة أخلاقية ومنهج سلوکي وممارسة عملية، له مکانة عليا في منظومة الأفکار الإسلامية. تتناول هذه المقالة شرح المبادئ والاصول والمنطلقات النظرية للتساهل في الفکر الإسلامي استنادا إلى النصوص الأصيلة للفکر الإسلامي وخاصة القرآن الکريم. فالقرآن الکريم بصفته لائحة التعليمات لحياة الناس قد اهتم بمسألة التساهل والتسامح في السلوک مع الآخرين ومن جملة ذلک الاقليات الدينية والعرقية. ان الأنبياء ومنهم نبينا الکريم، قد أمروا بالتساهل والتسامح في التعامل مع الآخرين. هذه المقالة عن بحث مقتضب لموضوع موسع وهو التساهل والتسامح في الدين الإسلامي، وخاصة في ضوء ما أشار إليه القرآن الکريم.

 نسخه قابل چاپ

چکيده فارسي:
سيدمرتضي، مانند اکثر متکلمان عدليه، بر آن است که براي «حسن بودن آلام ابتدايي» افزون بر اعتبار (لطف، مصلحت)، مساله «عوض» ضروري است. در مقابل محقق حلي معتقد است که مصلحت موجود در «الم ابتدايي» براي «حسن بودن» آن کافي است.
در اين پژوهش ثابت مي شود که نه سخن سيدمرتضي به طور مطلق صحيح است، و نه نظريه محقق حلي، بلکه سخن درست، نظريه اي است که بر اساس آن، حسن بودن برخي آلام ابتدايي (آلام ابتدايي غيرمکلفان در شرايطي خاص) را «عوض» و برخي ديگر (آلام ابتدايي مکلفان) را «ثواب» تبيين مي کند؛ و در صورت ثواب، عوض، ديگر موضوعيت نداشته، بلکه در ثواب منحل خواهد شد. در نهايت مي توان گفت: نظريه ثواب و عوض مکمل يکديگرند تا «حسن بودن» تمام «آلام ابتدايي» را تبيين کنند.

چکيده عربي:
يرى السيدالمرتضى مثلما هو الحال بالنسبة إلى أکثر متکلمي العدلية، ضرورة العوض إضافة إلى اعتبار (اللطف والمصلحة) لقاء حسن الآلام الابتدائية. وفي مقابل هذا الرأي يقف رأي المحقق الحلي الذي يرى ان المصلحة الموجودة في الألم الابتدائي تکفي لحسنه.
يثبت هذا البحث ان کلام السيدالمرتضى ليس صحيحا على اطلاقه، ولا رأي المحقق الحلي صواب کله. وإنما القول الصائب هو الرأي الذي يتبين على أساسه ان حسن بعض الآلام الابتدائية (الآلام الابتدائية لغير المکلفين في شروط معينة) «عوض»، والبعض الآخر منها (وهي الآلام الابتدائية للمکلفين) «ثواب». وفي حالة الثواب لايبقى موضع للعوض، حيث يتلاشى الثواب في العوض، ثم يمکن القول أخيرا ان نظريتي الثواب والعوض مکملتان لبعضهما حيث يمکنهما أن يبينا سوية «حسن» جميع الآلام الابتدائية.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

فرآيند تربيت انسان از حرکتي منسجم و معنادار تشکيل شده است. اين حرکت، آغاز و انجامي دارد، شامل محرکي به نام فاعل حرکت و موضوعي براي حرکت است، زماني را به خود اختصاص مي دهد و داراي مرزهاي تعريف شده مي باشد.
پژوهش حاضر در مقام بيان مرزهاي حرکت تربيتي است که در زبان فيلسوفان از آن به مدار و مسافت حرکت تعبير مي شود. براي تبيين بهتري از مسافت حرکت تربيتي از منظر دين، نگاهي مقايسه اي با يکي از مکاتب فکري غربي (اگزيستانسياليسم) صورت مي گيرد.

 نسخه قابل چاپ

از ميان متالهان مسيحي، «پل تيليخ» تعريف منحصر به فردي از ايمان ارايه کرده است. به نظر او، ايمان حالت دلبستگي نهايي شخص است که مي تواند به امور متناهي يا نامتناهي تعلق يابد و سعادت يا شقاوت او را رقم بزند. متعلق دلبستگي نهايي انسان نيز شي مادي يا امري معنوي است و مومن حاضر است تمام دارايي خود را نثار آن نمايد. به نظر او، ايمان با هيچ يک از عقل و اراده، تعارض و تضادي ندارد. در ايمان مورد نظر «پل تيليخ» شجاعت نيز نقش مهمي دارد و باعث مي شود انسان به شک ها و ترس هاي احتمالي پيش رو غلبه کند.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

برخي روايات در منابع اسلامي از همگامي قرآن و عترت سخن گفته اند. در ميان اين روايات، آنچه در نهج البلاغه آمده، دچار خدشه شده است؛ اما بسياري از منابع معتبر متقدم و متاخر شيعي و سني، اين روايات را با مضامين مختلفي نقل کرده اند و مي توان به آنها اعتماد نمود. هرچند در روايت موجود در نهج البلاغه تاملاتي وجود دارد. از حيث دلالي سه وجه معنايي براي اين روايات مطرح است: 1) معيت قرآن و اهل بيت در سيره علمي و عملي؛ 2) معيت در رتبه و منزلت؛ 3) معيت در ياري و پشتيباني يکديگر. تحليل اين وجوه معنايي، نتايج و لوازمي را در دو حوزه عترت شناسي و قرآن شناسي درپي خواهد داشت که در اين تحقيق بدان اشاره مي شود.

 نسخه قابل چاپ

موضوع شخصيت از مهم ترين مباحث حوزه انسان شناسي است که در علوم مختلف انساني و تربيتي از قبيل مديريت، علوم سياسى، تعليم و تربيت و ... جايگاهي ويژه دارد. پيشينه اين موضوع را بايد در دانش روان شناسي جستجو نمود که گرايشي خاص با عنوان روان شناسي شخصيت به آن اختصاص يافته است. در اين مقاله سعي شده با استفاده از منابع لغوي و آراي انديشمندان اسلامي، مفهوم روح و نفس از ديدگاه قرآن و نيز جايگاه آنها در روان شناسي شخصيت بررسي شود.
بررسي موضوعاتي چون چيستي روح و نفس، تفاوت روح و نفس، محدوده مفهوم روح و نفس در حوزه روان شناسي شخصيت و جايگاه نفس در بحث شخصيت به عنوان عامل وحدت رفتار انسان از مباحث اين پژوهش است.

 نسخه قابل چاپ

بلز پاسکال يکي از نوابغ و انديشمندان بزرگ جهان غرب است که برهان شرط بندي را در بحث خداشناسي طرح کرده است. وي پس از تبيين دلايل نظري و عملي، اصل عملي عقلايي را پايه گذاري مي نمايد و به کمک آن برخي تصميم گيري هاي انسان را به صورت فرمولي توجيه مي کند. سپس از اين قاعده عقلايي در حوزه دين براي اثبات لزوم دينداري بهره مي برد. اين پژوهش پس از تبيين دليل او، در دو بخش دلايل نظري و عملي و قاعده عقلايي وي و نيز استفاده از آن در بحث خداشناسي يا لزوم دينداري به ارزيابي آن مي پردازد.

 نسخه قابل چاپ

 نسخه قابل چاپ

وحدت متعالي اديان، يکي از اصول مورد اتفاق سنت گرايان است. آنان معتقدند تمام اديان با وجود اختلاف هاي ظاهري، از گوهر مشترک باطني برخوردارند. دين در نظر سنت گرايان به اديان ابراهيمي اختصاص ندارد و هر روشي براي متمرکزشدن بر حق و زندگي کردن طبق اراده عالم بالا و متناسب با مقصد بشر، «دين» محسوب مي شود. اين ديدگاه سنت گرايان به حقانيت تمام اديان مي انجامد. از اين رو اعتقاد به نسخ و انحصارگرايي در باب حقانيت اديانِ ديگر، امري ناصواب است. سنت گرايان با استناد به وحدت دروني يا متعالي اديان به کثرت گرايي ديني معتقدند. ايشان براي تبيين مدعاي خويش، از آموزه هاي تصوف و عناصر بنيادين مشترک ميان اديان بهره مي گيرند. اين مقاله به توضيح مولفه هاي اصلي اين نظريه و بررسي و ابطال آن بر اساس ادله عقلي و نقلي خواهد پرداخت.

 نسخه قابل چاپ

علم الهي يكي از پيچيده ترين مباحث الهيات خاص در باب صفات الهي است. ملاصدرا با استفاده از مباني و اصول ويژه فلسفه خود، از جمله قاعده «بسيط الحقيقه» نظريه نويني را در باب علم واجب تعالي به ماسوي عرضه داشته است. بر اين اساس، خداوند در مرتبه ذات خويش، به جميع ماسوي علم اجمالي (بسيط) دارد، كه در عين حال، كاشف از تفاصيل ماسوي است. وي همچنين بر پايه اصول فلسفي خويش، از ذاتي بودن و ضروري بودن علم الهي دفاع مي كند. هر چند در حکمت صدرايي، علم خداوند به ماسوي علمي ذاتي و بسيط است، اما از آنجا که مشاهد و مظاهر و مجاري حق تعالي متعددند، به اعتبار تعدد معلوم و در مقام کثرت، مي توان علم حق تعالي را داراي مراتبي دانست كه عبارتند از: عنايت، قضا، قدر، قلم، لوح و دفتر وجود.

 نسخه قابل چاپ

چگونگي علم به جزييات، از مسايل پيچيده فلسفي است که فيلسوفان را به نظريه پردازي واداشته است. ابن سينا که يکي از بزرگترين فيلسوفان جهان اسلام است، نظريه ارتسامي و حصولي بودن علم خدا به اشيا را به صورت کلي مطرح مي کند. به باور او اين امر از شگفتي هايي است که تصور آن به لطف قريحه نياز دارد. اما اين ديدگاه مورد نقد و تحليل قرار گرفته است. اين مقاله پس از طرح و تبيين نظريه، به تحليل و نقد آن مي پردازد.

 نسخه قابل چاپ